1. Hữu Dụng [utility]
Lý thuyết lựa chọn kinh tế dựa trên khái niệm Hữu Dụng [utility]. Hữu Dụng được định nghĩa là mức thỏa mãn hoặc hài lòng đi cùng với những sự lựa chọn thay thế. Các nhà kinh tế cho là khi các cá nhân đối mặt với một sự lựa chọn những hàng hoá thay thế khả dĩ, họ luôn lựa chọn hàng hoá thay thế mang lại mức Hữu Dụng lớn nhất.
2. Hữu Dụng toàn bộ [Total Utility] và Hữu Dụng cận biên [Marginal Utility]
- Hữu Dụng toàn bộ đi cùng một hàng hoá là mức thoả mãn có được từ việc tiêu dùng hàng hoá đó.
- Hữu Dụng cận biên là một cách tính hữu dụng bổ sung nhận được khi tiêu dùng thêm một đơn vị hàng hoá.
Bảng dưới đây minh hoạ mối quan hệ tồn tại giữa hữu dụng toàn bộ và hữu dụng cận biên trong việc tiêu dùng bánh pizza của một cá nhân [trong một giai đoạn thời gian định trước].
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ví dụ: [130-110]/[3-2] = 20
Như bảng trên cho thấy hữu dụng cận biên đi cùng với thêm một miếng bánh pizza chỉ là sự thay đổi về mức hữu dụng toàn bộ xuất hiện khi thêm một miếng bánh pizza được tiêu dùng. Ví dụ, hãy lưu ý hữu dụng cận biên của miếng bánh pizza thứ ba là 20 do hữu dụng toàn bộ tăng 20 đơn vị [từ 110 lên 130] khi miếng bánh thứ ba được tiêu dùng. Một cách tổng quát hơn, hữu dụng cận biên có thể được định nghĩa là:
Bảng trên cũng minh hoạ cho một hiện tượng được gọi là quy luật hữu dụng biên tế tiệm giảm [the law of diminishing marginal utility].
Quy luật này cho biết hữu dụng cận biên giảm khi thêm một đơn vị hàng hoá được tiêu dùng trong một khoảng thời gian cho trước, các yếu tố khác không đổi. Như trong ví dụ trên, hữu dụng cận biên của những miếng bánh pizza bổ sung giảm khi thêm bánh pizza được tiêu dùng [trong khoảng thời gian này]. Trong ví dụ này, hữu dụng cận biên của mức tiêu dùng bánh pizza là âm khi miếng bánh pizza thứ 6 được tiêu dùng. Dù vậy, hãy lưu ý dù hữu dụng cận biên của mức tiêu dùng bánh pizza giảm, hữu dụng toàn bộ vẫn tăng chừng nào hữu dụng cận biên còn dương. Hữu dụng toàn bộ sẽ giảm chỉ nếu hữu dụng cận biên âm. Quy luật hữu dụng biên tế tiệm giảm được cho là xảy ra với mọi hàng hoá thực sự. Một chút quan sát nội tâm sẽ khẳng định việc áp dụng tổng thể nguyên tắc này.
Tiện
ích cận biên của hàng hóa và dịch vụ ảnh hưởng trực tiếp đến tiện ích
cận biên của tiền, nếu giá trị bổ sung của hàng hóa và dịch vụ giảm, thì
số tiền được sử dụng để mua các mặt hàng đó cũng bị hạn chế.
Tại sao các nhà đầu tư lo sợ mất nhiều hơn mong muốn đạt được? Các nhà đầu tư lo ngại về việc mất một số tiền nhất định hơn mong muốn của họ để đạt được cùng một số tiền, nếu xác suất của lãi hoặc lỗ bằng nhau. Vì vậy, nếu ai đó có 100.000 đô la để đầu tư, và họ sẻ tìm kiếm lợi nhuận trên số tiền này, với xác suất 50% cho mỗi tùy chọn, hoặc kiếm được 50.000 đô la hoặc mất đi 50.000 đô la, hầu hết các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư mạo hiểm, sẽ từ bỏ khoản đầu tư đó, vì mất 50.000 đô la có nhiều giá trị hơn - tiện ích cận biên lớn hơn lợi ích của số tiền có thêm 50.000 đô la. Tất nhiên, nếu mức tăng có xác suất đủ lớn hơn, thì nhà đầu tư sẽ có nhiều khả năng đầu tư hơn. Bao nhiêu khả năng sẽ phụ thuộc vào xác suất nhận được của sự tăng hoặc giảm được cân nhắc trên mức độ rủi ro của nhà đầu tư. Do đó, tiện ích cận biên của tiền giải thích rủi ro không mong đợi , vì một số tiền nhất định mất đi luôn luôn có một tiện ích biên lớn hơn so với số tiền tương tự có khả năng đạt được.
