Đạo đức nghiên cứu là gì
|
Skip to content
Trang chủ / Tài chính - Kinh doanh
15/5/2020 Chia sẻ bài viết
Google+ Đạo đức là một phạm trù cực kì quan trong trong mọi quan hệ và hoạt động xã hội. Có lẽ không có lĩnh vực nào của đời sống xã hội lại thiếu vấn đề đạo đức, vì vậy phạm trù này luôn được xem xét đầu tiên. Có thể nói, thiếu phạm trù đạo đức, hoạt động trở nên có hại cho con người và cộng đồng xã hội. Trong điều tra và nghiên cứu khoa học cũng vậy, nhất là nghành điều tra và nghiên cứu Y học, do đặc trưng của Y học là gắn với sức khỏe thể chất và tính mệnh của con người nên phạm trù đạo đức trong điều tra và nghiên cứu Y học ( ĐĐNC ) được đặc biệt quan trọng chăm sóc trải qua việc xây dựng Hội đồng đạo đức ( Institutional Review Board-IRB hay Independent Ethical Committee – IEC ), chỉ để xét duyệt và nhìn nhận phạm trù này . 1.Khái niệm đạo đức Có một số ít định nghĩa khác nhau về đạo đức, Từ điển Bách Khoa Toàn Thư Mở định nghĩa : “ Đạo đức là mạng lưới hệ thống quy tắc, tiêu chuẩn, chuẩn mực xã hội mà nhờ đó con người tự nguyện kiểm soát và điều chỉnh hành vi của mình cho tương thích với quyền lợi của hội đồng, xã hội ” [ 1 ] . Một khái niệm khác : “ Đạo đức là hàng loạt những ý niệm về thiện, ác, lương tâm, danh dự, nghĩa vụ và trách nhiệm, về lòng tự trọng, về công minh, niềm hạnh phúc và về những quy tắc nhìn nhận, kiểm soát và điều chỉnh hành vi ứng xử giữa người với người, giữa cá thể với xã hội ” [ 4 ] . Các chuẩn mực đạo đức trong điều tra và nghiên cứu không phải là pháp luật, nên không có tính pháp lý, mà chỉ là những quy ước hay điều lệ về hành xử được những thành viên ( ở đây là những nghiên cứu viên và những người tương quan ) gật đầu như thể những mục tiêu cho việc hành nghề. Các quy ước này được cho phép, nghiêm cấm, hay đề ra thủ tục về cách hành xử cho những trường hợp khác nhau. Trong hoạt động giải trí khoa học, cụm từ “ hành xử ” ở đây gồm có những nghành chuyên biệt khác nhau như thí nghiệm, xét nghiệm, giảng dạy và giảng dạy, nghiên cứu và phân tích tài liệu, quản trị tài liệu, san sẻ tài liệu, xuất bản ấn phẩm, trình diễn khu công trình nghiên cứu và điều tra trước công chúng và quản lý tài chính . Các chuẩn mực ĐĐNC đơn cử là gì ? Rất khó vấn đáp cho câu hỏi này, do tại hoạt động giải trí khoa học cực kỳ phong phú, do đó những chuẩn mực đạo đức thường tùy thuộc vào từng nghành đơn cử. Ví dụ, những tiêu chuẩn đạo đức cho ngành khoa học nông nghiệp khác với những tiêu chuẩn đạo đức cho hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu tương quan đến y sinh học . 2. Một số nguyên lý trong ĐĐNC 2.1. Thành thật tri thức ( intellectual honesty ) Sứ mệnh của khoa học là khai hóa, tiếp thị và tăng trưởng tri thức. Tri thức khoa học dựa vào thực sự, mà thực sự đó phải được quan sát hay tích lũy bằng những chiêu thức khách quan. Khoa học dựa vào những thực sự hoàn toàn có thể nhìn thấy, hoàn toàn có thể nghe thấy, hoàn toàn có thể sờ được, chứ không dựa vào kinh nghiệm tay nghề cá thể hay suy luận theo cảm tính. Do đó, khoa học đặt thực sự khách quan trên hết và trước hết. Không có sự khách quan và không có sự thành thật thì khoa học không có ý nghĩa gì cả. Nhà khoa học phải khách quan và thành thật. Nguyên tắc thành thật tri thức được xem là một cột trụ cơ bản nhất trong những nguyên tắc về đạo đức khoa học. Theo đó, nhà khoa học phải tuyệt đối thành thật với những gì mình quan sát hay nhận xét. Nói cách khác, nhà khoa học không nên gian lận trong nghiên cứu và điều tra, không giả tạo tài liệu, không đổi khác tài liệu, và không lừa gạt đồng nghiệp … [ 3 ]. Như vậy, thiếu sự thành thật thì đó không phải là khoa học mà đó là sự giả tạo, lừa dối, nặng nề hơn đó là một tội lỗi . 