[Cinet]- Trong kho tàng văn hóa âm nhạc Việt Nam, đàn bầu hay còn gọi là Độc Huyền Cầm là một nhạc cụ truyền thống, mang nét đặc trưng thuần Việt và cũng được coi là một trong số những cây đàn độc đáo trên thế giới.
Những giá trị độc đáo của đàn bầu
Đàn bầu đã góp mặt từ rất lâu trong đời sống âm nhạc của người Việt và mỗi khi nghe âm thanh thánh thót, chứa chan tình cảm từ những cung bậc giai điệu du dương của cây đàn, người Việt dù ở đâu cũng thấy hồn quê ngập tràn trong tâm trí.| Đàn bầu đã góp mặt từ rất lâu trong đời sống âm nhạc Việt [Nguồn ảnh: vanghenamdinh.com, anninhthudo] |
Trong ngôn ngữ thi ca, đàn bầu được nhắc đến với những ví von mượt mà, uyển chuyển nhưng rất đỗi gần gũi, thân quen: “Đất nước tôi thon thả giọt đàn bầu” hay “Lắng tai nghe đàn bầu, thánh thót trong đêm thâu/ Tiếng đàn bầu của ta, cung thanh là tiếng mẹ, cung trầm là giọng cha…” Đàn bầu có âm vực rộng, âm sắc đẹp… tiếng đàn khi buồn bã, khi ngọt ngào đã thể hiện được hầu hết tình cảm sâu lắng của con người. Nhiều du khách nước ngoài đã coi đàn bầu như một biểu tượng của Việt Nam khi gọi bằng cái tên trìu mến “đất nước đàn bầu”, “quê hương đàn bầu”… Có thể nói rằng, đây là một trong những loại nhạc cụ mang bản sắc văn hóa dân tộc sâu sắc, có tính tiêu biểu và được lưu truyền rộng rãi nhất của Việt Nam. Theo giới nghiên cứu âm nhạc, để có một cây đàn bầu đúng nghĩa, người làm phải chọn mặt đàn bằng gỗ cây ngô đồng vừa xốp vừa nhẹ, khung và thành đàn làm bằng gỗ trắc, gỗ gụ, vòi đàn làm từ sừng trâu và bầu đàn lấy từ quả bầu khô… Với hình ảnh nổi bật từ quả bầu mà tên gọi bắt nguồn từ đó.
| Trong dịp Festival Âm nhạc Á - Âu diễn ra từ 12-18/10 tại Hà Nội và Vĩnh Phúc với sự tham gia 200 nhạc sĩ, nghệ sĩ, ca sĩ, nhạc công… đến từ 30 quốc gia trên thế giới, Việt Nam đã giới thiệu nhiều tiết mục nghệ thuật được biểu diễn bởi đàn bầu, tổ chức workshop về đàn bầu cũng là cơ hội để giới thiệu nhạc cụ độc đáo của chúng ta tới bạn bè quốc tế.... |
Cấu tạo của đàn bầu rất đơn giản, chỉ với một dây đàn nhưng lại thể hiện được đầy đủ mọi giai điệu truyền thống trên cơ sở giàu âm điệu, giàu sức diễn tả với âm thanh phong phú của ngôn ngữ người Việt. Hơn thế, đàn bầu có cách trình tấu, có ngôn ngữ âm nhạc rất độc đáo. Thực tế, trên thế giới có nhiều loại đàn chỉ có một dây. Có thể kể đến nhiều cây đàn một dây ở nhiều nước khác nhau như ở châu Á có đàn Kingri, đàn Tuntune của Ấn Độ; đàn Xađiu của Campuchia, đàn Ichigenkin của Nhật Bản, đàn Tushuenkin [độc huyền cầm] của Trung Quốc… Ở châu Âu có đàn Gusle ở ba nước Serbi, Croatia, Montenegro; châu Phi có đàn Orutu ở Kenya và Uganda… Ngay ở Việt Nam cũng có nhiều cây đàn có cấu tạo chỉ một dây như cây đàn Tàn Máng của người Mường, đàn Rabap Katoh của người Chăm, đàn Chhay Điêu của người Khmer, đàn Kơni của người Gia rai… Tuy nhiên, nét độc đáo được làm nên bởi lẽ đàn bầu là đàn duy nhất phát ra âm thanh là âm bồi chứ không phải âm thực.