Một bức tranh chỉ là một mảng màu sắc trên một bức tranh, thu nhập không có được từ bức tranh này, nhưng lại tốn thêm chi phí tiền để lưu trữ và bảo quản nó, vì vậy hy vọng duy nhất là nếu ai đó sẽ trả tiền nhiều hơn cho nó sau này. Vậy tại sao một người nào đó phải trả 100 triệu đô la cho một bức tranh? Rõ ràng, một người giàu có đủ khả năng mua những thứ tốt nhất trong cuộc sống, vì vậy tiện ích cận biên của 100 triệu USD cho người mua là nhỏ. Nếu kết quả đầu tư thua lỗ, thì đó không phải là một tổn thất có nhiều hậu quả cho người mua. Xét cho cùng, không ai sẽ chi 100 triệu đô cho một bức tranh nếu đó là tất cả những gì họ có! Nó cũng giải thích tại sao người giàu phải trả 35.000 đô la cho một chiếc ví hoặc hơn 1 triệu đô la cho xe hơi. Tất nhiên, nhiều người giàu có muốn thể hiện sự giàu có của họ; chính bản thân họ đã tự đánh giá mình như thế nào - Ngược lại, Đối với một người chỉ có 35.000 USD, họ chắc chắn sẽ không sử dụng nó để mua một chiếc ví, vì nhiều thứ khác sẽ có tiện ích biên lớn hơn nhiều, bao gồm thực phẩm, chỗ ở, chăm sóc sức khỏe, v.v.
Người nghèo cần tiền để mua hàng hóa và dịch vụ thiết yếu: thực phẩm, nơi trú ẩn, bảo hiểm y tế, v.v., và thậm chí cả 20.000 USD sẽ không chi trả, nếu không thấy cần thiết. Mặt khác, người giàu kiếm được 1 triệu đô la hàng năm vẫn có 100.000 đô la sau khi nộp thuế 90%, mà vẫn cho phép họ mua tất cả những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Trong thực tế, thu nhập sau thuế của họ sẽ vẫn gần gấp đôi thu nhập hộ gia đình trung bình - trước thuế! - ở Hoa Kỳ [ thu nhập trung bình năm 2015: 55.775 đô la] và ít nhất 3 lần sau khi thu nhập trung bình bị đánh thuế. Nếu họ chỉ trả 20% mức tiền mà người nghèo đã trả, thì họ có thể mua một ngôi nhà đẹp hơn, một chiếc xe đẹp hơn, vân vân, nhưng sự cải thiện sẽ mang lại ít tiện ích cận biên hơn. Mặc dù tiện ích cận biên không thể được định lượng trong những trường hợp này, nhưng không phải là không hợp lý khi giả định rằng người nghèo trả 20% cho gánh nặng thuế lớn hơn người giàu trả 90%, bởi vì người giàu vẫn có thể sống tốt, ngay cả khi họ không thể trả 20%.
Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng mọi người thích chi tiêu tiền vào kinh nghiệm hơn là hàng hóa, điều này có vẻ phức tạp, vì hàng hóa có thể kéo dài trong một thời gian dài, trong khi kinh nghiệm thì thoáng qua. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng hầu hết mọi người đánh giá cao kinh nghiệm hơn là mua hàng hóa vật chất, nhưng chỉ khi thu nhập của họ vượt quá 25.000 USD; nếu không, người thu nhập thấp thích mua hàng hóa vật chất. Điều gì giải thích điều này? Tiện ích biên, tất nhiên. Tiện ích cận biên của sản phẩm lớn hơn khi một người có ít sản phẩm hơn, nhưng khi sự tích tụ hàng hóa tăng lên, tiện ích cận biên của hàng hóa giảm sẽ làm cho trải nghiệm hấp dẫn hơn, đặc biệt là vì có nhiều kinh nghiệm hơn so với các sản phẩm độc đáo [Họ biết cách chi tiền và học đươc kinh nghiệm qua số tiền đã mất đi - ND]. Hơn nữa, mọi người có thể tận hưởng những kỷ niệm về trải nghiệm,
Những gì đã giải thích như ở trên dẫu không đầy đủ, nhưng tiện ích cận biên cung cấp cái nhìn sâu sắc về hành vi kinh tế của con người.
Nguồn:
- Phỏng dịch: Explaining the Real World Using the Marginal Utility of Money, Thismatter.com/economics/total-and-marginal-utility.htm
- TheGioiEbook, John Kane, ND: Nguyễn Hương Lan
Tại sao các nhà đầu tư lo sợ mất nhiều hơn mong muốn đạt được? Các nhà đầu tư lo ngại về việc mất một số tiền nhất định hơn mong muốn của họ để đạt được cùng một số tiền, nếu xác suất của lãi hoặc lỗ bằng nhau. Vì vậy, nếu ai đó có 100.000 đô la để đầu tư, và họ sẻ tìm kiếm lợi nhuận trên số tiền này, với xác suất 50% cho mỗi tùy chọn, hoặc kiếm được 50.000 đô la hoặc mất đi 50.000 đô la, hầu hết các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư mạo hiểm, sẽ từ bỏ khoản đầu tư đó, vì mất 50.000 đô la có nhiều giá trị hơn - tiện ích cận biên lớn hơn lợi ích của số tiền có thêm 50.000 đô la. Tất nhiên, nếu mức tăng có xác suất đủ lớn hơn, thì nhà đầu tư sẽ có nhiều khả năng đầu tư hơn. Bao nhiêu khả năng sẽ phụ thuộc vào xác suất nhận được của sự tăng hoặc giảm được cân nhắc trên mức độ rủi ro của nhà đầu tư. Do đó, tiện ích cận biên của tiền giải thích rủi ro không mong đợi , vì một số tiền nhất định mất đi luôn luôn có một tiện ích biên lớn hơn so với số tiền tương tự có khả năng đạt được.