2.2. Nguyên tắc cẩn trọng, trận trọng Trong hoạt động giải trí khoa học nói chung, NCV đương đầu với rất nhiều khó khăn vất vả thử thách, thậm chí còn là những rủi ro đáng tiếc lớn, nhất là trong điều tra và nghiên cứu y học, vì động chạm đến con người và hơn thế nữa là tính mạng con người con người. Do vậy, NCV không được cho phép làm qua loa, đại khái bất kể việc gì. Từ khâu tiên phong là hình thành sáng tạo độc đáo nghiên cứu và điều tra cho đến khâu cuối là nghiệm thu sát hoạch nhìn nhận, công bố khu công trình khoa học đều yên cầu sự cẩn trọng, thận trọng. Đã là nhà khoa học thì phải phấn đấu hết mình để tránh những nhầm lẫn và sai sót trong tổng thể những việc làm. Nhà khoa học có nghĩa vụ và trách nhiệm phải báo cáo giải trình không thiếu, chi tiết cụ thể những hiệu quả đạt được trong quy trình điều tra và nghiên cứu để những nhà khoa học khác hoàn toàn có thể thẩm định và đánh giá hay xác nhận ( nếu thiết yếu ). Bất cứ một đổi khác về số liệu, tài liệu tích lũy được đều phải có chú thích rõ ràng ( ví dụ, ghi rõ ngày tháng sửa, ai là người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm và tại sao biến hóa ) [ 3 ] . Khi triển khai không thiếu nguyên tắc cẩn trọng, trận trọng thì NCV cũng như những người tương quan luôn làm những việc đơn cử sau : 2.2.1. Đối với cá thể NCV và nhóm điều tra và nghiên cứu : – Tâm niệm trong đầu “ sự cẩn trọng ” cho bất kỳ việc làm nào của hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu khoa học Y học ; – Đặt câu hỏi trước khi thực thi bất kể việc làm nào : + Việc làm này có quyền lợi gì, có hại gì cho cá thể con người và hội đồng xã hội ? Có ý nghĩa gì ? Nếu làm thì cái gì sẽ xảy ra và không làm thì cái gì sẽ xảy ra ? + Làm việc đó bằng cách nào là tốt nhất ? + Làm việc đó vào thời hạn nào là tốt nhất ? + Làm việc đó ở đâu là tốt nhất ? + Làm việc đó có tác dụng cao cần điều kiện kèm theo gì ( như người tương hỗ, dụng cụ, trang thiết bị, kinh phí đầu tư, đồ bảo hiểm … ) ? – Làm việc với nghĩa vụ và trách nhiệm cao và chú ý quan tâm theo dõi chặt việc làm của mình, cẩn trọng cao độ với rủi ro đáng tiếc và hiệu suất cao xấu đi . – Tích cực tham gia phản biện với nghĩa vụ và trách nhiệm cao trước mọi việc làm của đồng nghiệp . – Tích cực tương hỗ đồng nghiệp triển khai những hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu, giảm thiểu tối đa “ tác động ảnh hưởng có hại, rủi ro đáng tiếc ” đến quyền lợi của con người và hội đồng . 2.2.2. Đối với cơ quan quản trị và những tổ chức triển khai đối tác chiến lược – Thành lập hội đồng đạo đức ( IRB / IEC ) xét duyệt trang nghiêm, kĩ càng góc nhìn đạo đức của những khu công trình NCKH . – Tổ chức kiểm tra, giám sát và nhìn nhận liên tục, đúng chuẩn việc chấp hành / thực thi những góc nhìn đạo đức trong NCKH . – Đưa góc nhìn đạo đức NCKH làm tiêu chuẩn quan trọng trong nghiêm thu và công bố những khu công trình NCKH Y học . 