Hoa Kỳ là quốc gia đa sắc tộc, đa văn hóa và đa tín ngưỡng. Cộng đồng người châu Á, châu Âu, châu Phi... di cư đến Mỹ mang theo truyền thống văn hóa của dân tộc mình và nhiều nền văn hóa đã bị hòa tan trong "nồi hầm nhừ" văn hóa Mỹ. Không giống các kiều dân nước ngoài, hơn 2,2 triệu người Việt tại Mỹ vẫn lưu giữ được những nét văn hóa cổ truyền.
Không tan trong "melting pot"
Trong một nghiên cứu so sánh giữa cộng đồng người Việt ở Orange County và Boston, Giáo sư Karin Aguilar-San Juan, tác giả cuốn sách "Little Saigons: Staying Vietnamese in America" cho hay đa phần các di dân nhập cư gốc Việt, tiếp tục giữ bản sắc dân tộc của họ dù không ít người đã gia nhập quốc tịch Mỹ từ lâu.
Quầy bán hàng Tết của người Việt ở San Jose, California. Ảnh: VnExpress
Nhiều người Việt không dễ dàng đánh mất đi bản sắc quê hương mình để đồng hóa với quê hương mới, trong khi họ vẫn sẵn sàng hòa nhập vào cộng đồng dân cư nước sở tại. Mặc dù nhiều người di dân gốc Việt ở những khu vực này đã hòa nhập với miền đất mới, đạt nhiều thành tựu về học vấn, được xếp vào giới trung lưu, nói lưu loát, rành rẽ tiếng Anh và không ít người còn tham gia chính trường, song họ vẫn luôn duy trì bản sắc Việt Nam của mình.
Bà Juan lý luận như sau: "Điều này phần lớn cũng do họ tạo dựng được khá nhiều địa điểm sinh hoạt riêng, chẳng hạn như khu Little Saigon ở Orange County và khu Fields Corner ở Boston. Cả hai nơi này rất đông những hàng quán, văn phòng dịch vụ, trang trí với bảng hiệu cùng quảng cáo bằng tiếng Việt, rồi đến hình ảnh lẫn âm nhạc và trong trao đổi chuyện trò, tất cả cho thấy đây là một thế giới thuần túy của dân tộc Việt Nam."
Tiếng Việt là cội rễ dân tộc, gìn giữ tiếng Việt là gìn giữ nét đặc trưng nhất của văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, tạo sự gắn kết với các cộng đồng người Việt trên thế giới và với quê hương. Các thế hệ người Việt Nam xa xứ luôn quan tâm đến việc dạy và học tiếng Việt như một việc làm tất yếu để gìn giữ bản sắc văn hóa. Đặc biệt là thế hệ những người đã ngoài 50 tuổi, luôn mong muốn con em mình biết và hiểu tiếng Việt để tìm về với cội rễ, cha ông.
Chí Tài hạnh phúc khi được biểu diễn
và được khán giả quê hương đón nhận
Nhiều văn nghệ sỹ người Việt Nam ở nước ngoài cũng thường xuyên về nước biểu diễn nghệ thuật, trưng bày mỹ thuật, hoạt động nhân đạo từ thiện, tham gia công tác đào tạo nghệ thuật tại các trường học. Đặc biệt, mỗi dịp Tết nguyên đán, lượng nghệ sỹ hải ngoại về nước làm băng đĩa, biểu diễn tại các chương trình đón xuân rất đông. Ngoài hoạt động nghệ thuật, họ còn muốn tận hưởng văn hóa Tết Việt. Ca sỹ Ái Vân đã định cư ở Hoa Kỳ từ lâu nhưng liên tục về nước biểu diễn. Cô cho biết, các nghệ sỹ Việt Nam ở nước ngoài cũng mong ngóng ngày trở về biểu diễn trên quê hương. Các buổi biểu diễn là cơ hội để nghệ sỹ xa quê tiếp cận gần hơn với khán giả trong nước. Chí Tài là gương mặt nghệ sỹ nổi tiếng tại hải ngoại. Trong trào lưu chung trở về nước hoạt động nghệ thuật của các nghệ sỹ Việt Nam ở Mỹ, Chí Tài là một trong những nhân tố tích cực. Anh tâm sự, đó là niềm mơ ước của nhiều nghệ sỹ Việt Nam sinh sống ở nước ngoài và là niềm vinh dự, hạnh phúc của riêng anh.
