Sa trực tràng không phổ biến và không phải là một bệnh nguy hiểm song có thể khiến người bệnh xấu hổ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Các biến chứng nghiêm trọng của bệnh sa trực tràng như hoại thư có thể đe dọa tính mạng người bệnh.
Sa trực tràng là một tình trạng tương đối hiếm gặp. Hiệp hội các bác sĩ phẫu thuật trực tràng và đại tràng Hoa Kỳ ước tính, cứ 100.000 người thì chỉ có khoảng 3 người mắc phải. Sa trực tràng thường gặp ở người lớn hơn trẻ em và đặc biệt phổ biến ở phụ nữ từ 50 tuổi trở lên, những người này có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 6 lần so với nam giới.
Bệnh sa trực tràng phổ biến ở độ tuổi 60 ở nữ và 40 ở nam.
Hầu hết phụ nữ bị sa trực tràng ở độ tuổi 60, trong khi hầu hết nam giới ở độ tuổi 40 trở xuống. Trường hợp phụ nữ lớn tuổi, sa trực tràng sẽ thường xảy ra cùng lúc với sa tử cung hoặc sa bàng quang. Điều này là do sự suy yếu chung của các cơ sàn chậu.
Mặc dù không phải là bệnh lý nguy hiểm, nhưng sa trực tràng có thể khiến người bệnh xấu hổ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, nếu không được điều trị sớm, bệnh kéo dài có thể gây ra các biến chứng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa như loét trực tràng, co thắt trực tràng. Biến chứng hoại tử, hoặc mô trực tràng bị bóp nghẹt phân hủy và chết cũng có thể đe dọa tính mạng người bệnh. ThS.BS Nguyễn Văn Hậu, khuyên, người dân không nên chủ quan với bệnh lý sa trực tràng. Hiểu rõ về bệnh có thể giúp phòng ngừa và điều trị sa trực tràng hiệu quả.
Sa trực tràng là gì?
Sa trực tràng là tình trạng một phần của trực tràng bị sa xuống hoặc trượt ra khỏi hậu môn. Trực tràng là phần cuối cùng của ruột già và là nơi lưu trữ phân trước khi thải ra ngoài. [1]
Có ba loại sa trực tràng:
- Sa bên ngoài: Độ dày toàn bộ của thành trực tràng bị sa ra ngoài hậu môn. Đây là loại sa trực tràng phổ biến nhất.
- Sa niêm mạc: Một phần của niêm mạc trực tràng bị sa ra ngoài hậu môn.
- Sa bên trong: Trực tràng đã bắt đầu sa xuống nhưng vẫn chưa sa ra ngoài hậu môn.[2]
Sa trực tràng có xu hướng trở nên dễ nhận thấy dần theo thời gian. Việc điều trị sa trực tràng sẽ phụ thuộc vào giới tính, tuổi tác, sức khỏe chung và nguyên nhân, mức độ sa, kết quả cận lâm sàng.
Nguyên nhân, yếu tố/nguy cơ và các điều kiện liên quan
Mặc dù chưa tìm ra nguyên nhân cụ thể dẫn đến sa trực tràng song các bác sĩ cho rằng, phần lớn là do các yếu tố bao gồm:
- Mang thai
- Tiền sử tiêu chảy hoặc táo bón mãn tính
- Tuổi già làm suy yếu cơ và dây chằng ở vùng trực tràng
- Chấn thương trước đó ở vùng hậu môn hoặc hông
- Tổn thương dây thần kinh ảnh hưởng đến khả năng thắt chặt và nới lỏng của cơ. Điều này có thể do mang thai, biến chứng sinh con qua đường âm đạo, tê liệt cơ vòng hậu môn hoặc chấn thương cột sống hoặc lưng; mắc các vấn đề thần kinh, chẳng hạn như bệnh tủy sống hoặc cắt đoạn tủy sống, thoát vị đĩa đệm, đa xơ cứng…
Các triệu chứng của bệnh sa trực tràng
Lúc đầu, người bệnh có thể chỉ nhận thấy một khối u hoặc mô sưng tấy sa ra khỏi hậu môn trong khi đi tiêu và có thể dùng tay đẩy ngược vào bên trong. Tuy nhiên, theo thời gian, khối u/ mô có thể bị sa ra bên ngoài hậu môn vĩnh viễn và không thể đẩy ngược vào bên trong.
Sa trực tràng lâu ngày sẽ diễn ra thường xuyên hơn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc đứng lên. Đôi lúc, người bệnh có thể cảm thấy bị sa trực tràng giống như “ngồi trên một quả bóng” hoặc như đi đại tiện chưa hết phân.
