Câu hỏi: Đảo ngữ là gì?
Trả lời:
Đảo ngữlà hiện tượng đảo ngược vị trí động từ hoặc trợ động từ lên trước chủ ngữ nhằm mục đích nhấn mạnh.
VD: Lom khom dưới núi, tiều vài chú
"Lom khom dưới núi" là động từ được đưa lên trước danh từ là "tiều vài chú"
Cùng Top lời giải tìm hiểu về đảo ngữ nhé!
1. Đảo ngữ trong tiếng Việt
Đảo ngữ[còn gọi là đảo trang] là một hình thức tu từ có đặc điểm : thay đổi vị trí thông thường của một từ, cụm từ trong câu nhưng không làm mất đi quan hệ cú pháp vốn có, nhằm mục đích nhấn mạnh, thể hiện cảm xúc của người viết hoặc tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc.
Trật tự thông thường của kết cấu cú pháp trong câu thể hiện sắc thái trung hoà. Thay đổi trật tự này với dụng ýnghệ thuật, sẽ tạo ra sắc thái tu từ.
Ví dụ : Trật tự thông thường :
Mái tóc người chabạc phơ.
Trật tự đảo :
Bạc phơmái tóc người cha
Ba mươi năm Đảng nở hoa tặng Người
[Tố Hữu]
Sắc thái tu từ thể hiện ở chỗ : nhấn mạnh vào những thành phần đảo. Trong ví dụ trên,bạcphơkhi đưa lên đầu câu, đã trở thành yếu tố tiếp nhận thứ nhất của chuỗi lời nói. Bên cạnh sắc thái nhấn mạnh, đảo ngữ còn thể hiện sắc thái biểu cảm :
–Đẹp vô cùngTổ quốc ta ơi!
[Tố Hữu]
Đảo ngữ cũng đóng vai trò đặc biệt trong việc tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc :
Lom khomdưới núi tiều vài chú
Lác đácbên sông chợ mấy nhà
[Bà Huyện Thanh Quan]
Các sắc thái này trong nhiều trường hợp được thể hiện đồng thời.
Hình thức đảo ngữ khá phong phú. Có thể chia thành hai loại : đảo các thành phần trong câu và đảo các thành tố trong cụm từ.
2. Bài tập vận dụng:
1.Những câu nào trong đoạn thơ, đoạn văn dưới đây có chủ định diễn đạt ngược với trật tự bình thường của các bộ phận trong câu [đảo ngữ – ví dụ: bộ phận vị ngữ đặt trước bộ phận chủ ngữ]? Tác giả diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh ý gì?
a]
Đã tan tác những bóng thù hắc ám
Đã sáng lại trời thu tháng Tám
Trên đường ta về lại Thủ đô
Cờ đỏ bay quanh tóc bạc Bác Hồ!
Tố Hữu
b]
Trong xanh ánh mắt
Trong vắt nhãn lồng
Chim ăn nhãn ngọt
Bồi hồi nhớ ông!
Trần Kim Dũng
c]
Mỗi mùa xuân thơm lừng hoa bưởi
Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương
…
Đẹp lắm anh ơi! Con sông Ngàn Phố!
Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!
Tô Hùng
d]Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi. Ngày nay, bốn mươi ngôi nhà, cột gỗ kê đá tảng, nằm giữa các vườn hoa quả.
Đặng Quang Tình
Đáp án:
Những câu có đảo ngữ:
a]
Đã tan tác những bóng thù hắc ám
Đã sáng lại trời thu tháng Tám
b]
Trong xanh ánh mắt Trong
Trongvắt nhãn lồng
c]
Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương
… Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!
d]Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi.
– Diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh các ý nêu trong bộ phậnvị ngữ[“Đã tan tác”, “Đã sáng lại”; “Trong xanh”, “Trong vắt”; “Rắc trắng vườn nhà”, “Sáng cả đôi bờ”; “Đã qua rồi”].
2. Hãy chỉ rõ các từ được dùng theo biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ dưới đây và nêu tác dụng gợi tả, gợi cảm của chúng.