Tết cổ truyền Việt Nam tại Mỹ
Ngày lễ Tết là dịp để các gia đình người Việt sum vầy, cùng tổ chức Tết để con em biết về truyền thống quê hương. Những người Việt ở Mỹ vẫn có lịch Việt Nam để biết ngày tháng Âm lịch và cố gắng thu xếp thời gian dù rất ít ỏi để cùng nhau đón Tết. Không khí Tết bắt đầu nhộn nhịp từ cuối tháng Chạp Âm lịch. Các gia đình rủ nhau đi mua sắm, dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa để chào đón một năm mới sắp đến.
Người Việt ở Boston đón Tết nguyên đán 2011. Ảnh: VnExpress
Các khu thương xá của người Việt tại Mỹ tưng bừng, rộn rã không khí chuẩn bị Tết. Khắp nơi bày bán các thực phẩm và đồ trang trí ngày Tết như bánh chưng, giò lụa, dưa hành, hoa lay ơn, hoa cúc vàng... Các gia đình thường đưa nhau đến chợ, ăn điểm tâm, đi lòng vòng nhìn ngắm các sạp hàng, mua đòn bánh tét, chiếc bánh chưng, gói mứt, chậu hoa hay cành hoa giấy [sản xuất ở Việt Nam] về trưng trên bàn thờ. Các bà trong những hội đoàn như Hội Cựu học sinh Trưng Vương, Gia Long, Đồng Khánh... thích rủ nhau làm các món ăn đem ra bán, đon đả, ân cần mời khách, giới thiệu món này ngon, món kia khéo. Người mua cũng cầm lên, ngắm nghía, hỏi han rồi mua một ít cho đẹp lòng người bán. Nhân dịp đó, các bà mẹ giải thích cho con gái mình cách nấu nướng, chế biến các món ăn vừa mua, kể lại cho con nghe những kỷ niệm khi cha mẹ còn ở nơi quê nhà, nhất là về những ngày Tết.
Trong gia đình, mỗi người được phân công một việc để chuẩn bị đón Tết. Đàn ông, con trai lau chùi bàn ghế, nhà cửa, đặc biệt là phải đánh bóng lư hương và chân đèn. Các bà, các cô cũng làm mứt, dưa món, củ kiệu... Có gia đình còn làm bánh tét, bánh chưng. Mục đích là để tìm lại không khí bận rộn nhưng ấm cúng của gia đình ngày xưa nơi quê nhà trong những ngày cuối năm. Các loại bánh mứt làm ra, các bà đem tặng nhau để rồi cũng nhận được những món quà Tết tương tự. Tuy vẫn phải đi làm bình thường, nhưng vào ngày 23 Âm lịch, bà con mình cũng cúng tiễn ông Táo về trời, ngày 30 Tết có lễ rước ông bà, lễ đón giao thừa...
Chợ hoa Tết ở Phước Lộc Thọ [Little Saigon] dịp Tết Tân Mão. Ảnh: VnExpress
Sáng mồng Một, người lớn tuổi ai cũng dậy thật sớm chuẩn bị mâm cơm cúng tổ tiên, lì xì mừng tuổi cho con cháu, sau đó mọi người vội vã lên xe đi làm hoặc đi học cho kịp giờ, chiều về lại lo nấu nướng cúng buổi tối. Mọi người tranh thủ thời gian để đến nhà người quen chúc Tết. Ai không có thời gian thì gọi điện chúc nhau những điều tốt lành và may mắn trong năm mới.