Có thể nói đàn bầu là nhạc cụ truyền thống độc đáo của Việt Nam. [Ảnh: Hà Tuấn] |
Nghệ sỹ Hồ Hoài Anh biểu diễn đàn bầu cùng dàn nhạc dân tộc trong chương trình nghệ thuật "Đêm của Sen" khởi đầu cho Năm Việt Nam tại Pháp 2014. Nguồn: VOV |
Với kỹ thuật uốn cần đàn, làm chùng dây đàn của nghệ nhân, nghệ sĩ chơi đàn, đàn bầu có thể phát ra nhiều cao độ khác nhau, tạo nên các âm thanh với âm sắc trong trẻo, quyến rũ. Thậm chí, chỉ một lần gẩy đàn, đàn bầu có thể phát ra một âm cơ bản hoặc nhiều âm bồi với biên độ cao thấp có thể lên tới một quãng 5. Đặc trưng ngôn ngữ âm nhạc này của đàn bầu, nhìn khắp các nhạc cụ âm nhạc trên thế giới không có nhạc cụ nào có thể làm ra các âm bồi như vậy. Đàn bầu là nhạc cụ không thể thiếu trong dàn nhạc cổ truyền dân tộc: nhị, thập lục, tam thập lục, đàn tranh, sáo trúc với những hình thức diễn tấu như: hòa tấu đồng thời đàn bầu cũng có thể hòa tấu với các nhạc cụ hiện đại một cách nhuần nhuyễn. Ở trong mọi hình thức nghệ thuật, sân khấu hóa, đàn bầu luôn nằm ở vị trí quan trọng trong các dàn nhạc. Đây cũng là nhạc cụ duy nhất trên thế giới có thể dùng đệm cho hát, ngâm thơ, độc tấu, hòa tấu với các nhạc cụ dân tộc khác.
| Biểu diễn đàn bầu trong Chương trình Những ngày Văn hóa Việt Nam tại nước Nga 2016. Nguồn: toquoc.vn |
Biểu diễn đàn bầu trong chương trình Duyên dáng Việt Nam 20 tại Anh. Nguồn: thanhnien.vn |
Nhưng độc đáo duyên dáng nhất là lúc đàn bầu được nữ nghệ sĩ độc tấu với trang phục là tà áo dài Việt Nam. Có lẽ vì thế mà mỗi lần nghe tiếng đàn bầu, trong tâm trí mỗi người Việt xa quê đều thức dậy nỗi nhớ quê, nhớ nhà, nhớ bóng hình cây đa, giếng nước, mái chùa; những rặng tre, những dòng sông và những con đò. Và cũng từ đây, mỗi lần nghe tiếng đàn bầu, trong sâu thẳm lòng người lại thức dậy hai tiếng “Quê hương”.
Sớm khẳng định và tôn vinh đàn bầu là di sản của dân tộc
Xuất phát từ trong lao động sản xuất và gắn liền với sinh hoạt văn hóa dân gian từ xa xưa, đàn bầu đã trở thành nhạc cụ diễn đạt tình cảm, tâm tư của người Việt trong hầu hết các loại hình âm nhạc dân gian Việt Nam như: hát Xẩm, Tuồng, Chèo, Cải lương, hát Trống quân…| Nghệ sĩ Việt Nam biểu diễn đàn bầu trong Những ngày văn hóa Việt Nam tại Mỹ năm 2015. Nguồn: dantri.com.vn |
| Tiết mục đàn bầu của nghệ sĩ Nguyễn Quang Hưng. Nguồn: infonet.vn |
Trước năm 1945 đàn bầu chủ yếu được những người hát Xẩm, hát rong sử dụng. Sau 1945, cùng với sự ra đời của các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp, đàn bầu đã được các nghệ sĩ chuyên nghiệp trình tấu, sáng tạo thêm. Bắt đầu từ năm 1956, đàn bầu đã được đưa vào giảng dạy chính quy tại Trường Âm nhạc Việt Nam, nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. “Bước ngoặt” này đã làm cho đàn bầu thực sự được “đổi đời”. Việc mở đường ấy đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều nhạc sĩ sáng tác, nghiên cứu và viết các tác phẩm cho đàn bầu một cách dễ dàng hơn.
