Diễn biến cách mạng tháng 10 năm 1917

Từ Cách mạng Tháng Hai đến Cách mạng Tháng Mười Nga

Diễn ra vào tháng 2-1917, bắt đầu với các cuộc biểu tình của hàng vạn công nhân ở Pê-trô-grát, cuộc Cách mạng Tháng Hai dân chủ tư sản tại Nga đã khép lại với việc chế độ quân chủ chuyên chế Nga hoàng bị lật đổ. Sau cuộc Cách mạng Tháng Hai, ở Nga tồn tại hai chính quyền song song là Chính phủ lâm thời tư sản [chuyên chế của giai cấp tư sản] và Xô-viết các đại biểu công nhân và binh sĩ, đứng đầu là Xô-viết Pê-trô-grát [chuyên chính vô sản]. Sau khi nắm được chính quyền, Chính phủ lâm thời không giải quyết những vấn đề đã hứa trước đó như: Ruộng đất của nông dân, việc làm cho công nhân, tình trạng thiếu lương thực và nhất quyết theo đuổi chiến tranh đế quốc đến cùng.

Trước tình hình này, V.I.Lê-nin và Ðảng Bôn-sê-vích đã xác định Cách mạng Nga cần chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tháng 4-1917, V.I.Lê-nin về nước để trực tiếp lãnh đạo Cách mạng Nga. Ngày 16-4-1917, V.I.Lê-nin đến Thủ đô Pê-trô-grát để trình bày Luận cương Tháng Tư, văn kiện mang tính cương lĩnh đề ra đường lối giành chiến thắng cho cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Ðầu tháng 7-1917, Chính phủ lâm thời công khai đàn áp các phong trào đấu tranh quần chúng và bắt giam các đảng viên Ðảng Bôn-sê-vích. Nước Nga lâm vào cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng. V.I.Lê-nin phải rút vào hoạt động bí mật tại vùng Ra-dơ-líp [Phần Lan] để tránh sự truy lùng của Chính phủ lâm thời. Từ nơi hoạt động bí mật, V.I.Lê-nin thường xuyên chỉ đạo phong trào cách mạng nước Nga. V.I.Lê-nin chỉ rõ rằng, thời kỳ đấu tranh hòa bình đã chấm dứt, các lực lượng cách mạng ở nước Nga phải tích cực chuẩn bị để tiến hành khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

Ðầu tháng 8-1917, Ðại hội lần thứ VI Ðảng Bôn-sê-vích họp bán công khai ở Pê-trô-grát. V.I.Lê-nin tuy không tham dự nhưng vẫn lãnh đạo Ðại hội tiến hành và thông qua đường lối khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Trong thời gian này, V.I.Lê-nin viết xong cuốn Nhà nước và cách mạng đề ra nhiệm vụ cho giai cấp vô sản phải giành chính quyền bằng con đường đấu tranh vũ trang.

Những ngày sục sôi khởi nghĩa

Sang tháng 10, làn sóng cách mạng lan tràn khắp nước Nga. Ngày 7-10-1917, V.I.Lê-nin từ Phần Lan bí mật trở về Pê-trô-grát, để trực tiếp lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Ngày 10-10-1917, Hội nghị Ủy ban T.Ư Ðảng Bôn-sê-vích đã họp dưới sự chỉ đạo của V.I.Lê-nin. Hội nghị thông qua kế hoạch khởi nghĩa vũ trang do V.I.Lê-nin đề ra.

Ngày 16-10-1917, Ủy ban T.Ư Ðảng Bôn-sê-vích thành lập Trung tâm quân sự cách mạng để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa trong cả nước. Các tổ chức Ðảng Bôn-sê-vích tích cực triển khai những công việc cần thiết trên các mặt chính trị - tư tưởng, tổ chức và kỹ thuật - quân sự để tiến tới khởi nghĩa vũ trang. Trong khi đó, Chính phủ lâm thời ráo riết thi hành những biện pháp khẩn cấp nhằm "bóp chết" cuộc khởi nghĩa vũ trang của giai cấp vô sản. Từ mặt trận, 70 tiểu đoàn xung kích và một số trung đoàn độc lập của quân đội đã được Chính phủ lâm thời điều động về bảo vệ những thành phố lớn như Pê-trô-grát, Mát-xcơ-va...