Đối với người Việt Nam ở nước ngoài nói chung, tại Mỹ nói riêng, truyền thống văn hóa dân tộc luôn là điểm tựa tinh thần mỗi dịp Tết đến xuân về khi mọi người con xa quê đều mong muốn trở về đoàn viên trên đất mẹ. Họ luôn cố gắng lưu giữ và truyền cho các thế hệ đi sau những bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc Việt. Đó cũng là một cách thể hiện tấm lòng tri ân đối với mảnh đất nơi họ đã sinh ra và gắn bó một phần đời mình. Họ tự hào rằng truyền thống văn hóa Việt Nam không hề bị hòa tan trong "melting pot", nhiều bản sắc văn hóa Việt vẫn đang hiện diện trên đất Mỹ.
Nguyễn Phú
Theo Quê Hương Online [Đời Sống] - Ngày 09/02/2011
TS Phương Nguyễn: 'Văn hóa VN ở hải ngoại sẽ do thế hệ mới giữ gìn'
Nguồn hình ảnh, Others
Chụp lại hình ảnh,
TS Phương Nguyễn, tác giả cuốn Becoming Refugee American - the Politics of Rescue in Little Saigon, xuất bản năm 2017
Theo cha mẹ đến Mỹ tị nạn năm 1977, lúc mới hai tuổi, TS Phương Nguyễn ít có cơ hội học tiếng Việt và không được sinh hoạt nhiều với cộng đồng người Việt lúc còn nhỏ.
Thế mà sau khi tốt nghiệp cao học môn sử học tại đại học USC [University of Southern California], ông đã nghiên cứu và viết về cộng đồng người Mỹ gốc Việt tại Nam California.
Công trình nghiên cứu 10 năm của ông được tóm gọn trong cuốn 'Becoming Refugee American - the Politics of Rescue in Little Saigon', do University of Illinois Press xuất bản năm 2017.
'Becoming Refugee American' mô tả sự giằng co giữa nỗ lực hòa nhập vào giòng chính và ý muốn giữ gìn bản sắc của người Mỹ gốc Việt ở Nam California, trong quá trình hình thành một cộng đồng khá đặc thù và năng động so với những cộng đồng khác ở Mỹ.
Quảng cáo
Tác giả viết trong phần kết cuốn sách:
''Ngôn ngữ đặt ra mối đe dọa lớn nhất cho sự tiếp nối của văn hóa. Rất ít kinh nghiệm về người tị nạn được kể lại bằng tiếng Anh.
Các bậc cha mẹ chống cộng người Mỹ gốc Việt [trong cộng đồng] thường nói với con cái là không nên tin vào hầu hết những gì đã được xuất bản về Chiến tranh Việt Nam, nhưng lại hầu như không làm gì để cung cấp cho thế hệ sau những tài liệu tiếng Anh đáng tin cậy.''
Ngày 30/04: Hãy chung tay để lịch sử không bị đánh mất
30/04: 'Người Mỹ gốc Việt cần thoát quá khứ để đi tới tương lai'
Nước Mỹ tôi yêu quý có kỳ thị chủng tộc không?
Vì sao chính quyền Việt Nam e ngại các biểu tượng VNCH?
Nguồn hình ảnh, Others
Chụp lại hình ảnh,
TS Phương Nguyễn [thứ 2, từ trái] trong một buổi sinh hoạt tại Cornell University năm 2016, khi đại sứ Việt Nam tại LHQ đến thăm trường
Một thế hệ 'không giỏi tiếng Việt'
Tiếp xúc với BBC News Tiếng Việt, TS Phương Nguyễn chia sẻ cảm nghĩ về những người Việt nói tiếng mẹ đẻ như ngôn ngữ thứ hai:
''Người Việt thuộc thế hệ mới phải đối diện với những thử thách, và lựa chọn rất khác với thế hệ trước.