2.3. Nguyên tắc tự do tri thức Đây cũng là một nguyên tắc quan trọng trong NCKH. Nếu thiếu tự do tri thức thì không có hay có rất ít sự phát minh sáng tạo và cao hơn nữa là thiếu vắng những ý tưởng khoa học. Khoa học sẽ khô cứng và không tăng trưởng được ở những tổ chức triển khai hay xã hội độc tài, thiếu vắng dân chủ. Tự do tri thức sẽ kích thích và cổ vũ cho lao động trí óc, cho sự phát minh sáng tạo và ý tưởng. Nước Mỹ là nổi bật cho một xã hội tự do tri thức, do vậy ở vương quốc này có sự tăng trưởng như vũ bão của khoa học, kĩ thuật. Một vật chứng nổi bật là rất nhiều giải Nobel khoa học thuộc về nước Mỹ ( tính đến năm năm nay, nước Mỹ đã chiếm hữu 258 trong tổng số 519 giải Nobel của 5 vương quốc giật nhiều phần thưởng này nhất quốc tế ) [ 2 ]. Nhà khoa học nhất thiết phải được tạo điều kiện kèm theo để theo đuổi những sáng tạo độc đáo mới và phê phán những sáng tạo độc đáo cũ và có quyền thực thi những nghiên cứu và điều tra mà họ cảm thấy mê hoặc và đem lại phúc lợi cho xã hội . Mấu chốt để triển khai nguyên tắc này là về phía tổ chức triển khai, phải có chủ trương đúng đắn, tạo ra môi trường tự nhiên tốt cho mọi NCV bộc lộ được tri thức, phát minh sáng tạo và kích thích nó tăng trưởng . 2.4. Cởi mở và công khai minh bạch NCKH là hoạt động giải trí có có tính tương tác và nhờ vào lẫn nhau rất cao. Sự thành công xuất sắc của một khu công trình NCKH không khi nào chỉ là nỗ lực của một cá thể, nó luôn luôn là nỗ lực của cả tập thể những nhà khoa học và người phụ trợ. Vậy, yên cầu người làm NCKH cũng như tổ chức triển khai luôn phải cởi mở, công khai minh bạch. Cụ thể như sau : 2.4.1. Với cá thể NCV – Luôn có tư duy cầu thị và ham học hỏi ; – Không dấu giếm, bảo mật thông tin những hoạt động giải trí hay sáng tạo độc đáo khoa học ; – Luôn san sẻ thoáng rộng với những đồng nghiệp về sáng tạo độc đáo, những tài liệu hay hoạt động giải trí NCKH ; – Tham khảo thoáng rộng những quan điểm và những phản biện của đồng nghiệp ; – Kiên quyết gặt bỏ những thói gen tỵ, thành kiến cá thể, quyền lợi cá thể, tính bè đảng … 2.4.2. Với tổ chức triển khai quản trị khu công trình NCKH – Xây dựng chủ trương thích hợp, tạo điều kiện kèm theo cho tính cởi mở và công khai minh bạch trong NCKH ; – Thực hiện những giải pháp, những hoạt động giải trí, tạo điều kiện kèm theo cho NCV phát huy tính cởi mở và công khai minh bạch ; – Biến tính cởi mở và công khai này thành tiêu chuẩn để quản lý, kiểm tra, đánh giá, giám sát các hoạt động NCKH; 2.5. Ghi nhận công lao thích hợp . Như trên đã đề cập, sự thành công xuất sắc của một hoạt động giải trí hay khu công trình NCKH luôn là sự nỗ lực, nỗ lực, sức lực lao động góp phần của nhiều người, kể cả người phụ trợ ( như người sẵn sàng chuẩn bị kinh tế tài chính cho NCKH, người in ấn bộ công cụ ví dụ điển hình … ), kể cả những nhà khoa học, trọn vẹn không tham gia điều tra và nghiên cứu cùng tất cả chúng ta, nhưng đã góp phần ý tưởng sáng tạo mà ta đã trích dẫn cho khu công trình NCKH của mình. Tất cả những người tương quan tới khu công trình đều phải được ghi công ở mức độ khác nhau : – Mức thấp nhất là nêu tên người trong phần tài liệu tìm hiểu thêm hay footnote nếu ta trích dẫn sáng tạo độc đáo hay tác dụng nghiên cứu và điều tra của họ ; – Mức tiếp theo là nêu tên và sức lực lao động góp phần của người tương hỗ trong lời cám ơn ; – Mức cao hơn là ghi tên trong nhóm nghiên cứu và điều tra ; – Mức cao nhất là thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài : Ai có tư cách thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài đôi khi trở thành một yếu tố tế nhị và khó khăn vất vả. Theo quy ước chung, nhà khoa học có tư cách thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài nếu hội đủ tổng thể 3 tiêu chuẩn : Một là đã có góp phần quan trọng trong việc hình thành sáng tạo độc đáo và chiêu thức nghiên cứu và điều tra, hay tích lũy, nghiên cứu và phân tích và diễn dịch dữ kiện ; hai là đã soạn thảo bài báo cáo giải trình hay kiểm tra nội dung tri thức của bài báo cáo giải trình một cách trang nghiêm ; ba là phê chuẩn bản thảo ở đầu cuối để gửi cho tạp chí hay hội đồng nghiệm thu sát hoạch [ 3 ] . 