[Bqp.vn] - Trong các tác phẩm vá» chủ đỠđánh giặc, giữ nÆ°á»›c của Lý ThÆ°á»ng Kiệt [1019 - 1105], vị Phụ quốc Thái úy thá»i nhà Lý, bà i Nam quốc sÆ¡n hà công bố năm 1077 tại phòng tuyến Nam sông Cầu được Ä‘á»i sau coi là bản Tuyên ngôn Ä‘á»™c láºp đầu tiến của dân tá»™c Việt Nam, xếp và o hà ng các áng “thiên cổ hùng văn†lÆ°u lại cho con cháu muôn Ä‘á»i.
NhÆ°ng má»™t tác phẩm lịch sá» cùng tác giả đã ra Ä‘á»i trÆ°á»›c đó hai năm [1075], xét vá» giá trị lịch sá» quân sá»±, cÅ©ng cần được phổ biến rá»™ng rãi cho các thế hệ tiếp nối, đó là bà i Phạt Tông lá»™ bố văn [tuyên cáo đánh Tống,công bố trên vải], được sáng tác trong má»™t hoà n cảnh rất đặc biệt và đã phát huy tác dụng to lá»›n trong sá»± nghiệp đánh giặc, giữ nÆ°á»›c dÆ°á»›i thá»i nhà Lý.
Tháng Giêng năm Nhâm Tý [1072], vua Lý ThánhTông [1023 - 1072], vị vua Ä‘á»i thứ ba nhà Lý băng hà . Äó là má»™t nhà vua văn võ song toà n, cách đó ba năm [1069] đã thân chinh cùng Thái úy Lý ThÆ°á»ng Kiệt chỉ huy cuá»™c “phản công chiến lược†tá»›i Chà Bà n [Vijaya], kinh đô Chiêm Thà nh [thuá»™c Bình Äịnh ngà y nay], bắt Chế Củ [Rudravarman IU] là vua Chiêm đã nháºn thuyá»n, ngá»±a và binh khà của Tống Thần Tông, năm 1068 Ä‘em quân đánh Äại Việt ở phÃa nam, đặt nÆ°á»›c ta và o thế “lưỡng đầu thụ địch†[hai đầu gặp địch]. Thái tá» Cà n Äức má»›i 6 tuổi, phải nối ngôi vá»›i miếu hiệu Lý Nhân Tông [1066 - 1127], tôn Thần phi Ỷ Lan [1044 - 1117] là m “Linh nhân Hoà ng thái phiâ€, kiêm Giám quốc nhiếp chÃnh triá»u đình, khi bà Thượng DÆ°Æ¡ng còn giữ cÆ°Æ¡ng vị Hoà ng thái háºu.
Nhà Tống chÆ°a từ bá» mÆ°u đồ xâm chiếm Äại Việt, coi đó là má»™t thá»i cÆ¡ tốt để ra quân tiến đánh. Dù phÃa bắc vẫn bị quân Liêu, Hạ uy hiếp, Tể tÆ°á»›ng VÆ°Æ¡ng An Thạch sau khi giúp Chiêm Thà nh đánh Äại Việt không thà nh, Ä‘á» xuất phÆ°Æ¡ng châm “tiá»n Nam, háºu Bắc†[trÆ°á»›c đánh chiếm phÆ°Æ¡ng Nam, sau [có thêm lá»±c lượng] đánh lên phÆ°Æ¡ng Bắc. Liên tục trong ngót ba năm, nhà Tống vÆ¡ vét của cải trong dân, huy Ä‘á»™ng quân lÆ°Æ¡ng, dồn xuống vùng biến giá»›i phÃa nam, củng cố các châu Ung [Nam Ninh, Quảng Tây] châu Khâm, châu Liêm [Quảng Äông] thà nh các căn cứ xuất phát tiến công. Riêng thà nh Ung Châu đã táºp trung 6 vạn quân do tÆ°á»›ng Tô Giám chỉ huy...
Hiểu rõ dã tâm của nhà Tống, Lý ThÆ°á»ng Kiệt Ä‘á» xuất chủ trÆ°Æ¡ng “tiến phát chế nhân†[tiến công trÆ°á»›c để chống kẻ xâm lược]: “Ngồi yên đợi giặc sao bằng Ä‘em quân đánh trÆ°á»›c để chặn mÅ©i nhá»n của chúngâ€. Cuối tháng 10 năm Ất Mão [1075], ông huy Ä‘á»™ng hÆ¡n 10 vạn quân chia là m hai cánh: cánh quân bá»™, phối hợp vá»›i quân các tù trưởng vùng biên giá»›i Việt - Trung, khoảng 6 vạn, do phó tÆ°á»›ng Tông Äản, xuất thân là tù trưởng ngÆ°á»i Tà y, chỉ huy tiến sang đất Quảng Tây, đánh tan các đồn trại giặc trên Ä‘Æ°á»ng chuẩn bị tiến quân, vây chặt thà nh Ung Châu. Cánh quân thủy do Lý ThÆ°á»ng Kiệt trá»±c tiếp thống lÄ©nh, tiến theo Ä‘Æ°á»ng biển, đổ bá»™ lên Quảng Äông, đánh chiếm Khâm, Liêm rồi tiến sang phối hợp công phá thà nh Ung.