'Rời Việt Nam khi còn tấm bé, hoặc sinh ra ở Mỹ, những người trẻ này có quyền lựa chọn bỏ lại văn hóa Việt Nam, và hoàn toàn biến thành người bản xứ. Điều đó có lợi hơn cho họ về mặt xã hội, chính trị, vì sẽ giúp họ hòa nhập dễ hơn vào dòng chính, thay vì ôm lấy và nhấn mạnh văn hóa Việt Nam. Nhấn mạnh sự khác biệt của mình chắc chắn là điều bất lợi ở những xã hội sẵn sàng và có lẽ sẽ luôn luôn xem mình là 'người ngoài.'
Thế nhưng, cố gắng vượt qua rào cản ngôn ngữ, việc họ chọn đón nhận và nhấn mạnh di sản Việt Nam, và tìm ra những phương cách mới để xác định di sản đó, tôi nghĩ thực sự đã cho chúng ta thấy năng lượng và sự tự hào của thế hệ trẻ trong cách họ suy nghĩ và định nghĩa thế nào là người Việt.''
Về rào cản ngôn ngữ, ông nói:
''Ngôn ngữ quan trọng, nhưng không phải là rào cản không thể vượt qua được trong việc tìm hiểu về văn hóa và cội nguồn. Những người trẻ này có điểm chung là họ cảm thấy gắn bó đủ với cộng đồng để bỏ thì giờ ra tìm hiểu di sản của mình và tổ chức những sinh hoạt để duy trì duy sản đó, dù họ chỉ có thể nói được tiếng Việt ở mức trung bình.
Mãi khi lớn lên tôi mới có dịp và cố gắng học tiếng Việt. Khi phỏng vấn những người ở Mỹ, những người cùng là người Việt Nam, tôi hay nói tiếng Anh vì tiếng Việt không trôi chảy lắm, và những người này cho rằng chắc tôi lạc lõng với văn hóa của mình, chắc tôi không ăn thức ăn Việt Nam, không có bạn người Việt.''
Nguồn hình ảnh, TS Phuong Nguyen
Chụp lại hình ảnh,
TS Phương Nguyễn cùng nhóm hợp ca Quintessence sau đêm văn hóa Cafe Sài Gòn do Hội Sinh viên Người Việt tại Đại học Cornell tổ chức năm 2017
''Nhưng đây là một ngộ nhận lớn. Người ta cho rằng thành thạo ngôn ngữ là điều kiện tiên quyết để chúng ta giao tiếp với xã hội chung quanh. Nhưng điều đó có lẽ không quan trọng bằng việc mình có đặt di sản của mình thành một ưu tiên không.
Ở nhà tôi nói chuyện với vợ bằng tiếng Anh cho nhanh. Nhưng hai chúng tôi rất Việt Nam, ăn cơm Việt Nam, sinh hoạt với người Việt, có bạn bè người Việt. Cha mẹ tôi nói chuyện với con gái 3 tuổi của tôi bằng tiếng Việt, và cháu nói bặp bẹ được vài chữ tiếng Việt, như 'kẹo'...
''Không nói được tiếng Việt lưu loát, nhưng tôi vẫn có nhiều bạn là người Việt.'' Ông nói thêm.
''Phải có bạn bè người Việt thì chúng ta mới có thể chuyện trò và rủ nhau tham gia vào những sinh hoạt cộng đồng, mới thấy mình có cảm giác thuộc về, rồi chọn thế nào để là người Việt [ở Mỹ] theo cách của mình.
Vợ tôi là một người lớn lên với nhà thờ, đó là lối vào cộng đồng của cô ấy. Ca hát, tham dự những sinh hoạt văn nghệ của nhà thờ là chìa khóa để vợ tôi học về văn hóa và học tiếng Việt.
Những sinh hoạt chung này là yếu tố giữ gìn và phát triển cộng đồng. Khi chúng tôi còn đang mới là bạn, vợ tôi chính là người hết sức khuyến khích và sát cánh hỗ trợ tôi trong việc nghiên cứu và viết cho xong cuốn sách.