Dừng chân nghỉ lại Nha Trang,
Hiu hiu gió thổi, trời quang tuyệt vời.
Xanh xanh mặt biển da trời,
Cảnh sao quyến rũ lòng người khó quên.
Sóng Hồng
Đáp án:
Gạch dưới các từ:Hiu hiu[gợi mức độ nhẹ nhàng của cơn gió và cảm giác dễ chịu của tác giả] ;Xanh xanh[gợi màu sắc của biển trời và cảm xúc lạ trước thiên nhiên tươi đẹp].
3. Trong hai câu văn dưới đây, câu nào có dùng biện pháp đảo ngữ? Hãy chỉ rõ tác dụng gợi tả và nhấn mạnh ý của câu văn có đảo ngữ.
a]Đăng xa, trong mưa mờ, bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh đã hiện ra.
b] Đăng xa trong mưa mờ, đã hiện ra bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh.
Đáp án:
– Câu văn thứ hai [b] có dùng biện pháp đảo ngữ. [Đảo vị trí của vị ngữ].
– Tác dụng của câu ván có đảo ngữ: gợi tả rõ bức tranh cảnh vật [khác với câu a chỉ là kiểu câu tường thuật bình thường]; nhấn mạnhsự xuất hiệncủa sự vật được miêu tả [“bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh”].
4. Hãy chỉ ra biện pháp đảo ngữ được dùng trong đoạn thơ dưới đây. Thử so sánh với cách diễn đạt thông thường [không đảo ngữ] để thấy rõ tác dụng của biện pháp đảo ngữ.
Em ạ, Cu-ba ngọt lịm đường
Mía xanh đồng bãi, biếc đồi nương
Cam ngon, xoài ngọt vàng nông trại
Ong lạc đường hoa, rộn bốn phương…
Tố Hữu
Đáp án:
– Hãy nhận xét về vị trí của những từ ngữ bổ nghĩa cho cácdanh từ“đường”, “đồng bãi”, “đồi nương”, “nông trại” so với cách diễn đạt thông thường để thấy được biện pháp đảo ngữ được dùng.
– So sánh với cách diễn đạt thông thường [không đảo ngữ] để thấy rõ tác dụng của biện pháp đảo ngữ. Ví dụ:ngọt lịm đường[có đảo ngữ] / đường ngọt lịm [không đảo ngữ] – Cách diễn đạt nào gợi tả, gợi cảm? Nhấn mạnh được điều gì?…
5. Đọc câu văn sau:
Trắng tròn như hạt nếp hạt tẻ đầu mùa,hoasấukéo dài con đường hoa nhiều quãng cộm hẳn lên như cót gạo nào của khu phố bung vãi ra.
Nguyễn Tuân
Nhận xét:
a] Những từ ngữ in đậm được hiểu là bộ phận làm rõ nghĩa cho danh từ nào trong câu văn trên?
b] Cách viết câu văn theo lối đảo ngữ như trên giúp nhà văn diễn tả được điều gì?
Đáp án:
a]“Trắng tròn như hạt nếp hạt tẻ đầu mùa” –bộ phậnđịnh ngữcủadanh từ“hoa sấu”.
b] Viết theo lôì đảo ngữ diễn tả được vẻ đẹp độc đáo, gợi cảm và giàu ý nghĩa củahoa sấu[chuẩn bị cho sự xuất hiện hình ảnh so sánh độc đáo ở cuối câu:như cót gạo nào của khu phô bung vãi ra].
6. Nêu tác dụng của biện pháp đảo ngữ được sử dụng trong bài thơ sau:
QUÊ EM
Bên này là núi uy nghiêm
Bên kia là cánh đẳng liền chân mây
Xóm làng xanh mát bóng cây
Sông xa trắng cánh buồm bay lưng trời.
Trần Đăng Khoa
Đáp án:
Chú ý các từ “xanh mát”, “trắng” trong .câu thơ thứ ba và thứ tư. Cáctính từnày thường được diễn đạt như sau : bóng câyxanh mát,cánh buồmtrắng.Cách diễn đạt đảo ngữ[xanh mátbóng cây,trắngcánh buồm] làm cho hai tính từ được chuyển loại[xanh mát, trắngmang đặc điểm củađộng từ] –có tác dụng nhấn mạnh ý miêu tả và gợi cảm xúc.