Sau 42 ngà y đêm đánh phá quyết liệt, đến đầu tháng 3 năm BÃnh Thìn [1076], toà n bá»™ các căn cứ hà nh quân của quân Tống ở cả ba châu Ä‘á»u bị Ä‘áºp tan. Các kho binh lÆ°Æ¡ng bị tiêu hủy. Quân ta là m chủ chiến trÆ°á»ng, tịch thu vÅ© khÃ, quân nhu, chia lÆ°Æ¡ng thá»±c cho dân... Äến tháng TÆ° năm đó má»›i thu quân vá» nÆ°á»›c, triển khai lá»±c lượng phòng thủ, sẵn sà ng đợi giặc.
PhÃa trÆ°á»›c, trên má»i nẻo Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»u có quân các lá»™ và dân binh chiếm giữ, do danh tÆ°á»›ng Tông Äản chỉ huy. PhÃa sau là phòng tuyến nam sông Cầu [tức lÅ©y NhÆ° Nguyệt] được xây đắp nối liá»n từ dãy Tam Äảo tá»›i núi Yên Tá», Liên hoà n vá»›i các công trình phòng thủ vùng biển Äông Bắc, do Lý ThÆ°á»ng Kiệt Ä‘Ãch thân thống lÄ©nh.
Phải tá»›i cuối năm BÃnh Thìn [1076] sang đầu năm Äinh Tỵ [1077], nhà Tống má»›i táºp trung nổi 10 vạn bá»™ binh, có 1 vạn ngá»±a, 1 đạo thủy binh cùng 20 vạn dân phu, tổng cá»™ng trên 30 vạn, dÆ°á»›i quyá»n chỉ huy của Thiên thảo sứ Quách Quỳ, có Triệu Tiết là m Phó sứ, chia là m hai cánh thủy, bá»™ tiến và o Äại Việt. Cánh quân thủy bị chặn đứng ở cá»a biển Äông Bắc. Cánh quân bá»™ nhiá»u lần Ä‘á»™t phá phòng tuyến sông Cầu không thà nh, lại bị quân ta đánh cho thiệt hại nặng trong lần ta phản công sang bá» Bắc [tháng Hai năm BÃnh Thìn]. Quách Quỳ phải rút vá» núi Tam Tầng [Bắc Ninh] cố thủ. Triệu Tiết bá» tráºn địa vá» há»™i tụ vá»›i chủ tÆ°á»›ng. Quân Tống đứng trÆ°á»›c nguy cÆ¡ thất bại hoà n toà n.
Nắm thá»i cÆ¡ đó, Lý ThÆ°á»ng Kiệt Ä‘á» xuất giảng hòa, Quách Quỳ nhÆ° ngÆ°á»i chết Ä‘uối vá»› được cá»c, vá»™i và ng chấp nháºn và rút quân và o tháng Ba năm Äinh Tỵ [1077]. Trên đất Äại Việt, cuá»™c kháng chiến chống Tống dÆ°á»›i thá»i nhà Lý chỉ diá»…n ra khoảng trên hai tháng. NhÆ°ng xét vá» tổng thể và vá» thá»±c chất thì nó đã được mở đầu từ tháng MÆ°á»i năm Ất Mão [1075] và kết thúc và o tháng Ba năm Äinh Tỵ [1077]. Trong cuá»™c kháng chiến oanh liệt nà y, nổi lên hai “chiến dịchâ€:
Chiến dịch “phá chuẩn bị tiến công xâm lược†diá»…n ra từ tháng MÆ°á»i năm Ất Mão tá»›i tháng TÆ° năm BÃnh Thìn, trong đó có 42 ngà y đêm Liên tục công phá các đồn trại giặc ở ba châu Ung, Khâm, Liêm, là m chủ chiến trÆ°á»ng, ổn định nhân tâm trÆ°á»›c khi thu quân vá» nÆ°á»›c. TÃnh thá»i gian, “chiến dịch†diá»…n ra trên 5 tháng quân Äại Việt đã cùng nhân dân vùng biến giá»›i Äại Việt và cùng nhân dân vùng biến giá»›i Trung Việt đón Tết Ất Mão trên đất Quảng Äông, Quảng Tây.