2.6. Trách nhiệm trước công chúng Hầu hết những khu công trình NCKH y học đều dựa vào nguồn kinh phí đầu tư của Nhà nước cấp, của cộng đồng cấp hay của những tổ chức triển khai có nguồn gốc vì quyền lợi cộng đồng cấp, thế cho nên nghiên cứu và điều tra y học cũng phải phục vụ lợi ích hội đồng và có nghĩa vụ và trách nhiệm cải tổ, tăng cường sức khỏe thể chất cho hội đồng. Điều đó nhu yếu những nhà khoa học, những NCV luôn có nghĩa vụ và trách nhiệm cao trước hội đồng khi làm NCKH trong tổng thể những khâu : Chọn đề tài, chọn đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra, chọn khu vực, thời hạn, nguồn lực cho điều tra và nghiên cứu, xử lý số liệu, viết báo cáo giải trình điều tra và nghiên cứu, nghiệm thu sát hoạch và công bố những hiệu quả điều tra và nghiên cứu, kể cả khâu xét duyệt những đề tài nghiên cứu và điều tra … Để bảo vệ không xâm hại tới quyền lợi của hội đồng, thì nhà khoa học / NCV cần bàn luận kĩ với cấp trên, với đồng nghiệp, trong những hội nghị quốc tế, hội nghị vương quốc, seminar, chính quyền sở tại địa phương, đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra ( nếu đây là con người ) … và đặc biệt quan trọng là hội đồng xét duyệt đề cương điều tra và nghiên cứu và hội đồng đạo đức ( IRB / IEC ) về mọi góc nhìn đạo đức điều tra và nghiên cứu. Do đó, hoàn toàn có thể xem hoạt động giải trí khoa học kĩ thuật là một việc làm mang tính xã hội, chứ không phải là một nỗ lực đi tìm thực sự trong đơn độc, lặng lẽ. Vì mang tính xã hội, nên những chuẩn mực về ĐĐNC phải là một “ thể chế ” của bất kỳ TT khoa học nào, và phải được xem như thể quy ước ứng xử và là một tiềm năng của khoa học – đó là nghĩa vụ và trách nhiệm trước hội đồng [ 3 ] . 2.7. Nguyên tắc công minh Một số tài liệu có đề cập tới nguyên tắc công minh trong nghiên cứu và điều tra y sinh học. Tức đề cập tới sự công minh trong phân chia quyền lợi và cả rủi ro đáng tiếc so với người tham gia điều tra và nghiên cứu ( kể cả nhóm dễ bị tổn thương ). NCV không được tận dụng sự thiếu vắng nguồn lực của đối tượng người dùng nghiên cứu và điều tra và hội đồng, nơi triển khai điều tra và nghiên cứu [ 6 ] . 3. Nội dung, hoạt động của đạo đức nghiên cứu khoa học 3.1. Với tổ chức quản lý, thực hiện và hỗ trợ đề tài nghiên cứu y học 3.1.1. Thành lập và đưa vào hoạt động giải trí hội đồng đạo đức nghiên cứu và điều tra y học ( IRB / IEC ) – IRB / IEC là một hội đồng được xây dựng ở cấp địa phương / cơ sở và cấp vương quốc. Thành phần hội đồng gồm những nhà khoa học, chuyên viên về y tế và những thành viên khác. Hội đồng có trách nhiệm nhìn nhận, đánh giá và thẩm định về góc nhìn khoa học và đa phần về đạo đức chuyên ngành của những đề cương điều tra và nghiên cứu y học như thử thuốc trên lâm sàng … xem xét những yếu tố tương quan đến sự tham gia tự nguyện của đối tượng người tiêu dùng điều tra và nghiên cứu nhằm mục đích bảo vệ sự bảo đảm an toàn, quyền hạn và sức khoẻ của đối tượng người dùng tham gia nghiên cứu và điều tra hay thử thuốc trên lâm sàng, đưa ra những quan điểm chấp thuận đồng ý hoặc không đồng ý chấp thuận so với những điều tra và nghiên cứu [ 5 ] . – Chọn thành viên của ( IRB / IEC ) phải là những nhà khoa học rất là trung thực, tráng lệ, tận tâm, tận lực với khoa học, không chút vụ lợi cá thể, luôn lấy quyền lợi của hội đồng làm đích đi tới. Thành viên này phải được huấn luyện và đào tạo và am hiểu thâm thúy về ĐĐNC, có kinh nghiệm tay nghề trong NCKH Y học ; – Xây dựng quy tắc và nội dung của ĐĐNC, phổ cập hay tổ chức triển khai học tập / giáo dục những quy tắc và nội dung này cho mọi cán bộ, nhân viên cấp dưới trong đơn vị chức năng và ngoài đơn vị chức năng có tương quan ; – Xây dựng quy định hoạt động giải trí của IRB / IEC theo nguyên tắc dân chủ và theo quy tắc, nội dung của ĐĐNC đã phát hành ; 3.1.2. Đưa quy tắc, nội dung của ĐĐNC làm tiêu chuẩn nghiêm thu và công bố những khu công trình NCKH . 