| Tại hội thảo “Đàn bầu và vai trò của nó trong nền văn hóa Việt Nam diễn ra ngày 21/10 vừa qua, các đại biểu, nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều ý kiến nhận định, đóng góp khẳng định những giá trị độc đáo có một không hai của đàn bầu so với các đàn một dây trên thế giới đồng thời đề nghị Việt Nam sớm lên kế hoạch xây dựng hồ sơ và trình UNESCO công nhận cây đàn này là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại. |
Dẫn chứng sinh động nhất chính là tác phẩm giao hưởng Cụ rùa do nhạc sĩ Singapore Robert Casteels sáng tác với niềm yêu mến đất nước hình chữ S và cây đàn bầu Việt Nam đã gây ấn tượng mạnh cho người nghe tại lễ khai mạc Festival Âm nhạc mới Á - Âu 2016 diễn ra hồi tháng 10 tại Nhà hát lớn Hà Nội. Nhạc sĩ Robert Casteels chia sẻ, tác phẩm Cụ rùa lấy cảm hứng từ những kỷ niệm nhân chuyến thăm Việt Nam lần đầu tiên, ông cảm nhận được lòng tốt của con người và vẻ đẹp thiên nhiên của Việt Nam. Ông đã bị lôi cuốn bởi âm sắc buồn rất riêng của đàn bầu và những quãng ngắn của loại nhạc cụ này. Ông chọn truyền thuyết An Dương Vương và Vua Lê Thái Tổ là cơ sở chính của tác phẩm với sự tích trả gươm báu… Những năm qua, nhiều tiết mục đàn bầu cùng các nghệ sĩ Việt đã đi biểu diễn khắp các châu lục trên thế giới và nhiều người nước ngoài đã cho rằng, hiểu người Việt Nam qua tiếng đàn bầu. Đặc biệt trong thời gian gần đây, đàn Bầu từng được các nghệ sĩ Việt Nam sử dụng để biểu diễn không ít tác phẩm âm nhạc quốc tế. Trong đó có cả những tác phẩm đặc biệt như Phiên chợ Ba Tư [Albert Ketelby]; Sakura [Dân ca Nhật Bản], Danube xanh [Johann Strauss]; Hotel California [Ban nhạc Eagles]… Với những sáng tạo của cộng đồng, sự tồn tại xuyên thời gian, gắn bó cùng nhiều giai đoạn lịch sử, đàn Bầu ngày càng đi vào quần chúng và đời sống tinh thần của người Việt, giống như một biểu tượng về âm nhạc của Việt Nam bên cạnh chiếc nón lá, áo dài… Tuy cấu tạo đơn giản nhưng hình dáng đẹp, cùng kỹ thuật gảy bồi âm cũng như âm sắc quyến rũ, đàn Bầu xứng đáng trở thành một trong những cây đàn đặc sắc đại diện cho tâm hồn, bản sắc văn hoá Việt Nam.
M.N [Tổng hợp: TTVH, VOV, vnam.edu.vn]
Đàn bầu – 1 trong số những loại nhạc cụ thuần Việt. Đây được coi là tinh hoa văn hóa gắn liền với sự phát triển của dân tộc. Đàn Bầu đóng một vai trò hết sức quan trong trong hệ thống các loại nhạc cụ truyền thống. Vậy đàn bầu có mấy dây? Bạn đã biết được những gì về nhạc cụ này rồi.
Để giúp bạn đọc có được cái nhìn tổng quan chính xác nhất. Chúng tôi sẽ chia sẻ tại 1 vài thông tin dưới đây.
Đàn bầu có mấy dây? Giới thiệu chung về đàn bầu
Đàn bầu có mấy dây? Loại nhac cụ này có gì đặc biệt và hấp dẫn? Đây đều là câu hỏi của hầu hết những người mới chơi và đang có nhu cầu làm quen với đàn.
Đàn bầu hay còn được biết đến với cái tên là ‘Độc Huyền Cầm” đàn có 1 dây duy nhất chỉnh tone C. Là cây đàn một dây truyền thống đã xuất hiện từ rất lâu của người dân Việt Nam. Âm thanh của đàn thường được phát ra bằng miếng gảy và dây.
Tuy chỉ là cây đàn 1 dây nhưng chúng lại thường xuất hiện trong rất nhiều thể loại nhạc khác nhau. Âm thanh mà đàn bầu mang đến khi thì du dương trầm bổng, khi thì sâu lắng, da diết. Bởi lẽ đó mà rất nhiều nghệ sĩ Việt đã biên soạn ra những tác phẩm dạng concerto, hình ảnh đàn bầu Việt Nam thường gắn liền với những tác phẩm tiêu biểu. Mục đích sử dụng loại đàn này để trình tấu kết hợp với các dàn nhạc giao hưởng thính phòng như ru con, tình ca,..