Ngày 24-10-1917, Chính phủ lâm thời bắt giam các ủy viên của Ủy ban Quân sự cách mạng, lục soát và đóng cửa các tờ báo của Ðảng Bôn-sê-vích. Thủ tướng Chính phủ lâm thời A.Kê-ren-xki tuyên bố sẽ áp dụng mọi biện pháp để tiêu diệt cuộc khởi nghĩa ở Pê-trô-grát. Trước tình hình cực kỳ nghiêm trọng, V.I.Lê-nin chủ trương phải tiến hành khởi nghĩa ngay. Trong ngày 24-10-1917, V.I.Lê-nin ba lần gửi thư tới Ủy ban T.Ư Ðảng Bôn-sê-vích yêu cầu tiến hành khởi nghĩa ngay trong đêm đó.

Cách mạng giành thắng lợi

Tối 24-10-1917 [theo lịch Nga cũ, tức tối 6-11-1917 dương lịch], V.I.Lê-nin đến Cung điện Xmôn-nưi trực tiếp chỉ đạo cuộc khởi nghĩa vũ trang, nhằm lật đổ Chính phủ tư sản lâm thời và thiết lập chính quyền Xô-viết. Ðêm 24-10-1917, khởi nghĩa vũ trang nổ ra ở Thủ đô Pê-trô-grát [nay là TP Xanh Pê-téc-bua]. Quân khởi nghĩa, gồm các đơn vị Cận vệ đỏ của công nhân Pê-trô-grát, binh sĩ cách mạng và thủy thủ Hạm đội Ban-tích, dưới sự lãnh đạo của Ðảng Bôn-sê-vích do V.I.Lê-nin đứng đầu đã đánh chiếm các vị trí then chốt ở thủ đô.

Rạng sáng 25-10-1917 [tức ngày 7-11-1917 dương lịch], trừ Cung điện Mùa Ðông và một vài nơi, các lực lượng khởi nghĩa đã làm chủ tình hình ở Pê-trô-grát. 10 giờ sáng, Trung tâm quân sự cách mạng của Xô-viết Pê-trô-grát công bố lời kêu gọi "Gửi các công dân nước Nga" do V.I.Lê-nin dự thảo, trong đó tuyên bố Chính phủ lâm thời đã bị lật đổ, chính quyền đã về tay các Xô-viết. Ðến 21 giờ 40 phút, sau pháo lệnh của chiến hạm "Rạng đông", quân khởi nghĩa tiến công Cung điện Mùa Ðông, nơi cố thủ cuối cùng của Chính phủ lâm thời. Tới 2 giờ 10 phút rạng sáng 26-10-1917, Cung điện Mùa Ðông bị chiếm, các bộ trưởng trong Chính phủ lâm thời bị bắt giữ. Thủ tướng Chính phủ lâm thời A. Kê-ren-xki trốn chạy ra nước ngoài. Cũng trong ngày 25-10-1917, Ðại hội các Xô-viết toàn Nga lần thứ II khai mạc. Ðại hội thông qua lời kêu gọi "Gửi công nhân, binh sĩ và nông dân" do V.I.Lê-nin dự thảo. Ðại hội ra quyết nghị: Các Xô-viết đại biểu công nhân, binh sĩ và nông dân có trách nhiệm bảo đảm trật tự cách mạng. Tại phiên họp diễn ra đêm 26 rạng sáng 27-10-1917 [tức đêm 8 rạng sáng 9-11-1917 dương lịch], Ðại hội thông qua hai văn kiện đầu tiên của Chính quyền Xô-viết: "Sắc lệnh hòa bình" và "Sắc lệnh ruộng đất" do V.I.Lê-nin dự thảo. Ðại hội đã bầu ra Chính phủ Xô-viết đầu tiên, được gọi là Hội đồng các Ủy viên nhân dân do V.I.Lê-nin đứng đầu.

Ngày 15-11-1917, Chính quyền Xô-viết được thiết lập tại Mát-xcơ-va. Ðến tháng 3-1918, Chính quyền Xô-viết giành thắng lợi hoàn toàn trên phạm vi cả nước Nga rộng lớn. Cách mạng Tháng Mười Nga toàn thắng.