3.1.3. Tổ chức kiểm tra, giám sát, tư vấn về ĐĐNC cho mọi NCV cũng như mọi khu công trình NCKH . 3.1.4. Tổ chức nhìn nhận hàng năm, rút bài học kinh nghiệm kinh nghiệm tay nghề và nâng cấp cải tiến những lao lý, hoạt động giải trí thuộc yếu tố ĐĐNC trong đơn vị chức năng . 3.2. Với cá nhân nhà khoa học/ nghiên cứu viên – Tích cực khám phá nguyên tắc, lao lý và nội dung về ĐĐNC ; – Thực hiện triệt để những nguyên tắc, lao lý và nội dung về ĐĐNC ; – Học hỏi, rút kinh nghiệm tay nghề việc chấp hành, triển khai nguyên tắc, pháp luật và nội dung về ĐĐNC ; – Tích cực phản biện, tương hỗ đồng nghiệp khắc phục những yếu kém, khó khăn vất vả trong ĐĐNC ; 3.3. Một số quy định về ĐĐNC 3.3.1. Chọn đề tài và tiềm năng điều tra và nghiên cứu : – Mang lại quyền lợi nhiều nhất cho hội đồng, không xâm hại quyền lợi của bất kỳ người nào. Nếu có rủi ro đáng tiếc thì là nhỏ nhất và có sự đền bù thỏa đáng . – Phù hợp với pháp luật và những quy định sở tại ; – Phù hợp với tập quán, văn hóa truyền thống của người dân địa phương . 3.3.2. Chọn đối tượng người dùng và giải pháp điều tra và nghiên cứu : – Đặc biệt quan tâm đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra là nhóm dân cư bị yếu thế, thiệt thòi trong xã hội như : Người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, người nghèo, trẻ chưa thành niên, phụ nữ, người cao tuổi … ( theo pháp luật của Liên hợp quốc ). Luôn bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ chính đáng, hợp pháp cho họ ; – Có văn bản chấp thuận đồng ý của đối tượng người dùng tham gia nghiên cứu và điều tra một cách tự nguyện sau khi lý giải rõ nguyên do và ý nghĩa của nghiên cứu và điều tra ; với đối tượng người tiêu dùng không đọc hay viết được thì cần người đại diện thay mặt hợp pháp cho quan điểm thay. Đối tượng tham gia nghiên cứu và điều tra phải trực tiếp ghi ngày tháng và lưu lại vào ô : Tôi đồng ý chấp thuận tham gia điều tra và nghiên cứu, rồi kí tên hay điểm chỉ . 3.3.3. Xét duyệt đề cương nghiên cứu và điều tra : – NCV hay nhóm nghiên cứu và điều tra phải có hồ sơ trình IRB / IEC hay chính quyền sở tại của địa phương ( nơi tiến hành điều tra và nghiên cứu ) và IRB / IEC của cơ quan quản trị đề tài ; – IRB / IEC xem xét và đưa ra những đề xuất kiến nghị và Tóm lại đơn cử ; – NCV hay nhóm nghiên cứu và điều tra thực thi chỉnh sửa đề cương theo quan điểm của IRB / IEC ; 3.3.4. Thực hiện điều tra và nghiên cứu và viết báo cáo giải trình . NCV hay nhóm điều tra và nghiên cứu triển khai điều tra và nghiên cứu, thực thi theo biên bản của IRB / IEC . Kì sau, tất cả chúng ta cùng nhau xem xét kĩ quá trình và thủ tục xét duyệt ĐĐNC cho những nghiên cứu và điều tra y sinh học, đặc biệt quan trọng là điều tra và nghiên cứu thử nghiệm thuốc trên lâm sàng – là loại nghiên cứu và điều tra thông dụng tại Viện Y học Bản địa Nước Ta . (Hết phần 1, tiếp kì sau: Phần 2). Tài liệu tham khảo
Doctor SAMAN Vũ Khắc Lương Phó giáo sư, Tiến sĩ Y học, Giảng viên cao cấp Trường Đại học Y Hà Nội Chia sẻ bài viết
Google+ |