Ngoài ra, sa trực tràng còn có thể có các triệu chứng khác như khó kiểm soát nhu động ruột, có máu đỏ tươi chảy ra từ trực tràng, cảm giác khó chịu và có thể bị táo bón. [3]
Các biến chứng của bệnh sa trực tràng
Bệnh sa trực tràng lâu ngày không được điều trị có thể dẫn đến các biến chứng từ nhẹ đến nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh. Trong đó, phổ biến nhất là 3 biến chứng bao gồm: [4]
- Sa căng cơ: Một phần của trực tràng bị mắc kẹt và cắt nguồn cung cấp máu khiến mô bị chết sẽ dẫn đến biến chứng sa căng cơ. Biến chứng này có thể phát triển thành hoại thư khiến trực tràng chuyển sang màu đen và rụng đi. Đây là một biến chứng nghiêm trọng cần phải phẫu thuật nếu không sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng.
- Hội chứng loét trực tràng đơn độc: Khi hiện tượng sa niêm mạc xảy ra, các vết loét có thể phát triển trên phần trực tràng bị thò ra ngoài. Biến chứng này cũng cần phải được phẫu thuật.
- Sa tái phát: Nhiều trường hợp bị sa trực tràng tái phát sau khi đã phẫu thuật.
- Hoại tử khối ruột sa
Các phương pháp chẩn đoán sa trực tràng
Để chẩn đoán sa trực tràng, bác sĩ sẽ xem xét bệnh sử của người bệnh và hỏi về các triệu chứng, sau đó tiến hành khám sức khỏe. Khi khám sức khỏe, bác sĩ sẽ đưa ngón tay đã được đeo găng tay và thoa chất bôi trơn vào trực tràng để kiểm tra. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể yêu cầu người bệnh ngồi vào bồn cầu để đi đại tiện. Điều này sẽ giúp bác sĩ có thể nhìn thấy khối sa.
Bác sĩ Hậu cho biết ở Bệnh viện Tâm Anh có hệ thống quay phim lúc người bệnh đang ngồi đại tiện, gồm một máy quay phim chuyên dụng lắp vào bàn cầu và một hệ thống máy tính điều khiển từ xa, chẩn đoán sa trực tràng chính xác 100%.
Camera chuyên dùng lắp vào bàn cầu
Ngoài ra, người bệnh cũng có thể được yêu cầu làm một số xét nghiệm khác, nâng cao hơn để chẩn đoán sa trực tràng, nhất là đối với người bị mắc các bệnh lý. Các xét nghiệm bao gồm:
- Chụp X-quang: Hình chụp X-quang sẽ cho thấy trực tràng và ống hậu môn trong quá trình người bệnh đi đại tiện.
- Nội soi đại tràng: Một ống dài được đưa vào trực tràng với một camera nhỏ ở đầu để tìm kiếm bất kỳ vấn đề nào có thể gây ra sa.
- Siêu âm nội mạc: Một đầu dò được đưa vào hậu môn và trực tràng để kiểm tra các cơ và mô.
- Nội soi trực tràng sigma: Sử dụng một ống dài có camera ở đầu để đưa sâu vào ruột giúp tìm kiếm chứng viêm, sẹo hoặc khối u.
- MRI: Chụp hình ảnh kiểm tra tất cả các cơ quan trong vùng chậu của người bệnh.
- Đo áp lực hậu môn: Một ống mỏng được đưa vào trực tràng để kiểm tra sức mạnh của cơ.
- Đo điện cơ hậu môn [EMG]: Phương pháp này giúp kiểm tra các tổn thương dây thần kinh có gây ra các vấn đề về cơ vòng hậu môn hay không.
- Kiểm tra độ trễ của động cơ đầu cuối dây thần kinh lưng: Phương pháp này giúp kiểm tra dây thần kinh lưng có vai trò trong việc kiểm soát nhu động ruột.
Các phương pháp điều trị bệnh sa trực tràng
Sa trực tràng có thể được điều trị bằng một trong các phương pháp sau:
1. Điều trị bằng thuốc
Nếu tình trạng sa trực tràng nhẹ, người bệnh có thể điều trị bằng các loại thuốc làm mềm phân và bổ sung chất xơ theo chỉ định của bác sĩ. Các thuốc điều trị sa trực tràng sẽ làm mềm phân để giúp người bệnh đại tiện dễ dàng hơn. Tuy nhiên, điều trị bằng thuốc chỉ là giải pháp tạm thời, không chữa khỏi sa trực tràng nên các bác sĩ khuyên người bệnh nên phẫu thuật sa trực tràng càng sớm càng tốt.
2. Điều trị Vật lý trị liệu
Vật lý trị liệu hỗ trợ trước và sau mổ sa trực tràng là nét riêng của Đơn vị Hậu môn trực tràng tại Bệnh viện Tâm Anh. Vật lý trị liệu nhằm làm săn chắc lại cơ hậu môn, cơ sàn chậu và phục hồi các cung phản xạ đại tiện. Người bệnh sẽ được kích điện trong lòng hậu môn phối hợp tập phản hồi sinh học, Kegel.