Cách mạng Tháng Mười Nga đã trôi qua 100 năm, nhưng giá trị lớn lao vẫn luôn chói sáng và vẹn nguyên qua mọi thời đại. Cuộc cách mạng vĩ đại này đã mở ra một thời đại mới, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn cầu; là nguồn cổ vũ lớn lao cho sự nghiệp đấu tranh của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới.

HẰNG HẠNH

QPTD -Thứ Năm, 04/11/2021, 09:08 [GMT+7]

Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 - Cuộc cách mạng biết tự bảo vệ

Cách mạng Tháng Mười Nga là cuộc cách mạng vĩ đại, sâu sắc nhất trong lịch sử. Bởi, đó là “Cuộc cách mạng biết tự bảo vệ”, là ngọn cờ giải phóng nhân loại khỏi áp bức bóc lột; “ngôi sao chỉ đường” để Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo nhân dân ta làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và trong đấu tranh bảo vệ thành quả cách mạng, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Kế thừa, phát triển sáng tạo tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen về vũ trang quần chúng, bảo vệ thành quả cách mạng và kinh nghiệm rút ra từ sự thất bại của Công xã Pari năm 1871 [chỉ tồn tại 72 ngày do giai cấp công nhân “chưa trưởng thành về chính trị”, khi bảo vệ chính quyền chưa triệt để dẫn đến thất bại], vì vậy, ngay trong đêm thắng lợi đầu tiên của Cách mạng Tháng Mười [25/10/1917], Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ II đã thông qua Sắc lệnh hòa bình, tuyên bố: nước Nga Xô viết rút khỏi cuộc chiến tranh và đề nghị các nước tham chiến nhanh chóng chấm dứt các hoạt động quân sự, tiến hành đàm phán để đi tới ký kết một hòa ước dân chủ và công bằng. Nhưng các nước đế quốc thuộc phe Hiệp ước đều bỏ qua đề nghị đó, buộc nước Nga Xô viết phải tiến hành đàm phán riêng rẽ và ký Hiệp định đình chiến với Đức, ngày 02/12/1917; theo đó, các hoạt động quân sự chấm dứt và hai bên bắt đầu thảo luận những điều kiện để ký hòa ước. Song, lợi dụng tình trạng còn non yếu của nước Nga Xô viết, tại bàn thương lượng, phái đoàn Đức đã đưa ra yêu sách có tính xâm lược và nô dịch: Nga phải chuyển giao cho Đức một vùng lãnh thổ rộng tới 150 nghìn ki lô mét vuông [gồm Ba Lan, Litva và một phần Bêlarút; tách Ucraina khỏi Nga]. Tuy nhiên, Trốtky - người dẫn đầu phái đoàn Nga đã không chấp hành chỉ thị của V.I. Lênin là phải ký ngay hòa ước theo những điều kiện của Đức và tuyên bố bác bỏ yêu sách của nước này. Chỉ chờ có vậy, quân đội Đức mở đợt tấn công vào hướng thủ đô Petrograd nhằm lật đổ Chính quyền Xô viết.