Chiến dịch “phòng thủ đánh thắng quân xâm lược†diá»…n ra từ tháng Giếng đến tháng Ba năm Äinh Tỵ [1077], nổi lên có hai tráºn, Quách Quỳ đã vượt qua sông lại bị ta phản kÃch đánh hất trở lại và tráºn phản công lá»›n tháng Hai của Lý ThÆ°á»ng Kiệt, buá»™c Quách Quỳ phải lui vá» cố thủ. TÃnh thá»i gian, chiến dịch nà y diá»…n ra trên hai tháng, chỉ bằng ná»a thá»i gian chiến dịch “phá chuẩn bị tiến công xâm lượcâ€.
Xét vá» giá trị chiến lược thì chiến dịch “phá chuẩn bị tiến công xâm lược của quân Tống†vừa có giá trị mở đầu thắng lợi cho toà n bá»™ cuá»™c kháng chiến chống Tống dÆ°á»›i thá»i nhà Lý vừa có giá trị là m đảo ngược thế tráºn đôi bên. Thất bại trong chiến tranh xâm lược của quân Tông có thể nhìn thấy trÆ°á»›c vì chúng ra quân trong thế đã bị đại bại từ căn cứ hà nh quân, lại mất yếu tố bất ngá», đánh và o nÆ¡i đối phÆ°Æ¡ng đã chủ Ä‘á»™ng Ä‘á» phòng vá»›i khà thế của ngÆ°á»i chiến thắng. Cuá»™c tiến công đánh Äại Việt của quân Tống đáng lý phải xảy ra cháºm nhất và o đầu năm BÃnh Thìn [1076] thì đã bị trì hoãn đúng má»™t năm vì phải chuẩn bị lại. Do đó, đại quân của Thiên thảo sứ Quách Quỳ không tà i nà o vượt qua nổi phòng tuyến Nam sông Cầu, má»™t thứ chiến tuyến dá»±a chắc và o hình sông thế núi, gắn mÆ°u lược của ngÆ°á»i tổng chỉ huy vá»›i khà phách của quân dân Äại Việt.
Cuá»™c kháng chiến thá»i nhà Lý đã kết thúc mÆ°u đồ xâm lược Äại Việt của vua quan nhà Tống, tránh cho nÆ°á»›c ta khá»i há»a ngoại xâm suốt 180 năm [cho đến năm 1258 nhà Trần má»›i phải kháng chiến chống Nguyên - Mông].
Trong “chiến dịch phá tiến công xâm lược†mở đầu và quyết định thắng lợi ấy, ''Phạt Tống lá»™ bố văn†là chứng tÃch của má»™t phÆ°Æ¡ng thức tiến công sắc sảo của nÆ°á»›c nhá» chống lại mÆ°u đồ thôn tÃnh của nÆ°á»›c lá»›n. Äó là phÆ°Æ¡ng thức lấy tiến công chÃnh trị chỉ đạo tiến công quân sá»±, công bố công khai mục tiêu, đối tượng của tiến công quân sá»±, hÆ°á»›ng dẫn hà nh Ä‘á»™ng của tiến công quân sá»±, và do được chấp hà nh nghiêm chỉnh, đã có tác dụng quyết định thắng lợi của tiến công quân sá»±.
Bản tuyên cáo đánh Tống nguyên văn chữ Hán vẻn vẹn chỉ có 144 chữ, chia ra hai vế, bốn Ä‘oạn. Vế đầu có 79 chữ, chia là m hai Ä‘oạn, vừa và o Ä‘á», vừa luáºn tá»™i kẻ thù. Vế sau có 65 chữ, chia là m hai Ä‘oạn, vừa công bố mục tiêu ra quân, vừa “trấn an†dân chúng. Các chữ Ä‘á»u viết rõ trên vải [lá»™ bô], trÆ°Æ¡ng ra những nÆ¡i có nhiá»u ngÆ°á»i qua lại, đã nhanh chóng được nhân dân vùng biến tiếp thu, truyá»n tụng đến tai cả binh lÃnh đối phÆ°Æ¡ng.
Mở đầu bằng đạo lý thánh hiá»n: “Trá»i sinh ra dân chúng, vua có đức thì yêu. Äạo là m chủ dân cốt ở nuôi dânâ€. Kế đó, chỉ Ä‘Ãch danh đối tượng lên án: “Nay vua Tống ngu hèn, không theo phép Thánh hiá»n, nghe kế tham tà của An Thạch, bà y ra phép “thanh miêuâ€, “trợ dịchâ€' khiến trăm há» hao kiệt, để thá»a mÆ°u nuôi béo thân mìnhâ€. Tiếp đó là lá»i luáºn tá»™i: “Số là muôn dân Ä‘á»u dá»±a và o trá»i, bá»—ng rÆ¡i và o cảnh Ä‘á»™c ác của kẻ ma quái. NgÆ°á»i trên cố nhiên phải thÆ°á»›ng xót. Việc trÆ°á»›c thôi không nói lạiâ€.
