Một số câu hỏi thường gặp » Xạ trị là gì? » Ai là người điều trị xạ trị cho bệnh nhân? » Bệnh nhân xạ trị có cần cách ly vớinhững người xung quanh? » Sự khác biệt về liều bức xạ của điều trị xạ trị so với chụp chẩn đoán? » Xạ trị có phải là phương pháp an toàn và hiệu quả? » Một số tác dụng phụ của xạ trị? » Bệnh nhân đang mang thai có thể điều trị xạ trị? » Xạ trị có ảnh hưởng đến việc có con sau này?
» Xạ trị là gì? Xạ trị là một trong những phương pháp phổ biến nhất trong điều trị ung thư. Phương pháp này sử dụng các hạt hoặc sóng có năng lượng cao như: tia X, tia Gamma, các chùm tia điện tử, proton… để tiêu diệt hoặc phá hỏng các tế bào ung thư. Xạ trị có thể được tiến hành độc lập hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị khác như: phẫu thuật, hóa trị. Trên thực tế, có những loại thuốc làm tế bào ung thư trở nên nhạy với bức xạ hơn, nhờ đó giúp phương pháp xạ trị tiêu diệt tế bào ung thư tốt hơn. Có nhiều cách khác nhau để điều trị bằng tia xạ: xạ trị chiếu ngoài, xạ trị áp sát hoặc cho bệnh nhân uống, tiêm các thuốc chứa đồng vị phóng xạ.
» Ai là người điều trị xạ trị cho bệnh nhân?
Ảnh minh họa [Nguồn Khoa Xạ trị-Xạ phẫu]
Trong suốt quá trình xạ trị, bệnh nhân sẽ được chăm sóc, điều trị bởi một nhóm chuyên gia y tế. Nhóm này gồm các thành phần: - Bác sỹ chuyên khoa về xạ trị: Bác sỹ chuyên khoa về xạ trị là người được đào tạo chuyên môn để điều trị ung thư bằng bức xạ. Đây là người chịu trách nhiệm chính về kế hoạch và quá trình điều trị của bệnh nhân. - Kĩ sư vật lý y học: Kĩ sư vật lý y học là người đảm bảo chất lượng của các thiết bị xạ trị, đảm bảo máy móc thiết bị xạ trị sẽ phát ra liều điều trị như phác đồ bác sỹ xạ trị đưa ra. Đồng thời kĩ vật lý y học cũng là người hỗ trợ các bác sỹ lập kế hoạch điều trị xạ trị. - Kĩ thuật viên xạ trị: Kĩ thuật viên xạ trị là người vận hành thiết bị xạ trị và đặt bệnh nhân điều trị hàng ngày. - Điều dưỡng xạ trị: Những điều dưỡng này được đào tạo đặc biệt về điều trị ung thư và họ sẽ đưa cho bệnh nhân các thông tin về xạ trị cũng như theo dõi các tác dụng phụ trong xạ trị. Bệnh nhân điều trị xạ trị cũng có thể cần đến sự chăm sóc của các chuyên gia dinh dưỡng, vật lý trị liệu hoặc các chuyên gia chăm sóc sức khỏe khác.
» Bệnh nhân xạ trị có cần cách ly với những người xung quanh
Ảnh minh họa [Nguồn Internet]
Bệnh nhân xạ trị có thể được chia làm hai nhóm: - Nhóm 1: Bệnh nhân điều trị tia xạ ngoài. Những bệnh nhân nhóm này không phải là nguồn bức xạ nên không cần cách ly với những người xung quanh - Nhóm 2: Bệnh nhân điều trị xạ trị áp sát hoặc sử dụng thuốc phóng xạ qua đường uống, tiêm. Những bệnh nhân nhóm này là nguồn phóng xạ, cần phải cách ly với những người xung quanh. Thông thường những bệnh nhân này phải cách ly một thời gian tại bệnh viện và chỉ được xuất viện khi đã được đánh giá là an toàn cho những người tiếp xúc. Đặc biệt, phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ cần cách ly với bệnh nhân trong thời gian lâu hơn.