Lịch sử ra đời của đàn bầu
Cho đến thời điểm hiện tại, giới nghiên cứu âm nhạc vẫn chưa biết được cụ thể thời gian ra đời của đàn bầu. Sổ sách ghi lại thì theo Tân Đường Thư quyền 222, Liệt Truyện 147. Nam Man Hạ trong số các loại nhạc cụ dâng lên vua thì đã thấy xuất hiện đàn Bầu tức là vào thời Đường [785-805].
Phân loại đàn bầu
Đàn bầu một dây thường được chia làm 2 loại chính đó là đàn thân tre và đàn hộp gỗ
- Đàn thân tre thường dùng để phuc vụ trong hát xẩm và những nơi khó khăn, không có nhiều điều kiện chế tác tỉ mỉ. Phần thân đàn thường được làm từ tre hoặc bương. Chúng có chiều dài khoảng 120cm, đường kính 12cm. Phần mặt đàn đã được các nhà thiết kế lóc đi một phần cật.
- Đàn bầu hộp gỗ thường được sử dụng khá phổ biến và rộng rãi. Với những tính năng ưu việt, hầu hết đều dùng để phụ vụ cho những nghệ sĩ biểu diễn chuyên nghiệp. Chúng có khá nhiều hình dạng và kích thước khác nhau. Nguyên liệu chế tác chủ yếu thường là các loại gỗ nhẹ.
Cấu tạo chung
- Đàn bầu thường có cấu tạo một ống tròn được làm từ tre, bương, luồng. Có một đầu to và một đầu vót hơi nhỏ. Phần mặt đàn thường được thiết kế hơi cong một chút, đáy đàn thì phằng và có một lỗ nhỏ dùng để treo đàn. Thành đàn cũng được thiết kế bằng gỗ cứng như cấm lai hoặc gỗ mun.
- Trên mặt to của đàn thường có 1 miếng xương kim loại nhỏ gọi là ngựa gảy. Dây đàn sẽ được luồn từ đây và cột vào trục lên dây xuyên qua phần thành đàn. Với những cây đàn bầu hiện đại, người ta đã sử dụng khóa dây bằng kim loại để phần dây được chắc chắn và không bị tuột.
- Cuối cùng là que gảy đàn, chúng được vót bằng tre, giang, thân dừa hoặc gỗ mềm. Que gảy thời xưa thường dài khoảng 10cm, nhưng ngày nay với những kỹ thuật diễn tấu nhanh nên que gảy chỉ dài khoảng 4 – 4,5cm.
Âm sắc của dây đàn bầu
Bạn đã biết được đàn bầu có mấy dây ! Vậy đàn bầu có âm sắc như thế nào ?
- Đàn bầu có âm sắc không cân đối, chất âm man mác buồn. Thường được dùng để chơi các bản nhạc buồn da diết, truyền tải được thông điệp của âm nhạc.
Cách đánh đàn bầu như nào ?
Cách đánh đàn 1 dây đòi hỏi người chơi phải có khá nhiều kỹ thuật. Đây hoàn toàn không phải là loại đàn dễ sử dụng. Muốn chơi tốt bạn phải biết được cách lên dây đàn bầu chuẩn. Bởi đây là loại đàn có âm vực rộng 3 quãng 8. Âm thanh được phát ra trong vòng 2 quãng 8 nghe cũng khá rõ cho dù là âm bội.
Nếu người chơi sử dụng âm thực dưới sự tác động của việc kéo căng dây đàn. Âm vực có thể vượt lên trên 3 quãng 8. Nếu như ngày xưa đàn bầu chỉ giữ nhiệm vụ dùng để độc tấu, hoặc đến hát. Vậy thì ngày nay, đàn bầu còn được dùng để tham gia hòa tấu với những dàn nhạc lớn, với nhiều nhạc cụ khác nhau.
Hi vọng, qua bài viết đàn bầu có mấy dây, các bạn đã có thể hiểu thêm về loại nhạc cụ này. Hãy liên tục theo dõi các bài viết tiếp theo của Tiến Mạnh để bỏ túi được những thông tin hữu ích nhất nhé.
Bài viết còn nhiều thiếu sót, mọi đóng góp về nội dung chỉnh sửa xin gọi tới hotline Tiến Mạnh. Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết.