Cảnh khổ qua mẹ nấu chê đắng bước ra đời ngậm đắng nuốt cay
|
Bầu nắng, mướp đắng mưa, dưa đại
hạn Hai trái ổ qua đặt trên bàn hạnh Tình cờ ta gặp nhau đây Chừng nào ớt ngọt như đường Cải bẹ xanh nấu với thịt sườn Khổ qua mắc nắng khổ qua đèo Chừng nào cây kia không lá, Đắng khổ qua, chua là chanh giấy Đắng khổ qua, chua là chanh giấy Tiếng đồn quả thiệt chẳng sai Dê xồm ăn lá khổ qua Đói lòng ăn trái khổ qua, Khổ qua xanh
khổ qua trắng Khổ qua xanh khổ qua trắng Khổ qua xanh khổ qua
trắng Trời mưa khổ qua đắng BầuLoại cây dây leo cho quả, thường được nhân dân ta trồng cho bò trên giàn. Quả bầu, hoa bầu và đọt bầu non thường được dùng làm thức ăn, ruột và vỏ bầu khô có thể dùng làm
các vật dụng gia đình hoặc làm mĩ nghệ. Có nhiều loại bầu: bầu dài, bầu tròn, bầu hồ lô (bầu nậm)... Giàn bầu nậm Mướp đắngMiền Trung và miền Nam gọi là khổ qua (từ Hán Việt khổ: đắng, qua: dưa) hoặc ổ qua, một loại dây leo thuộc họ bầu bí, vỏ sần sùi, vị đắng, dùng làm thức ăn hoặc làm thuốc.  Mướp đắng Bầu nắng, mướp đắng mưa, dưa đại hạnCác kiểu thời tiết hợp với sự phát triển của từng loại quả. HạnhTrong ca dao, chữ hạnh ghép với các danh từ khác (như buồm hạnh, buồng hạnh, phòng hạnh, vườn hạnh, ...) thường dùng để chỉ những vật thuộc về người phụ nữ, trong các ngữ cảnh nói về sự hi sinh, lòng chung thủy, hay những phẩm hạnh tốt nói chung của người phụ nữ. Có thể hiểu cách dùng như trên bắt nguồn từ ý nghĩa chung của từ hạnh là nết tốt. VeCái ly (phiên âm từ danh từ tiếng Pháp "le verre"), còn được hiểu là chai nhỏ, lọ nhỏ. Quân tửHình mẫu con người lí tưởng theo Nho giáo. Quân tử là người ngay thẳng, đứng đắn, công khai theo lẽ phải, trung thực và cẩn trọng. Tương giaoGiao thiệp, kết thân với nhau (từ cổ). Củ ấuMột loại củ có vỏ màu tím thẫm, có hai sừng hai bên, được dùng ăn độn hoặc ăn như quà vặt. Củ ấu Mạt cưaVụn gỗ do cưa xẻ làm rơi ra. Mạt cưa Bồ quânCũng có nơi gọi là bù quân, mồng quân hoặc hồng quân, một loại cây bụi mọc hoang ở các vùng đồi núi, cho quả có hình dạng giống như quả nho, khi còn xanh thì có màu đỏ tươi, khi chín thì chuyển sang màu đỏ sẫm (tím), ăn có vị chua ngọt. Do màu sắc của quả bồ quân mà trong dân gian có cách nói "má bồ quân," "da bồ quân..." Quả bồ quân Cương thườngCũng đọc là cang thường, cách nói tắt của tam cương ngũ thường, một khái niệm về đạo lí của Nho giáo trong chế độ phong kiến dành cho nam giới. Tam cương nghĩa là ba giềng mối (cương là đầu mối của lưới, nắm được cương thì các mắt lưới sẽ giương lên), gồm có quân thần (vua tôi), phụ tử (cha con), và phu phụ (chồng vợ). Ngũ thường (năm đức tính phải có) gồm: Nhân (đức khoan dung), lễ (lễ độ), nghĩa (đạo nghĩa), trí (trí tuệ) và tín (lòng thành thật). Trong ca dao - dân ca, đạo cang thường thường dùng để chỉ tình cảm vợ chồng. Mềm thắng cứng, yếu thắng mạnh. ĐèoNhỏ, èo uột (phương ngữ Trung và Nam Bộ). Khổ qua đèo Cú mèoMột loài cú có mắt giống mắt mèo nên có tên vậy. Loài này cũng có tên là cú lợn vì có tiếng kêu giống tiếng lợn. Theo tín ngưỡng dân gian, cú mèo mang lại điềm xui xẻo. Cú mèo Chanh giấyLoại chanh có vỏ mỏng, nhiều nước. Chanh giấy Cam sànhMột loại cam có vỏ dày, sần sùi, thịt có màu cam hoặc vàng đậm, nhiều nước, được xem là một giống cam rất ngon. Quả cam sành Lang SaPha Lang Sa, Phú Lang Sa, Phú Lãng Sa, hay Lang Sa đều là những cách người Việt thời trước dùng để chỉ nước Pháp, ngày nay ít dùng. Các tên gọi này đều là phiên âm của từ "France". Châu thànhPhố phường, thành thị, nơi dân cư đông đúc. Các tỉnh Nam Bộ ngày xưa đều có quận, huyện châu thành. Làm maiCòn gọi là làm mối, mai mối. Người làm mai gọi là ông (bà) mối hay ông (bà) mai, là người đứng trung gian, giới thiệu cho hai bên trai gái làm quen hoặc cưới nhau. SịaĐồ đan bằng tre, nứa, lòng nông, mắt thưa, nhỏ hơn cái nia, dùng để phơi hoặc sấy. Dưa gangMột loại dưa quả dài, vỏ xanh pha vàng cam (càng chín sắc vàng càng đậm), kích thước tương đối lớn. Dưa gang ChìnhCái chĩnh nhỏ, dùng để đựng gạo hoặc mắm (phương ngữ). Nồi bảy, nồi baCách phân loại độ lớn của nồi thời xưa. Nồi bảy nấu được bảy lon gạo, nồi ba nấu được ba lon. KiMột loại giỏ đan bằng nan tre (tương tự như cần xé) thường gặp ở Trung và Nam Bộ, dùng để đựng trái cây, nông sản. Có bản chép: Lăn tay điểm chỉ mới thiệt con mèo của em. Điểm chỉIn dấu các lóng ngón tay trỏ vào giấy. Ngày xưa những người không biết chữ, không thể ký tên, phải điểm chỉ vào giấy tờ. Năm phút, mười phút, nửa giờ... Ông giáo ngẩng lên ngó mặt chị Dậu : MèoPhương ngữ Nam Bộ lấy ý từ thành ngữ "mèo mả gà đồng" hoặc "mèo đàng chó điếm," chỉ nhân tình vụng trộm. Trong một số ngữ cảnh, mèo cũng chỉ người được được hứa hẹn là sẽ cưới hỏi sau này. |
