- Nam Nguyên, phóng viên RFA
2015-09-01
Đồng tiền Việt Nam mất giá liên tục trong ba thập niên qua và chưa bao giờ lên giá trở lại so với đồng đô la, cũng như các ngoại tệ mạnh khác. Sự mất giá không ngừng này mang ý nghĩa gì và lý giải như thế nào.
Kinh tế chưa ổn định
Trong vòng 7 năm từ 2008 đến nay đồng tiền Việt Nam mất giá 30% so với đồng đô la Mỹ, đó là khoảng thời gian gần đây nhất. Xa hơn trong quá khứ, ngày 15/9/1985 một ngày sau khi Nhà nước thực hiện đổi tiền lần thứ 6, tỷ giá chính thức 1 USD đổi được 15 đồng Việt Nam. Nhưng tiền đồng rớt giá rất nhanh, chỉ một năm sau, năm 1986 tỷ giá tăng 10 lần lên 150 đồng/USD; năm 1987 là 550đ/USD; đến 1990 là 7.500đ/USD. Nếu tính từ ngày 15/9/1985 đến ngày 31/8/2015 thì trong vòng 30 năm tiền đồng Việt Nam mất giá khủng khiếp, từ mức 15 đồng ăn 1 USD đã tăng lên 22.500 đồng/1 USD.
Thái Lan là nước láng giềng của Việt Nam cũng có đồng Baht có lúc bị mất giá, tuy vậy sau giai đoạn khủng hoảng đồng Baht lại có giá trở lại và ổn định. Thí dụ vào tháng 1/1998 khi cuộc khủng hoảng tài chính lên tới cao độ, 1 USD đổi được 55 baht, nhưng hiện nay đồng Baht Thái xê xích trong khoảng từ 32 tới 35 Baht đổi một USD.
Giải thích về tình trạng đồng tiền Việt Nam cứ liên tục mất giá chứ chưa bao giờ tăng giá trở lại, TS Lê Xuân Nghĩa nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia từ Hà Nội phát biểu:
“Thật ra nếu Việt Nam cũng làm như Thái Lan nghĩa là thả nổi đồng tiền thì chắc là có lúc lên có lúc xuống. Nhưng chúng ta chưa thả nổi tiền tệ và có khuynh hướng là đồng tiền cứ mất giá dần. Thứ hai nữa lạm phát của Thái Lan thấp hơn Việt Nam rất nhiều. Việt Nam thỉnh thoảng lại gặp một cú sốc lạm phát rất là lớn, cuối cùng đồng tiền Việt Nam mất giá rất là xa so với những đồng tiền mạnh khác. Cái này nó phải có một thời kỳ ổn định kinh tế vĩ mô tương đối dài hạn thì mới tránh được chuyện đồng tiền của mình lúc nào cũng giảm giá so với các đồng tiền lớn.”
Nguyên nhân xuất phát của nó là tình trạng kinh tế, là vì kinh tế VN chưa ổn định, các nhu cầu đầu tư là rất lớn cho nên thu nhập quốc dân không nhiều. Sau đó là tình hình vay nợ rất cao. Nợ công rất là lớn mà trong tình trạng thu không đủ chi...
Giáo sư Tiến sĩ Vũ Văn Hóa
Trả lời chúng tôi vào tối 31/8/2015, Giáo sư Tiến sĩ Vũ Văn Hóa phó Hiệu trưởng Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội trình bày cách nhìn của ông đối với việc đồng tiền Việt Nam cứ liên tục đi xuống mãi.
“ Nguyên nhân xuất phát của nó là tình trạng kinh tế, là vì kinh tế Việt Nam chưa ổn định, các nhu cầu đầu tư là rất lớn cho nên thu nhập quốc dân không nhiều. Sau đó là tình hình vay nợ rất cao. Nợ công rất là lớn mà trong tình trạng thu không đủ chi, tình hình Việt Nam trong thời gian vừa qua bấp bênh như vậy cho nên nó thể hiện ra bên ngoài bằng cái giá cả tiền tệ. Về thực chất thì vẫn là thu chi tài chính thôi.”