» Sự khác biệt về liều bức xạ của điều trị xạ trị so với chụp chẩn đoán
» Xạ trị có phải là phương pháp an toàn và hiệu quả?
Xạ trị là một phương pháp điều trị tốt, an toàn và hiệu quả. Mỗi năm, có hàng triệu bệnh nhân được điều trị xạ trị để chữa trị và kiểm soát các triệu chứng của bệnh ung thư. Bên cạnh đó, một số bệnh lành tính cũng có chỉ định xạ trị. Tuy nhiên, giống như các các phương pháp điều trị ung thư khác, xạ trị cũng có những tác dụng phụ không mong muốn.» Một số tác dụng phụ trong xạ trị?
Bệnh nhân có thể gặp tác dụng phụ phụ thuộc vào kích thước và vị trí khối u. - Tác dụng phụ cấp tính: o Mệt mỏi, chán ăn, nôn, buồn nôn [khi hóa xạ trị đồng thời]. o Viêm da vùng xạ trị. o Viêm phổi do tia xạ [xạ trị vùng ngực]. o Giảm bạch cầu, hồng cầu, tiểu cầu [khi hóa xạ đồng thời]. o Rụng tóc, viêm niêm mạc miệng, họng, viêm thực quản gây đau, nuốt vướng, nuốt khó [ xạ trị vùng đầu-cổ- ngực]. o Đau bụng, đi lỏng, viêm bàng quang [xạ trị vùng bụng-chậu]. - Tác dụng phụ muộn [sau khi kết thúc xạ trị vài tháng đến vài năm] o Teo da, hoại tử da vùng xạ trị o Khô miệng, khít hàm [xạ trị vùng đầu cổ] o Xơ phổi [xạ trị vùng ngực] o Viêm, dính ruột [xạ trị vùng bụng-chậu] o Ức chế tủy xương, ung thư thứ phát...[ hiếm gặp]
» Bệnh nhân đang mang thai có thể điều trị xạ trị?
» Xạ trị có ảnh hưởng đến việc có con sau này
Ảnh minh họa [Nguồn Internet]
Với những bệnh nhân chiến thắng ung thư, việc sinh con là một quyết định khó khăn cho cả nam và nữ. Họ phải cân nhắc nhiều thứ trước khi quyết định mang thai. Thông thường, việc mang thai sau điều trị ung thư là an toàn cho cả mẹ và bé. Việc mang thai dường như không làm tăng nguy cơ ung thư tái phát. Tuy nhiên, một số phụ nữ có thể được yêu cầu phải đợi một vài năm trước khi cố gắng sinh con. Thời gian chờ đợi này phụ thuộc vào một số yếu tố như: loại ung thư và giai đoạn, phương pháp điều trị và tuổi của phụ nữ. Một số chuyên gia khuyến cáo phụ nữ không nên mang thai trong 6 tháng đầu, sau khi kết thúc điều trị. Họ cho rằng những trứng hỏng sẽ rời khỏi cơ thể trong vòng 6 tháng đầu tiên. Một số chuyên gia khác khuyến cáo phụ nữ nên chờ từ 2 đến 5 năm trước khi cố gắng mang thai. Vì ung thư nhiều khả năng sẽ tái phát trong những năm này và điều trị ung thư trong thai kì phức tạp hơn Không có khuyến cáo chắc chắn nào về việc bệnh nhân nam sau điều trị ung thư phải chờ bao lâu. Nhưng các chuyên gia thường khuyên nên đợi từ 2 đến 5 năm. Tinh trùng có thể bị tổn thương trong quá trình điều trị ung thư và nên được thay thế trong 2 năm. Nhiều bệnh nhân ung thư lo lắng rằng sau này sinh con, con họ cũng bị ung thư. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng một đứa trẻ sinh ra từ bố/mẹ bị ung thư không có nguy cơ cao hơn so với những đứa trẻ có bố/mẹ khỏe mạnh. Tuy nhiên, có một số bệnh ung thư di truyền từ cha mẹ sang con thông qua gen. Nếu bệnh nhân mắc một trong những bệnh ung thư di truyền này, con cái họ có thể có nguy cơ cao hơn. Với những bệnh nhân này, họ có thể lựa chọn phương pháp thụ tinh qua ống nghiệm và kiểm tra sự thay đổi gen di truyền ở các trứng đã được thụ tinh. Chỉ những phôi không có gen đột biến mới được sử dụng. Bệnh nhân nên trao đổi với bác sỹ để hiểu hơn về nguy cơ ung thư và di truyền cho con cái.