3. Điều trị bằng phẫu thuật
Phương pháp điều trị sa trực tràng phổ biến nhất là phẫu thuật để đưa trực tràng trở lại vị trí cũ. Người bệnh được chỉ định làm loại phẫu thuật nào sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như sức khỏe tổng thể, tuổi tác và mức độ nghiêm trọng của tình trạng sa trực tràng. Hiện có hai loại phẫu thuật phổ biến nhất thường được áp dụng cho người bệnh sa trực tràng bao gồm:
- Phẫu thuật bụng: Bác sĩ có thể phẫu thuật bằng phương pháp mổ truyền thống hoặc phẫu thuật nội soi treo trực tràng sa vào xương thiêng.
- Phẫu thuật tầng sinh môn: Phẫu thuật Altemeier: cắt đoạn trực tràng qua ngõ hậu môn – nối trực tràng và ống hậu môn. Phẫu thuật tầng sinh môn nhằm tác động đến lớp niêm mạc bên trong của trực tràng hoặc phần trực tràng bị sa ra ngoài hậu môn để đưa chúng trở lại trạng thái ban đầu.
- Phẫu thuật Thiersch: Khâu và đăt quanh vòng ống hậu môn bằng 1 sợi silicon với mục đích làm chắc lại cơ vòng – thường áp dụng trong sa trực tràng do nhão cơ vòng.
- Chích tế bào gốc [Stem cell] vào cơ vòng nhão là hướng đi trong tương lai nhằm phục hồi lại cơ vòng nhão – là nguyên nhân sa trực tràng. Tế bào gốc là tế bào lấy từ tế bào trung mô của tủy xương – hay tế bào cuống rốn – khi tiêm vào cơ vòng sẽ biệt hóa thành tế bào cơ vân của cơ thắt hậu môn.
Các biện pháp phòng ngừa bệnh sa trực tràng
Theo bác sĩ Hậu, bệnh sa trực tràng chủ yếu do chế độ ăn uống và sinh hoạt không đúng cách gây ra. Do đó, để ngăn ngừa sa trực tràng, người dân nên cố gắng không rặn khi đi đại tiện; tránh để mắc táo bón; tăng cường chất xơ trong chế độ ăn uống như ăn nhiều rau xanh và trái cây; uống đủ 2 lít nước mỗi ngày; tập thể dục thường xuyên; tránh béo phì; tránh khuân vác nặng vì điều này có thể gây áp lực lên cơ ruột dễ dẫn đến sa trực tràng. Ngoài ra, người dân nên đi khám sức khỏe định kỳ để tầm soát, phát hiện sớm bệnh.
Các câu hỏi thường gặp về bệnh sa trực tràng
1. Sa trực tràng khác bệnh trĩ như thế nào?
Bệnh sa trực tràng rất dễ bị nhầm lẫn với bệnh trĩ vì đều ảnh hưởng đến đoạn cuối cùng của ruột và có các triệu chứng tương tự nhau.
Sa trực tràng có ảnh hưởng đến thành trực tràng, còn bệnh trĩ lại ảnh hưởng đến các mạch máu trong ống hậu môn. Hai tình trạng này cần điều trị khác nhau, vì vậy điều quan trọng là người bệnh cần được chẩn đoán chính xác.
2. Bệnh sa trực tràng có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Nếu được điều trị từ sớm và đúng cách, hầu hết người bệnh sẽ khỏi hẳn bệnh sa trực tràng. Song cũng có một nhóm người có thể tái phát bệnh sau phẫu thuật.
3. Phẫu thuật sa trực tràng sau bao lâu thì phục hồi hoàn toàn?
Thông thường, người bệnh sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng 3 tháng nếu được chăm sóc và kiêng cữ tốt.
Mặc dù sa trực tràng thường không phải là một vấn đề y tế khẩn cấp nhưng lại gây ra sự khó chịu, xấu hổ, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Do đó, khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng của sa trực tràng, người bệnh nên đi khám càng sớm càng tốt. Việc trì hoãn chữa sa trực tràng càng lâu thì người bệnh càng có nhiều khả năng mắc các vấn đề vĩnh viễn, chẳng hạn như chứng tiểu không kiểm soát và tổn thương thần kinh, Bác sĩ Nguyễn Văn Hậu khuyến cáo.
Bệnh viện Tâm Anh là đơn vị thăm khám và điều trị các bệnh về tiêu hóa uy tín, trong đó có sa trực tràng. Khách hàng sẽ được các bác sĩ chuyên khoa Hậu môn – Trực tràng nhiều năm kinh nghiệm thăm khám và tư vấn phương pháp điều trị trĩ phù hợp, hướng dẫn cách ăn uống sinh hoạt dành riêng cho người bệnh trĩ, các bài tập hậu môn, chăm sóc vết thương hậu môn dành cho người phẫu thuật và các phương pháp hạn chế tái phát trĩ. Đặc biệt, đơn vị Hậu môn – Trực tràng thuộc Trung tâm Nội soi & Phẫu thuật nội soi tiêu hóa cũng thực hiện điều trị trĩ cho các đối tượng đặc biệt như trẻ em và phụ nữ có thai bằng các phương pháp riêng.