[Tham khảo vài cách diễn đạt tương tự như trên: “Tiếng thơđỏnắngxanhcây quanh nhà” – Trần Đăng Khoa; “Đấtxanhtre mãixanhmàu tre xanh” – Nguyễn Duy;“Xanh biếcdòng sông những bóng thông” – Tố Hữu.]
7. Đọc bài thơ sau:
QUA ĐÈO NGANG
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa Lom khom dưới núi, tiều vài chú[1]
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc[2]
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia[3]
Dừng chân đứng lại trời non nước Một mảnh tình riêng ta với ta.
Bà Huyện Thanh Quan
[1]Tiều: người kiếm củi.
[2] Cách chơi chữ:Quốc[là nước] đồng âm vớicuốc[là chim cuốc, còn gọi là chimĐô Vũ.Tương truyền vua nước Thục tên là Đỗ Vũ mất nước, khi chết hoá thành chim, luôn nhớ nước, cứ kêu “quốc, quốc”].
[3] Cũng là cách chơi chữ:Gia[là nhà] gần đồng âm vớiđa,là loại chim rừngđa đathuộc giống gà gô.
Trả lời câu hỏi:
a] Bài thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật gì nổi bật? Nêu những câu thơ thể hiện biện pháp nghệ thuật đó.
b] Em cảm nhận được những gì về cảnh Đèo Ngang và tâm trạng của tác giả qua những câu thơ có sử dụng biện pháp nghệ thuật nói trên?
Đáp án:
a] Biện pháp nghệ thuật nổi bật:đảo ngữ.Các câu thơ: 3, 4, 5, 6.
b] Cảm nhận về cảnh Đèo Ngang và tâm trạng của tác giả [qua những câu thơ có dùng biện pháp đảo ngữ]: cảnh thưa thốt vắng vẻ, gợi nỗi buồn man mác; tâm trạng của tác giả cũng bâng khuâng, đượm buồn.
8. Đảo ngược vị trí hai bộ phận chính [chủ ngữ, vị ngữ] của từng câu dưới đây để nhấn mạnh ý cần miêu tả.
a]Một thế giới ban trắng trời, trắng núi.
b] Dòng sông quê tôi đáng yêu biết bao.
c] Những cánh cò trắng muốt tung tăng trên đồng lúa chín.
d] Những chuyến xe qua tấp nập trên đường.
Đáp án:
a]Trắng trời, trắng núi,một thế giới ban.
b]Đáng yêu biết bao,dòng sông quê tôi.
c] Tung tăng trên đồng lúa chín,những cánh cò trắng muốt.
d] Tấp nập trên đường,những chuyến xe qua.
9. Dùng biện pháp đảo ngữ để diễn đạt lại những câu văn dưới đây cho sinh động, gợi cảm.
a]Nước sông Hương xanh biêng biếc, màu hoa phượng vĩ đỏ rựchai bên bờ.
b] Giữa trời khuya tĩnh mịch, một vầng trăng vằng vặc trên sông, một giọng hò mái đẩy thiết tha dịu dàng.
c] Một biển lúa vàng vây quanh em, hương lúa chín thoang thoảng đâu đây.
d] Xa xa, những ngọn núi nhấp nhô, mấy ngôi nhà thấp thoáng, vài cánh chim chiều bay lững thững về tổ.
Đáp án:
a]Xanh biêng biếcnước sông Hương,đỏ rực hai bên bờmàu hoa phượng vĩ.
b] Giữa trời khuya tĩnh mịch,vằng vặc trên sôngmột vầng trăng,thiết tha dịu dàngmột giọng hò mái đẩy.
c] Vây quanh emmột biển lúa vàng,thoang thoảng đâu đâyhương lúa chín.
d] Xa xa,nhấp nhônhững ngọn núi,thấp thoángmấy ngôi nhà,lững thữngvài cánh chim chiều bay về tổ.