Nguồn tham khảo: 1. Quy trình hướng dẫn, chăm sóc bệnh nhân khi xạ trị - Khoa xạ trị- xạ phẫu - Bệnh viện TWQĐ 108 2. Having a Baby After Cancer: Pregnancy/Cancer.Net 3. Radiotherapy- what patients need to know/IAEA 4. What to Know About Pregnancy After Cancer
Khoa Xạ trị Xạ phẫu - Bệnh viện TWQĐ 108
Chia sẻ
Xạ trị là gì?
Liệu pháp xạ trị sử dụng các hạt hoặc sóng năng lượng cao như: tia X, tia gamma, các chùm electron hoặc proton, để tiêu diệt hoặc phá hủy các tế bào ung thư.
Bình thường các tế bào trong cơ thể phát triển và phân chia để tạo thành các tế bào mới. Nhưng các tế bào ung thư phát triển và phân chia nhanh hơn hầu hết các tế bào lành. Xạ trị sẽ phá vỡ DNA thành các đoạn nhỏ bên trong các tế bào. Sự phá vỡ này ngăn cản các tế bào ung thư phát triển, phân chia và làm chết tế bào ung thư. Các tế bào lành gần đó cũng có thể bị ảnh hưởng bởi bức xạ nhưng phần lớn sẽ phục hồi và lại hoạt động bình thường.
Trong khi dùng hóa trị và các phương pháp điều trị khác, các thuốc chống ung thư được đưa vào cơ thể bằng đường uống hoặc đường tiêm, làm cho toàn bộ cơ thể chịu ảnh hưởng của thuốc chống ung thư thì xạ trị thường là điều trị tại chỗ. Điều này có nghĩa là xạ trị chỉ ảnh hưởng tới phần cơ thể cần được điều trị. Liệu pháp xạ trị được lên kế hoạch để tác động và làm tổn thương các tế bào ung thư đồng thời giảm thiểu tác hại tới các tế bào lành xung quanh.
Một số phương pháp điều trị bức xạ [liệu pháp xạ trị toàn thân] sử dụng các chất phóng xạ được đưa vào đường tĩnh mạch hoặc bằng đường uống. Mặc dù loại phóng xạ này đi khắp cơ thể, chất phóng xạ chủ yếu tập trung ở khu vực của khối u, do đó ít ảnh hưởng đến phần còn lại của cơ thể.
Ai nên được điều trị bằng liệu pháp xạ trị?
Hơn một nửa số người mắc bệnh ung thư được xạ trị. Xạ trị có thể là phương pháp điều trị ung thư duy nhất cần thiết [xạ trị đơn thuần] hoặc được sử dụng kết hợp với các phương pháp điều trị khác. Quyết định sử dụng liệu pháp xạ trị phụ thuộc vào loại ung thư, giai đoạn ung thư và các vấn đề sức khỏe khác của người bệnh.
Mục đích của xạ trị là gì?
Hầu hết các phương pháp xạ trị không tác động được tới được tất cả các phần của cơ thể, điều đó có nghĩa là xạ trị không hữu ích với ung thư đã lan rộng nhiều nơi trong cơ thể. Tuy nhiên, xạ trị vẫn là phương pháp điều trị được nhiều loại ung thư khi sử dụng đơn thuần hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị khác. Trong khi cần nhớ rằng thể trạng và tình trạng ung thư của mỗi người bệnh mỗi khác, nhìn chung xạ trị được lựa chọn cho các mục đích sau:
· Để chữa khỏi hoặc thu nhỏ ung thư giai đoạn sớm
Một số loại ung thư rất nhạy cảm với xạ trị. Xạ trị có thể được sử dụng trong những trường hợp này để làm cho ung thư thuyên giảm hoặc biến mất hoàn toàn. Trong một số trường hợp, hóa chất hoặc các thuốc chống ung thư khác có thể được sử dụng trước khi xạ trị. Đối với các loại ung thư khác, xạ trị có thể được sử dụng trước khi phẫu thuật để thu nhỏ khối u [đây được gọi là liệu pháp tiền phẫu hoặc liệu pháp tân bổ trợ], hoặc sử dụng sau phẫu thuật để giúp ung thư không tái phát [gọi là liệu pháp bổ trợ].