Một bức tranh chỉ là một mảng màu sắc trên một bức tranh, thu nhập không có được từ bức tranh này, nhưng lại tốn thêm chi phí tiền để lưu trữ và bảo quản nó, vì vậy hy vọng duy nhất là nếu ai đó sẽ trả tiền nhiều hơn cho nó sau này. Vậy tại sao một người nào đó phải trả 100 triệu đô la cho một bức tranh? Rõ ràng, một người giàu có đủ khả năng mua những thứ tốt nhất trong cuộc sống, vì vậy tiện ích cận biên của 100 triệu USD cho người mua là nhỏ. Nếu kết quả đầu tư thua lỗ, thì đó không phải là một tổn thất có nhiều hậu quả cho người mua. Xét cho cùng, không ai sẽ chi 100 triệu đô cho một bức tranh nếu đó là tất cả những gì họ có! Nó cũng giải thích tại sao người giàu phải trả 35.000 đô la cho một chiếc ví hoặc hơn 1 triệu đô la cho xe hơi. Tất nhiên, nhiều người giàu có muốn thể hiện sự giàu có của họ; chính bản thân họ đã tự đánh giá mình như thế nào - Ngược lại, Đối với một người chỉ có 35.000 USD, họ chắc chắn sẽ không sử dụng nó để mua một chiếc ví, vì nhiều thứ khác sẽ có tiện ích biên lớn hơn nhiều, bao gồm thực phẩm, chỗ ở, chăm sóc sức khỏe, v.v.
Người nghèo cần tiền để mua hàng hóa và dịch vụ thiết yếu: thực phẩm, nơi trú ẩn, bảo hiểm y tế, v.v., và thậm chí cả 20.000 USD sẽ không chi trả, nếu không thấy cần thiết. Mặt khác, người giàu kiếm được 1 triệu đô la hàng năm vẫn có 100.000 đô la sau khi nộp thuế 90%, mà vẫn cho phép họ mua tất cả những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Trong thực tế, thu nhập sau thuế của họ sẽ vẫn gần gấp đôi thu nhập hộ gia đình trung bình - trước thuế! - ở Hoa Kỳ [ thu nhập trung bình năm 2015: 55.775 đô la] và ít nhất 3 lần sau khi thu nhập trung bình bị đánh thuế. Nếu họ chỉ trả 20% mức tiền mà người nghèo đã trả, thì họ có thể mua một ngôi nhà đẹp hơn, một chiếc xe đẹp hơn, vân vân, nhưng sự cải thiện sẽ mang lại ít tiện ích cận biên hơn. Mặc dù tiện ích cận biên không thể được định lượng trong những trường hợp này, nhưng không phải là không hợp lý khi giả định rằng người nghèo trả 20% cho gánh nặng thuế lớn hơn người giàu trả 90%, bởi vì người giàu vẫn có thể sống tốt, ngay cả khi họ không thể trả 20%.
Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng mọi người thích chi tiêu tiền vào kinh nghiệm hơn là hàng hóa, điều này có vẻ phức tạp, vì hàng hóa có thể kéo dài trong một thời gian dài, trong khi kinh nghiệm thì thoáng qua. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng hầu hết mọi người đánh giá cao kinh nghiệm hơn là mua hàng hóa vật chất, nhưng chỉ khi thu nhập của họ vượt quá 25.000 USD; nếu không, người thu nhập thấp thích mua hàng hóa vật chất. Điều gì giải thích điều này? Tiện ích biên, tất nhiên. Tiện ích cận biên của sản phẩm lớn hơn khi một người có ít sản phẩm hơn, nhưng khi sự tích tụ hàng hóa tăng lên, tiện ích cận biên của hàng hóa giảm sẽ làm cho trải nghiệm hấp dẫn hơn, đặc biệt là vì có nhiều kinh nghiệm hơn so với các sản phẩm độc đáo [Họ biết cách chi tiền và học đươc kinh nghiệm qua số tiền đã mất đi - ND]. Hơn nữa, mọi người có thể tận hưởng những kỷ niệm về trải nghiệm,
Những gì đã giải thích như ở trên dẫu không đầy đủ, nhưng tiện ích cận biên cung cấp cái nhìn sâu sắc về hành vi kinh tế của con người.
Nguồn:
- Phỏng dịch: Explaining the Real World Using the Marginal Utility of Money, Thismatter.com/economics/total-and-marginal-utility.htm
- TheGioiEbook, John Kane, ND: Nguyễn Hương Lan