Đồng tiền Việt Nam được định giá dựa trên cơ sở nào khi mà thực lực nền kinh tế rất yếu, dự trữ ngoại tệ không bao nhiêu. Giáo sư Tiến sĩ Vũ Văn Hóa tiếp lời:
“ Bất cứ một nước nào thì đồng tiền đều phải được định giá bằng cơ sở kinh tế của nước đó, thu nhập quốc dân của nó là bao nhiêu và cân đối với số lượng tiền phát hành. Thế thì thu nhập quốc dân của Việt Nam trên dưới 100 tỷ đô một năm, rất là thấp trong khi lượng tiền phát hành ra ngày một gia tăng. Cái đó là định giá căn bản về kinh tế, định giá của nó là cơ sở thấp mà khối lượng tiền tệ cao thì giá trị tiền tệ phải giảm. Đó là nguyên lý thông thường…”
Đáp câu hỏi, phải chăng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mang hàm ý không có nền kinh tế thị trường thực chất, chính là một rào cản phát triển đối với Việt Nam mà đồng tiền mất giá liên tục là hệ quả. Giáo sư Tiến sĩ Vũ Văn Hóa nhận định:
Mặc dù 70% dân số sống trong khu vực nông thôn, nhưng nền nông nghiệp lạc hậu không thể cạnh tranh với các nước như Thái Lan chẳng hạn. Phải có một cuộc cải cách với cái đích, nông nghiệp phát bền vững với năng suất cao và có những sản phẩm độc đáo ở trên thị trường
“Bây giờ cứ nói định hướng xã hội chủ nghĩa chứ thực ra nó không có cái định hướng nào cả, nó là câu nói cửa miệng quen rồi. Định hướng xã hội chủ nghĩa thì nó phải có cái đích của nó chứ, định hướng như thế nào. Tất cả những vấn đề đó tôi cho rằng cần phải xem xét, cần phải sửa đổi lại.”
Nông nghiệp lạc hậu
Giáo sư Tiến sĩ Vũ Văn Hóa đề cập tới nhu cầu cải cách rất lớn ở Việt Nam, theo lời ông mặc dù 70% dân số sống trong khu vực nông thôn, nhưng nền nông nghiệp lạc hậu không thể cạnh tranh với các nước như Thái Lan chẳng hạn. Phải có một cuộc cải cách với cái đích, nông nghiệp phát bền vững với năng suất cao và có những sản phẩm độc đáo ở trên thị trường.
Đối với ngành công nghiệp dệt may, da giày là những ngành xuất khẩu quan trọng, theo GSTS Vũ Văn Hóa hiện nay đứng trên tổng gía trị hàng hóa xuất khẩu thì là lớn, nhưng tiền lãi trong đó thì không cao và đây là thực tế đáng buồn của Việt Nam. Bởi vì công nghiệp phụ trợ chưa có gì, xuất khẩu rất nhiều nhưng chỉ gia công là chính, từ cây kim sợi chỉ cũng phải nhập của nước ngoài.
Khi nêu ra những nhược điểm của nền kinh tế Việt Nam, GSTS Vũ Văn Hóa đã dẫn chứng tình trạng thực lực nền kinh tế yếu kém, là nguyên nhân chính của việc đồng tiền Việt Nam mất giá từ năm này qua năm khác.
Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú trong họp báo sáng nay [1/10] khẳng định không thể lấy tỷ giá làm công cụ để đẩy xuất khẩu, mà cần tính tổng thể đến nhập khẩu và các cân đối vĩ mô.
"Tỷ giá phải tính trên bài toán tổng thể giữa xuất nhập khẩu, nợ nước ngoài, tài khoản vãng lai, làm sao cho hợp lý và đảm bảo lợi ích cao nhất cho quốc gia, đảm bảo yếu tố ổn định tâm lý cho thị trường. Có ý kiến cho rằng cần phá giá vì xuất khẩu chậm lại. Nhưng Việt Nam không thể lấy tỷ giá làm công cụ chỉ thúc đẩy xuất khẩu vì nhập khẩu cũng là vấn đề cần lưu tâm. Đó là lý do vì sao Ngân hàng Nhà nước quyết định không phá giá", Phó thống đốc cho biết.
Giao dịch ngoại tệ tại một ngân hàng thương mại. Ảnh: Anh Tú.
