Tâm hồn Việt, văn hóa Việt
“Dù ở đâu – Paris, London hay những miền xa/Thoáng thấy áo dài bay trên đường phố/Sẽ thấy tâm hồn quê hương ở đó, em ơi…” Không ngẫu nhiên mà lời bài hát “Một thoáng quê hương” của nhạc sỹ Từ Huy-Thanh Tùng trở thành âm điệu quen thuộc với đông đảo người Việt Nam.
Vượt qua giá trị của chính mình trong vai trò một sản phẩm tiêu dùng, chiếc áo dài đã đạt đến một vai trò quan trọng hơn đó là một sản phẩm văn hóa đặc trưng mang đậm bản sắc dân tộc, là biểu tượng của phụ nữ Việt Nam.
Bởi vì, cả trăm năm qua, áo dài đã từ đời sống đi vào nghệ thuật điện ảnh, âm nhạc, hội họa… thậm chí trở thành một biểu tượng, một phần tâm hồn người Việt trên chính quê hương hay ở khắp thế giới.
Nếu như Hàn Quốc có Hanbok, Nhật Bản có Kimono, Scotland có váy Kilt… thì Việt Nam được biết đến với tà áo dài duyên dáng. Từ “Áo dài” đã được đưa nguyên bản vào từ điển Oxford. và được giải thích là một loại trang phục của phụ nữ Việt Nam với thiết kế hai tà áo trước và sau dài chấm mắt cá chân che bên ngoài chiếc quần dài.
Góc trưng bày “Áo dài năm thân” đầu thế kỷ 19. [Ảnh: Nguyễn Luân/Báo ảnh Việt Nam]
Miêu tả về tà áo dài Việt Nam, nhà thơ Đinh Vũ Ngọc đã có những câu thơ rất đẹp:
“Chiếc áo quê hương dáng thướt thaNon sông gấm vóc mở đôi tàTà bên Đông Hải lung linh sóngTà phía Trường Sơn rực rỡ hoa/Vạt rộng Nam phần chao cánh gióVòng eo Trung bộ thắt lưng ngàNhịp tim Hà Nội nhô gò ngựcHương lúa ba miền thơm thịt da.”
Tuy chưa có văn bản chính thức nào quy định áo dài là quốc phục, nhưng từ xưa đến nay, trong tâm thức người Việt Nam và trong mắt bạn bè quốc tế thì tà áo dài truyền thống được xem là một biểu tượng chứa đựng tinh hoa-văn hoá của dân tộc Việt.
Áo dài được sử dụng trong nhiều sự kiện, từ những nghi lễ trang trọng trong gia đình, công sở, xã hội, ngoại giao… cho đến biểu diễn nghệ thuật, ứng dụng hằng ngày, nhất là vào dịp lễ hội, Tết cổ truyền; trình diễn trong các kỳ festival, tuần lễ thời trang, thi hoa hậu, người đẹp trong và ngoài nước…
Khác với những trang phục truyền thống của nhiều nước trên thế giới, mặc áo dài, phụ nữ Việt không cần tốn nhiều thời gian, lại đơn giản, gọn gàng, duyên dáng mà thanh lịch.
Có lẽ chính vì vậy mà áo dài – trang phục truyền thống đã “len lỏi” vào cuộc sống hằng ngày của phụ nữ Việt một cách tự nhiên và dễ dàng. Qua nhiều nghiên cứu, chiếc áo dài được khẳng định chính là một niềm kiêu hãnh của người Việt Nam, bởi không phải dân tộc nào cũng có trang phục mang vẻ đẹp vừa kín đáo, vừa duyên dáng, gợi cảm như vậy.
Vì lẽ đó, ngoài việc gắn liền với sự phát triển của đời sống xã hội, áo dài còn là “cầu nối,” là “sứ giả” trong việc quảng bá du lịch Việt. Khách du lịch khi đến Việt Nam, nhất là các nữ du khách thường chọn áo dài như món quà lưu niệm độc đáo, đặc sắc.
Trong những năm gần đây, bằng sự nỗ lực, tinh thần tự hào dân tộc, nhiều nhà thiết kế đã đem đến cho chiếc áo dài những vẻ đẹp mới lạ. Nhà thiết kế Minh Hạnh, Sĩ Hoàng, Võ Việt Chung… là những người đã góp phần làm rạng rỡ thêm tên tuổi trang phục áo dài trên làng thời trang khu vực và quốc tế.
Vượt qua giá trị của chính mình trong vai trò một sản phẩm tiêu dùng, chiếc áo dài đã đạt đến một vai trò quan trọng hơn đó là một sản phẩm văn hóa đặc trưng mang đậm bản sắc dân tộc, là biểu tượng của phụ nữ Việt Nam.