Giữ gìn di sản tinh thần luôn luôn là một thách thức với một cộng đồng di dân, nhưng có vẻ thế hệ mới của người Việt hải ngoại đang tìm ra những cách rất sáng tạo để làm điều đó. Nếu có điều kiện viết một cuốn sách nữa về người Việt hải ngoại, tôi chắc chắn sẽ viết về thế hệ mới này.''
Ông giải thích:
''Chúng ta đang sống ở một đất nước mà chuẩn mực là chủ nghĩa cá nhân, nơi hầu hết mọi người đều bận rộn với công việc và trách nhiệm riêng, không có thì giờ cho những sinh hoạt rất 'bao đồng' đó.
Chúng ta rất cần những con người đặc biệt, biết hướng tới cộng đồng này. Họ gọi là những 'nhân viên xã hội phi chính thức'. Họ tạo ra các sự kiện chung, cơ sở hạ tầng, nơi mọi người có thể tận hưởng không khí chung đó. Họ là nền tảng kéo mọi người lại với nhau, là chất keo gắn kết mọi người, cho phép mọi người xác định mình cùng thuộc về một cộng đồng, thay vì chỉ là một nhóm người rời rạc đến từ cùng một nguồn gốc.''
Những khuôn mặt 'nhạy cảm'
Những khuôn mặt tiêu biểu mà TS Phương Nguyễn mô tả là 'sẽ giữ gìn văn hóa Việt Nam ở hải ngoại,' rất 'tha thiết với di sản Việt Nam và tích cực trong những sinh hoạt cộng đồng', dường như bị chính quyền Việt Nam liệt vào dạng 'nhạy cảm'.
TS Phương Nguyễn tiết lộ:
''Khi được một tờ báo trong nước yêu cầu viết một bài về cộng đồng người Việt hải ngoại nhân dịp 30/4 năm nay, tôi đã viết về những người Việt thuộc thế hệ mới này.
Tôi nghĩ bất cứ người đọc nào ở Việt Nam cũng tò mò muốn biết làm sao mà người Việt ở Mỹ hay ở những nước khác có thể giữ được di sản của mình cho đến giờ. Và khi viết về những người Việt trẻ, tôi cho rằng mình có giúp người trong nước hình dung ra được điều gì đã xảy ra cho cộng đồng người Việt hải ngoại trong vòng 46 năm qua.
Nhưng rất tiếc, tôi được thông báo vào giờ chót, là vì lý do 'nhậy cảm', bài viết của tôi không được đăng.''
TS Phương Nguyễn cho biết những người trẻ này gồm 4 người ở Mỹ và 5 người ở Canada.
Ông tả nhanh về họ:
''TS Thuy Vo Dang, tác giả cuốn 'Vietnamese in Orange County', hiện làm việc với Trung tâm Lưu trữ Đông Nam Á, tại đại học UCI. Thuy Vo Dang là người trẻ tuổi Việt Nam đầu tiên tôi gặp đã chịu khó bỏ thì giờ ra để nghiên cứu về cộng đồng, vì sự tò mò và lòng yêu thương.''
''Alex Thái Võ, Tiến sĩ sử học, hiện đang làm việc tại Honolulu, Hawaii. Alex Thái Võ từng về Việt Nam dạy sử, và cống hiến một phần cuộc đời mình để kết nối với Việt Nam, với con người Việt Nam và văn hóa Việt Nam dù bất cứ ở nơi nào.''
Nguồn hình ảnh, Others
Chụp lại hình ảnh,
BS Thu Quach và TS Alex Thái Võ
''Bác sĩ Thu Quach ở Bắc California, là người làm việc không ngừng nghỉ để đảm bảo các viên chức y tế công cộng đáp ứng được nhu cầu bảo vệ sức khỏe của người Việt làm nails và những người châu Á khác.''
''TS Jennifer Tran, Giám đốc điều hành Phòng Thương mại Việt Mỹ tại Oakland, California. Khả năng lãnh đạo của Jennifer trong việc đoàn kết cộng đồng doanh nghiệp Việt tại Oakland rất đáng ca ngợi.''