Đối với một số loại ung thư có thể được điều trị bằng xạ trị hoặc phẫu thuật, xạ trị thường được lựa chọn nhiều hơn. Điều này là do so với phẫu thuật, xạ trị thường gây ra ít tổn thương hơn và phần cơ thể được điều trị có nhiều khả năng duy trì chức năng sau điều trị hơn.
Đối với một số loại ung thư, xạ trị và hóa trị hoặc các loại thuốc chống ung thư khác có thể được sử dụng kết hợp. Một số loại thuốc [được gọi là hóa chất tăng nhạy xạ] giúp tăng hiệu quả xạ trị bằng cách làm cho các tế bào ung thư nhạy cảm hơn với tia bức xạ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi các loại thuốc chống ung thư và tia xạ được kết hợp với nhau đối với một số loại ung thư, chúng có thể làm tăng hiệu quả điều trị so với khi chúng được sử dụng riêng rẽ. Tuy nhiên, một nhược điểm của sử dụng đồng thời như vậy là tác dụng phụ thường nặng hơn.
Ảnh 1. Xạ trị điều biến liều để điều trị ung thư đầu mặt cổ tại Bệnh viện Ung Bướu Hà nội
· Để ngăn chặn ung thư quay trở lại [tái phát] ở một vị trí khác trong cơ thể
Ung thư có thể lan từ vị trí ban đầu đến các bộ phận khác trong cơ thể. Các bác sĩ thường mặc định rằng một vài tế bào ung thư có thể đã lan tỏa ngay cả khi chúng không thể nhìn thấy khi sử các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như CT hoặc MRI. Trong một số trường hợp, khu vực cơ thể nhiều khả năng bị ung thư lan tới nhất có thể được điều trị bằng tia xạ để tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư nào trước khi chúng hình thành khối u. Ví dụ, những người mắc một số loại ung thư phổi có thể phải chiếu xạ vào não, ngay cả khi chưa phát hiện ung thư ở đó, vì loại ung thư phổi này thường lan đến não. Điều này giúp ngăn chặn việc ung thư phát triển ở não. Đôi khi, xạ trị ngăn ngừa ung thư phát triển ở vị trí khác có thể được sử dụng cùng lúc với xạ trị điều trị ung thư ở vị trí hiện tại, đặc biệt là khi vị trí ung thư có thể lan đến ở gần với vị trí hiện tại của khối u.
· Để điều trị các triệu chứng do ung thư tiến triển
Khi ung thư đã lan tràn quá rộng sẽ rất khó để điều trị. Nhưng một số khối u ở giai đoạn này vẫn có thể được điều trị làm cho chúng nhỏ đi để người bệnh có thể cảm thấy dễ chịu hơn. Xạ trị có thể giúp làm giảm các triệu chứng như đau, khó nuốt, khó thở hoặc tắc ruột do ung thư tiến triển. Điều này được gọi là xạ trị giảm nhẹ [hay xạ trị triệu chứng].
· Để điều trị ung thư tái phát
Trên người bệnh bị ung thư tái phát, xạ trị có thể được sử dụng để điều trị ung thư hoặc điều trị các triệu chứng do ung thư tiến triển. Việc xạ trị có được sử dụng khi ung thư tái phát hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Ví dụ, nếu ung thư tái phát ở phần cơ thể đã được xạ trị trước đó, thì việc cung cấp thêm liều xạ ở cùng một nơi có thể là không khả thi. Điều này phụ thuộc vào liều xạ đã được sử dụng trước đó. Trong các trường hợp khác, xạ trị có thể được sử dụng trong cùng một khu vực của cơ thể hoặc ở khu vực khác. Một số khối u không đáp ứng tốt với tia xạ, vì vậy liệu pháp xạ trị có thể không được sử dụng ngay cả khi bệnh tái phát.