Trong bối cảnh nhiều nước hạ giá đồng nội tệ để hạn chế sự ảnh hưởng của chiến tranh thương mại, tiền đồng từ đầu năm đến nay gần như không biến động. Trong khu vực ASEAN, chỉ có tiền của Việt Nam và Thái Lan là đứng yên hoặc tăng giá so với USD, trong bối cảnh nhân dân tệ [CNY] giảm liên tục và chạm gần ngưỡng 7,2.
Đây là hiện tượng "rất hiếm khi xảy ra do quan hệ thương mại theo hướng nhập siêu rất lớn với Trung Quốc", theo đánh giá của Công ty chứng khoán Rồng Việt [VDSC].
Nhiều ý kiến cho rằngnên phá giá tiền đồng mạnh hơn, song cơ quan thống kê và các chuyên gia cũng đồng tình với Ngân hàng Nhà nước rằng, việc phá giá sẽ không mang lại hiệu quả.Ông Nguyễn Bích Lâm, Tổng cục trưởng Thống kê trong họp báo cuối tháng 9 cũng khẳng định phá giá VND thậm chí còn tác động ngược khi hàng hóa xuất khẩu có độ co giãn thấp về giá.
"Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam thuộc phân khúc giá thấp, ít có sự co giãn. Trước đây bán 1 USD, giờ bán 90 cent không có nghĩa khách hàng sẽ mua hàng của Việt Nam nhiều hơn. Tuy nhiên, nhập khẩu về nguyên liệu đầu vào ở mức cao. Phá giá nếu không cân nhắc kỹ, nhiều trường hợp sẽ tác động ngược đến mục đích ban đầu", ông Lâm nói.
Nhắc đến cấu trúc của nền kinh tế, TS Cấn Văn Lực cũng cho rằng chính sách tỷ giá của Việt Nam nếu phá giá có thể không có tác động nhiều đến xuất khẩu hay thương mại do Việt Nam có độ mở kinh tế lớn, với giá trị xuất khẩu cao nhưng nhập khẩu cũng rất nhiều. "Hạ giá tiền đồng sẽ không tạo động lực quá lớn bởi sẽ ảnh hưởng cả khía cạnh nhập khẩu", TS Cấn Văn Lực cho biết.
Nói về quyết định giảm lãi suất điều hành giữa tháng 9, đại diện Ngân hàng Nhà nước nhận định, động thái này nhằm đưa ra thông điệp nền kinh tế đang ổn định, tạo điều kiện tăng cường đẩy mạnh đầu tư. "Từ việc giảm lãi suất điều hành, các ngân hàng thương mại sẽ căn cứ để điều chỉnh lãi suất cho vay", Phó Thống đốc nói.
Tuy nhiên, lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước cũng thừa nhận, lãi suất hiện nay là một trong những bài toán khó trong điều hành chính sách tiền tệ, phải làm sao để có thể hài hòa giữa lợi ích của người cho vay và người đi vay, giữa lạm phát và đảm bảo lợi nhuận của các ngân hàng thương mại.
Với vấn đề cao tốc Bắc – Nam khi mời thầu trong nước có thể dùng vốn tín dụng, Phó thống đốc cho rằng đây là trách nhiệm chính trị cao nhưng phải cân nhắc cẩn thận. "Vốn đầu tư của các dự án này không phải vài tỷ, vài chục tỷ mà có thể vài trăm, vài nghìn tỷ đồng, ví thế cần căn cứ vào chỉ số an toàn của từng ngân hàng, các điều kiện về quy mô vay không quá 15% vốn tự có hay các hệ số về an toàn vốn. Vì vậy nên cần tính toán cẩn thận", ông Tú nói.
Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước, tín dụng đến ngày 24/9 tăng 8,64% so với cuối năm 2018, ưu tiên vào sản xuất, kinh doanh và kiểm soát với các lĩnh vực rủi ro. Cơ quan điều hành cho biết định hướng tăng trưởng tín dụng năm nay vẫn giữ ở mức 14%, có điều chỉnh phù hợp với diễn biến, tình hình thực tế. Tổng phương tiện thanh toán [M2] ước tính tăng 8,58% so với cuối năm trước, nằm trong định hướng điều hành tăng khoảng 13%.
Minh Sơn