Trước tình thế “lâm nguy”, V.I. Lênin gửi điện cho Beclin chấp nhận những yêu sách của Đức, nhưng họ im lặng và tiếp tục tấn công. Cùng lúc đó, nội bộ Đảng Bônsê­vích xuất hiện hai nhóm đối lập: đa số Ban Chấp hành Trung ương cùng hai Đảng bộ chủ chốt là Petrograd và Mátxcơva đều không đồng ý với chủ trương ký hòa ước của Lênin. Chỉ sau nhiều lần kiên trì giải thích trên các diễn đàn, Lênin mới nhận được sự chấp nhận có tính ủy thác: được toàn quyền giải quyết các vấn đề chiến tranh và hòa bình, nhưng không có nghĩa Ban Chấp hành Trung ương đồng ý ký hòa ước. Theo đó, lệnh tổng động viên được công bố, thanh niên nhập ngũ, tiến ngay ra mặt trận; chỉ sau khi bị chặn đứng trước thành Petrograd, Đức mới đồng ý trở lại bàn đàm phán. Ngày 03/3/1918, Hòa ước Brest – Litov được ký kết với những điều kiện nặng nề hơn trước [Nga phải cắt đi một lãnh thổ rộng tới 750 nghìn kilômét vuông; phải giải ngũ quân đội và bồi thường cho Đức 06 tỉ Mác]. Theo Lênin, đây là một “hòa ước bất hạnh”, nhưng hết sức cần thiết để giữ vững Chính quyền Xô viết và có được một thời gian hòa bình quý báu để củng cố, chuẩn bị lực lượng. Đúng như dự đoán của Lênin, đầu tháng 11/1918, cuộc cách mạng tư sản đã diễn ra ở Đức và giành thắng lợi, nước Nga Xô viết ngay lập tức tuyên bố hủy bỏ Hòa ước Brest – Litov, quyết tâm khôi phục lại lãnh thổ và dân cư của đất nước theo kịch bản đã dự định. Từ đây, nước Nga bước vào cuộc chiến chống can thiệp vũ trang của 14 nước đế quốc cùng với những cuộc bạo loạn của các tướng tá Bạch vệ. Chỉ sau ba năm [1918 - 1920] chiến đấu ngoan cường dưới sự lãnh đạo của V.I. Lênin và Đảng Bônsê­vích, nhân dân các dân tộc Nga lần lượt đánh bại các cuộc nổi loạn và can thiệp vũ trang của kẻ thù, mở ra khả năng mới cho cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, làm sáng rõ vấn đề cơ bản của cuộc cách mạng: “giành chính quyền đã khó, giữ chính quyền càng khó khăn phức tạp hơn nhiều”1; “một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ”2; quá trình đó, đôi khi phải chấp nhận một “bước lùi” với những điều kiện cay đắng.

Những bước đi thành công trong tiến trình bảo vệ thành quả Cách mạng Tháng Mười Nga đã trở thành động lực mạnh mẽ cổ vũ các dân tộc thuộc địa đứng lên đấu tranh chống lại ách áp bức, bóc lột của giai cấp tư sản; đồng thời, thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc, phong trào Cộng sản và công nhân quốc tế phát triển. Nhờ đó, giai cấp vô sản vững tin bước lên vũ đài chính trị với tư cách là giai cấp trung tâm của thời đại. Đánh giá ý nghĩa của Cách mạng Tháng Mười, Hồ Chí Minh cho rằng: “Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu,... Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”3. Người khẳng định: muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản. Đây là cơ sở tiền đề để lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo nhân dân ta tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Việt Nam có hoàn cảnh tương đồng với nước Nga Xô viết sau Cách mạng Tháng Mười: nằm trong vòng vây của các thế lực thù địch trong và ngoài nước [quân Tưởng khi sang Việt Nam kéo theo đám phản động người Việt là Đảng Việt Quốc, Việt Cách với mục tiêu “tiêu diệt Cộng sản”; ở miền Nam quân viễn chinh Pháp núp bóng quân Anh để gây hấn, khủng bố, lấn chiếm, mưu toan phá bỏ thành quả cách mạng và ủ mưu đưa quân ra miền Bắc thiết lập trở lại chế độ thực dân cũ]. Tuyên bố trước thế giới về tính tất yếu và chính nghĩa của nhiệm vụ tự bảo vệ thành quả cách mạng, lãnh tụ Hồ Chí Minh khẳng định: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”4. Thấm nhuần luận điểm của V.I. Lênin “một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ”; đồng thời, rút ra kinh nghiệm từ bài học bảo vệ thành quả cách mạng của Cách mạng Tháng Mười, Đảng ta đã chủ trương thực hiện nhiều sách lược nhằm bảo vệ vững chắc chính quyền còn non trẻ [khi thì hòa hoãn với Tưởng để chĩa mũi nhọn vào thực dân Pháp, khi lại tạm hòa hoãn với Pháp để đối phó với quân Tưởng], như: sách lược “giao thiệp thân thiện, nhân nhượng, tránh xung đột” với đội quân Trung Hoa Dân quốc; đối với Pháp “độc lập về chính trị, nhân nhượng về kinh tế”. Ngày 06/3/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký với đại diện Chính phủ Pháp bản Hiệp định sơ bộ; theo đó, Chính phủ Pháp công nhận nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là một quốc gia tự do có ngoại giao, quân đội, tài chính và nghị viện riêng,... nằm trong Liên bang Đông Dương và Khối Liên hiệp Pháp; Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đồng ý để 15.000 quân Pháp ra miền Bắc thay thế quân Trung Hoa Dân quốc làm tiếp nhiệm vụ tước vũ khí và hồi hương quân Nhật. Ngày 09/3/1946, Ban Thường vụ Trung ương ra Chỉ thị “Hòa để tiến”, giải thích việc ký Hiệp định sơ bộ và xác định chủ trương hòa hoãn với Pháp để tranh thủ thời gian xây dựng lực lượng về mọi mặt. Sự nhân nhượng có nguyên tắc với thực dân Pháp trong việc ký Hiệp định Sơ bộ [06/3/1946], Tạm ước [14/9/1946] đã thể hiện khát vọng hòa bình và có thời gian chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi. Điều này đã khẳng định bản chất cách mạng, khoa học của luận điểm “một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ” của V.I. Lênin; đồng thời, minh chứng bài học về củng cố và giữ vững chính quyền Xô viết của Cách mạng Tháng Mười Nga là ánh sáng rọi chiếu và trở thành động lực tinh thần để Đảng và Nhân dân ta vững bước tiến lên, vượt qua mọi gian lao, thử thách, làm lên mốc son chói lọi trong dòng chảy lịch sử bằng Chiến dịch Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” năm 1954, tác động mạnh đến phong trào đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Quá trình lãnh đạo công cuộc bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc từ năm 1954 và cả nước từ sau Đại thắng mùa Xuân 1975, vận dụng bài học của Cách mạng Tháng Mười Nga, Đảng ta luôn xác định đường lối, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đúng đắn, sáng tạo, bảo đảm cho Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa được bảo vệ vững chắc, tạo cơ sở hiện thực hóa mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tự bảo vệ thành quả của Cách mạng Tháng Mười Nga không chỉ là “Ánh sáng” soi rọi sự nghiệp đấu tranh giải phóng các dân tộc bị áp bức, mà còn định hướng sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Sự thật đó là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, các thế lực thù địch lợi dụng sự kiện xảy ra ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu trong thập kỷ 80, 90 của thế kỷ XX, ra sức xuyên tạc chủ nghĩa Mác – Lênin, bóp méo lịch sử, mưu toan xóa bỏ tầm vóc vĩ đại của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga với các luận điệu: chủ nghĩa Mác – Lênin đã lỗi thời; chủ nghĩa xã hội đã chấm dứt; Cách mạng Tháng Mười Nga chỉ là “cuộc nổi dậy mang tính chất Nga thuần túy”; việc thiết lập Nhà nước công - nông Xô viết là “đi chệch” quy luật phát triển chung của xã hội loài người, v.v.