Xạ trị được thực hiện như thế nào?
Xạ trị có thể được thực hiện theo 3 cách:
Xạ trị ngoài [hoặc bức xạ ngoài]: sử dụng máy điều khiển các tia năng lượng cao đi từ bên ngoài cơ thể vào khối u. Cách này được thực hiện cho bệnh nhân ngoại trú đến bệnh viện hoặc trung tâm điều trị, thường được tiến hành trong nhiều tuần và đôi khi sẽ được thực hiện hai lần một ngày trong vài tuần. Một người được điều trị xạ ngoài sẽ không phát xạ và do đó không phải tuân theo các biện pháp phòng ngừa an toàn đặc biệt tại nhà.
Xạ trị trong: xạ trị trong còn được gọi là xạ trị áp sát. Một nguồn phóng xạ được đưa vào bên trong cơ thể trong khối u hoặc gần khối u. Với một số loại xạ trị áp sát, nguồn xạ có thể được đặt vào trong cơ thể để hoạt động. Đôi khi nó được đặt trong cơ thể trong một khoảng thời gian và sau đó được loại bỏ. Điều này tùy thuộc vào loại ung thư. Các biện pháp cảnh báo an toàn cho loại bức xạ này là cần thiết trong một khoảng thời gian. Điều quan trọng cần hiểu là nếu nguồn xạ bên trong còn lại trong cơ thể, sau một thời gian cũng không còn hoạt tính phóng xạ nữa.
Ảnh 2. Xạ trị áp sát được áp dụng điều trị ung thư vòm, cổ tử cung, trực tràng, tại Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
Xạ trị toàn thân: Thuốc phóng xạ được đưa qua đường uống hoặc đưa vào tĩnh mạch để điều trị một số loại ung thư nhất định. Những loại thuốc phóng xạ này sau đó đi khắp cơ thể. Người bệnh có thể phải tuân thủ các cảnh báo đặc biệt tại nhà trong một khoảng thời gian sau khi các loại thuốc phóng xạ này được đưa vào cơ thể.
Loại phóng xạ sử dụng cho người bệnh phụ thuộc vào loại ung thư và vị trí bị ung thư. Trong một số trường hợp, cần sử dụng không chỉ một loại thuốc phóng xạ. Bác sỹ điều trị có thể trả lời các câu hỏi cụ thể của người bệnh về loại phóng xạ được chỉ định, ảnh hưởng đến cơ thể người bệnh như thế nào và người bệnh cần biết những cảnh báo gì.
Khoa Xạ trị - Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội được trang bị hệ thống máy xạ trị gia tốc hiện đại có thể thực hiện tất cả các kỹ thuật xạ trị tiên tiến để điều trị cho bệnh nhân ung thư khi có chỉ định tia xạ như:
- Máy Varian: có thể thực hiện được các kỹ thuật cao như xạ trị 3D, xạ trị điều biến liều IMRT
- Máy xạ trị áp sát suất liều cao
Kỹ thuật xạ trị đang được áp dụng tại Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội:
- Xạ trị 3D-CRT [Xạ trị 3D theo hình dạng khối u]
- Xạ trị điều biến liều [IMRT]: Áp dụng điều trị ung thư đầu mặt cổ, là kỹ thuật xạ trị tiên tiến, sử dụng máy gia tốc tuyến tính để đưa liều xạ chính xác tới khối u, hoặc thể tích cần điều trị.
- Xạ trị áp sát: áp dụng trong điều trị ung thư vòm, cổ tử cung, trực tràng
Nguồn: www.cancer.org. Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ
Đường dẫn: //www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/radiation/basics.html Truy cập ngày 4/8/2020
Biên dịch: ThS.BS. Nguyễn Thị Ngọc Hà – Khoa Xạ trị - Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng – ĐV HTQT-NCKH