Nguồn hình ảnh, Others
Chụp lại hình ảnh,
TS Thuy Vo Dang và TS Jennifer Tran
''Thai-Hoa Le, một diễn viên, hiện sống ở Vacouver, Canada, thể hiện hành trình của một người sinh ra ở nước ngoài nhưng kết nối với di sản của mình qua nghệ thuật trình diễn.''
''Jessica Ly, ở Vancouver, Canada, tận tụy với việc dùng nhạc pop Việt Nam để giúp giới trẻ gốc Việt hãnh diện mình là người Việt, và mang lại sự thoải mái và nhẹ nhõm cho người Việt tha hương nói chung.''
''Paul Nguyen, một nhà báo, hiện ở Toronto, Canada, là người tôn vinh và làm nổi bật văn hóa giới trẻ tại thành phố nơi anh sống.''
Nguồn hình ảnh, Others
Chụp lại hình ảnh,
Paul Nguyen, Jessica Ly và Thai-Hoa Le
''Mai-Nguyen Lim đóng góp cho cộng đồng người Việt tại Toronto bằng cách tham gia vào ban tổ chức những công tác từ thiện.''
''Van Dang, một nhà hoạt động, hiện ở Vancouver, Canada, đang làm một công việc có giá trị là tiếp cận với giới trẻ Việt Nam ở mọi thành phần.''
Nguồn hình ảnh, Mai-Nguyen Lim
Chụp lại hình ảnh,
Mai-Nguyen Lim va Van Dang
Văn hóa VN ở Mỹ sẽ khác với văn hóa VN trong nước?
Được hỏi ông rút tỉa được điều gì về tương lai cộng đồng và văn hóa của người Việt tại hải ngoại, sau khi nghiên cứu về những người trẻ này, TS Phương Nguyễn nhận định:
''Hiện tượng thường thấy là thế hệ thứ nhất của một giống dân nào đó khi đến một đất nước mới sẽ tạo ra cộng đồng để nương tựa vào nhau và cùng sinh hoạt. Nhưng những thế hệ sau sẽ hòa mình vào dòng chính, và cộng đồng đó dần dà biến mất.
Với những người Âu châu đến Mỹ định cư, điều này khá đúng. Họ sống tản mát, có thể mỗi năm có một lễ hội nào đó như Oktoberfest của người Đức, chẳng hạn, và chỉ thế thôi.
Với người Việt hải ngoại, với sự gắn bó với di sản tinh thần và tận tụy với sinh hoạt chung của những người trẻ tôi đã gặp, tôi cho rằng dù có thể dần dà sẽ không còn nhiều người nói được tiếng Việt, nhưng họ vẫn sẽ là người Việt, vẫn giữ gìn văn hóa Việt.
Cộng đồng người Việt ở Mỹ theo tôi sẽ tồn tại và lớn mạnh, dù chúng ta có thể sẽ phải chấp nhận là định nghĩa thế nào là người Việt ở hải ngoại sẽ khác với định nghĩa thế nào là người Việt ở trong nước.
Nói một cách khác, văn hóa Việt Nam đang được giữ gìn và được phát huy ở nước ngoài, đặc biệt là ở Mỹ.
Nó có thể không phải là văn hóa mà chúng ta có ở trong nước hay văn hóa mà thế hệ người Việt tị nạn đầu tiên ở Mỹ đã có, nhưng văn hóa Việt Nam chắc chắn đang hiện hữu và đang được phát triển ở hải ngoại.
Văn hóa có lẽ không phải là thứ mà chúng ta mô tả là thuần túy hay bị pha loãng, mà theo thời gian và tùy không gian nó có thể có những đặc tính cá biệt.
Việc chúng ta có hai nền văn hóa vì hai hoàn cảnh sống, hai môi trường sống khác nhau không có gì là sai, miễn là người Việt chúng ta vẫn nói chuyện với nhau và vẫn giữ được những di sản chung.''
TS Phương Nguyễn hiện là Phó giáo sư môn lịch sử Hoa Kỳ tại Đại học CSU Monterey Bay.