Hai Ä‘oạn trong vế đầu chỉ rõ đối tượng công kÃch là vua Tống Thần Tông và Tể tÆ°á»›ng VÆ°Æ¡ng An Thạch, kể rõ tá»™i thẳng tay bóc lá»™t dân nghèo, là m trái đạo thánh hiá»n.
Hai Ä‘oạn trong vế cuối nói rõ lý do ra quân và quan Ä‘iểm an dân, kêu gá»i má»i ngÆ°á»i trấn tÄ©nh: “Bản chức vâng mệnh quốc vÆ°Æ¡ng, chỉ Ä‘Æ°á»ng Bắc tiến, muốn dẹp yên là n sóng yêu nghiệt, chỉ có ý phân biệt quốc thổ, không phân biệt chúng dân. Phải quét sạch cái bẩn thỉu hôi tanh để ca vẻ đẹp trá»i Nghiêu, hưởng ngà y là nh thánh Thuấn. Nay ta ra quân cốt cứu muôn dân. Viết hịch truyá»n đến má»i ngÆ°á»i nghe biết. Hãy tá»± đắn Ä‘o, đừng hoang mang sợ hãi!â€. Trong phần hai của bản hịch, ngoà i việc nói rõ mục Ä‘Ãch ra quân, đã Ä‘á» xuất má»™t quan Ä‘iểm vừa tiến bá»™ vừa sắc sảo.Äó là quan Ä‘iểm “chỉ phân biệt quốc thổ, không phân biệt chúng dânâ€. Nhà Tống muốn xâm chiếm Äại Việt, đã thÆ°á»ng xuyên mua chuá»™c các tù trưởng miá»n núi nÆ°á»›c ta, dụ dá»— há» theo vá» nÆ°á»›c Tống, lại muốn Ä‘em quân đánh chiếm. ÄạiViệt phải ra quân phá cuá»™c xâm chiếm đó. NhÆ°ng nhân dân hai vùng biến giá»›i vốncó quan hệ há» hà ng thân tá»™c, giao lÆ°u gắn bó, không phân biệt địa bà n cÆ° trú,triá»u đình nhà Lý không phân biệt đối xá» vá»›i nhân dân hai bên biên giá»›i, luôn tôn trá»ng tình hữu nghị giữa nhân dân hai nÆ°á»›c.
Lá»i nói Ä‘i đôi vá»›i việc là m, quân nhà Lý Ä‘i đến đâu Ä‘á»u được nhân dân địa phÆ°Æ¡ng đồng tình, hà nh Ä‘á»™ng tịch thu lÆ°Æ¡ng thá»±c dá»± trữ trong trại giặc [chuẩn bị đánh Äại Việt] Ä‘em chia cho dân được hưởng ứng nhiệt liệt; mục tiêu “tiến công để tá»± vệ†đạt được trá»n vẹn, đại binh trên 10 vạn quân thủy, bá»™ lui vá» nÆ°á»›c an toà n, kịp thá»i triển khai phòng thủ.
Trong chiến dịch “phá chuẩn bị tiến công xâm lược Äại Việt của quân Tống†trong cuá»™c kháng chiến thá»i nhà Lý, “Lá»™ bố văn†đã thá»±c sá»± góp phần quan trá»ng và o thắng lợi. Nó mở đầu và đặt ná»n móng cho má»™t phÆ°Æ¡ng thức tiến công trá»ng yếu trong chiến tranh giữ nÆ°á»›c của dân tá»™c Việt Nam chống chiến tranh xâm lược của nÆ°á»›c lá»›n. Äó là lấy tiến công chÃnh trị mở đầu và tạo thế vững chắc cho tiến công quân sá»±, quyết định thà nh quả của tiến công quân sá»±, đặt nhân dân vùng biên giá»›i Trung Quốc và o vị trà những ngÆ°á»i được “cứu vá»›t†chống lại há»a vÆ¡ vét của má»™t triá»u đình gây chiến và xâm lược, vô hiệu hóa các phản ứng của đối phÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c việc nhà Lý Ä‘em quân vượt biên giá»›i đánh phá các thà nh trì quân Tống. “Phạt Tống lá»™ bố văn†má»™t phÆ°Æ¡ng thức tá»± vệ rất táo bạo, chủ Ä‘á»™ng, Ãt thấy trong lịch sá» Việt Nam, nhÆ°ng lại hoà n toà n đúng đắn trong bối cảnh lịch sá» thá»i đó xứng đáng được lÆ°u truyá»n rá»™ng rãi nhÆ° má»™t văn kiện chÃnh thống mang nhiá»u ý nghÄ©a trong lịch sá» quân sá»± Việt Nam.
[Bách khoa Tri thức Quốc phòng toà n dân]