"Đẹp biết bao, quê hương cho ta chiếc áo nhiệm màu Dù ở đâu... Paris, London hay ở những miền xa Thoáng thấy áo dài bay trên đường phố Sẽ thấy tâm hồn quê hương ở đó"...
-
Không gian trưng bày áo dài truyền thống trong lòng phố cổ Hà Nội
-
'Cô thợ may' miệt mài với áo dài Việt
-
Bế mạc Ngày hội Áo dài và Lễ hội Ẩm thực Huế 2020
Những câu ca trong bài “Một thoáng quê hương” của nhạc sỹ Từ Huy - Thanh Tùngchất chứa niềm tự hào dân tộc và tình yêu quê hương đất nước của mỗi người con đất Việt. Dù có đi xa bất cứ nơi đâu, mỗi khi bắt gặp nét tha thướt tà áo dài, họ như thấy quê hương Việt trong lòng mình ở đó. Không chỉ với người Việt, mà với nhiều khách quốc tế, hễ nhìn thấy áo dài, là nhớ ngay đến con người, văn hóa Việt Nam… Trang phục áo dài, văn hóa mặc áo dài đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc - là di sản văn hóa của Việt Nam.
Từ bao đời nay, áo dài luôn được coi là trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Chiếc áo dài đã trở thành nét đẹp trong văn hóa của người Việt, là hiện thân của dân tộc, là biểu tượng của vẻ đẹp phụ nữ Việt Nam.
Tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ Việt Nam
Năm nào cũng vậy, hễ đến ngày Tết, chị Ngọc Minh [quận Hai Bà Trưng, Hà Nội] lại cùng các con gái của mình lựa chọn những bộ áo dài đẹp, rực rỡ nhất mặc đi chúc Tết. Đây là truyền thống của gia đình chị từ nhiều năm nay. Từ đời ông bà, cha mẹ và giờ là đến chị và các con.
“Các con của tôi tuy còn nhỏ nhưng rất thích mặc áo dài. Năm nào, tôi cũng mua áo mới cho bọn trẻ. Chúng rất vui khi được diện áo dài đẹp đi chơi Tết...”, chị Ngọc Minh cho biết.
Không chỉ mặc áo dài vào dịp lễ, Tết, chị Thu Hà [quận Cầu Giấy, Hà Nội] còn mặc áo dài đi làm hàng ngày. Chị công tác trong ngành ngân hàng, do đặc thù phải thường xuyên giao tiếp với khách hàng, cơ quan quy định mọi cán bộ nhân viên mặc đồng phục, nam mặc âu phục, nữ mặc áo dài.
“Dù là quy định bắt buộc nhưng mọi người đều cảm thấy thoải mái, vui vẻ khi chấp hành. Không chỉ mặc đi làm, khi đi đám cưới, vào dịp lễ, Tết, tôi đều lựa chọn mặc áo dài, vì tôi áo dài Việt Nam rất đẹp, tôn vinh nét đẹp của văn hóa Việt Nam”, chị Thu Hà bày tỏ.
Có thể nói, văn hóa mặc áo dài đang ngày càng trở thành thói quen của nhiều phụ nữ Việt Nam, nhất là ở các thành phố lớn. Áo dài đang ngày càng xuất hiện nhiều trong đời sống của người dân, là trang phục được phụ nữ lựa chọn mặc trong những ngày lễ Tết, dịp kỷ niệm quan trọng, trong công sở, trường học…
Ở hầu hết các cuộc thi người đẹp của Việt Nam, trang phục áo dài luôn là một phần thi bắt buộc. Các hoa hậu Việt Nam khi tham gia thi nhan sắc quốc tế, đều chọn áo dài là trang phục dân tộc để trình diễn, bởi khó có thể tìm được bộ trang phục nào thể hiện tốt nhất bản sắc văn hóa Việt Nam như áo dài.
Không chỉ trong các cuộc thi người đẹp, vẻ đẹp của áo dài, văn hóa mặc áo dài… còn được tôn vinh trong nhiều lễ hội hiện đại lớn. Tại Hà Nội, công chúng nhớ đến Lễ hội Áo dài “Hương sắc Hà Nội” [năm 2014] tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám với 250 bộ áo dài của các nhà thiết kế nổi tiếng Hà Nội. Festival Áo dài Hà Nội [năm 2016] với chủ đề “Tinh hoa Áo dài Việt Nam” tại Khu Di tích Hoàng Thành Thăng Long giới thiệu đến công chúng hình ảnh và tư liệu về quá trình phát triển của áo dài cũng như bộ sưu tập áo dài đặc sắc của các nhà thiết kế nổi tiếng như La Hằng, Trịnh Bích Thủy, Cao Minh Tiến, Hà Duy, Nhi Hoàng, Đức Hải, Thanh Thúy…
Các kỳ Festival Huế, Festival nghề truyền thống Huế… đều có Lễ hội áo dài - chương trình đậm chất văn hóa Huế, góp phần làm phong phú và đa dạng chương trình lễ hội cũng như sự thành công của sự kiện văn hóa nghệ thuật đặc biệt này. Tính đến nay, trải qua hàng chục kỳ Festival Huế, các Lễ hội áo dài với chủ đề khác nhau đã mang đến cho du khách thập phương những trải nghiệm tuyệt vời tại mảnh đất cố đô giàu văn hoá này.