Song, sự xuyên tạc của họ chỉ là công “dã tràng”. Bởi, thực tiễn đã minh chứng dù thời cuộc có nhiều chuyển biến, nhưng luận điểm “một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ” vẫn còn nguyên giá trị. Ghi nhớ lời chỉ dẫn của V.I. Lênin “hãy nhớ rằng chúng ta không được phép lơi là một giây phút nào trong việc bảo vệ công nhân và nông dân của ta và bảo vệ những thành quả của họ”5, đòi hỏi toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta kiên định, tiếp tục vận dụng linh hoạt, sáng tạo những vấn đề cơ bản về mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và chế độ xã hội chủ nghĩa. Tập trung xây dựng cả tiềm lực và thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân, xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố vững chắc; xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, lấy xây dựng vững mạnh về chính trị làm cơ sở, nhằm nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu. “Kiên quyết, kiên trì bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa,… phát hiện sớm và xử lý kịp thời những yếu tố bất lợi, nhất là những yếu tố nguy cơ gây đột biến; đẩy mạnh đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch”6. Đặc biệt, luôn nhận thức, quán triệt sâu sắc luận điểm của V.I. Lênin: “một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ”, coi đó là một nguyên tắc bất biến trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

PGS, TS. VŨ QUANG VINH, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
________________

1 - V.I. Lênin – Toàn tập, Tập 37, Nxb CTQG, H. 2005, tr. 37.

2 - Sđd, tr. 145.

3 - Hồ Chí Minh –Toàn tập, Tập 12, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 300.

4 - Sđd, Tập 4, tr. 03.

5 - V.I. Lênin –Toàn tập,Tập 44, Nxb CTQG, H. 2005, tr. 370 - 371.

6 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 117.