Tại Thành phố Hồ Chí Minh, Lễ hội áo dài được tổ chức lần đầu năm 2014đến nay đã trở thành sự kiện có quy mô lớn, ngày càng được nâng tầm về quy mô, nội dung, hình thức và trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch độc đáo của Thành phố Hồ Chí Minh, thu hút hàng nghìn người tham gia. Lễ hội áo dài Thành phố Hồ Chí Minh đã góp phần tôn vinh, khẳng định nhiều giá trị tinh hoa của áo dài Việt Nam, nâng tầm giá trị và nét đặc sắc của trang phục này lên một tầm cao mới.
Nguồn cảm hứng cho văn nghệ sỹ
Không chỉ hiện hữu trong đời sống, từ xưa đến nay, vẻ đẹp của áo dài luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sỹ Việt Nam. Hình tượng áo dài đã xuất hiện rất nhiều trong thi ca, phim ảnh, hội họa… Một không gian văn hóa mà áo dài hiện diện nhiều nhất, có tính phổ quát nhất là thi ca. Rất nhiều nhà thơ, nhạc sỹ đã lấy hình tượng chiếc áo dài làm chất liệu sáng tác.
Nhạc sỹ Từ Huy - Thanh Tùng trong bài “Một thoáng quê hương” đã viết: "Đẹp xiết bao, quê hương cho ta chiếc áo nhiệm mầu/Dù ở đâu, Paris, London hay ở những miền xa/Thoáng thấy áo dài bay trên đường phố/Sẽ thấy tâm hồn quê hương ở đó... em ơi". Hay như trong bài “Áo dài ơi”, nhạc sỹ Sỹ Luân đã “vẽ” hình ảnh chiếc áo dài qua sự vui tươi của các cô gái đô thị: “Có chiếc áo dài tung tăng trên đường phố/Những lúc buồn vui vu vơ nào đó/Áo dài vui, áo dài hát, bao nắng Xuân mang về khắp nơi/Áo dài nói, áo dài cười, mang hạnh phúc đến cho mọi người”…
Không chỉ trong thi ca, áo dài Việt Nam còn là nguồn cảm hứng sáng tác của nhiều họa sỹ nổi tiếng ở Việt Nam. Tiêu biểu như Họa sỹ Tô Ngọc Vân với “Thiếu nữ bên hoa huệ”, “Hai thiếu nữ và em bé”; Họa sỹ Nguyễn Gia Trí với “Vườn xuân Trung Nam Bắc”, “Thiếu nữ bên hoa phù dung”; Họa sỹ Dương Bích Liên với tác phẩm “Cô Mai”; Họa sỹ Lê Phổ với “Hoài cố hương”…
Với những giá trị văn hóa độc đáo, áo dài Việt Nam còn làm “siêu lòng” các đạo diễn, nhà sản xuất điện ảnh những năm gần đây. Có thể nhắc đến hai tác phẩm điện ảnh điển hình về áo dài là phim “Cô Ba Sài Gòn” [năm 2017]. Bộ phim xoay quanh câu chuyện trong gia đình sở hữu thương hiệu “Nhà may Thanh Nữ” - nhà may áo dài nổi tiếng nhất Sài Gòn giai đoạn cuối thập niên 60 của thế kỷ XX. Bộ phim giúp khán giả có thêm hiểu biết về những thăng trầm của tiệm may áo dài nổi tiếng ở Sài Gòn. Hay bộ phim ngắn “Lý áo dài” ra mắt công chúng năm 2018, trong bộ phim này, hình ảnh chiếc áo dài truyền thống được đạo diễn khai thác xuyên suốt mạch phim. Hầu hết các tình tiết, xung đột, cao trào, thắt nút, mở nút chính của phim đều liên quan đến chiếc áo dài.
TheoPhó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn, Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, áo dài gắn bó với đời sống của người Việt Nam, là biểu tượng, hồn cốt của người phụ nữ Việt. Nét đặc trưng của áo dài được thể hiện ở tính phổ cập trong đời sống xã hội, trong các tầng lớp nhân dân. Áo dài Việt Nam có thể sử dụng cả với tư cách lễ phục và thường phục. Người dân có thể mặc áo dài trong nhiều không gian, thời gian, sự kiện khác nhau: đi học, đi làm, đi chơi, đi chùa, đi lễ nhà thờ, dự tiệc hay vào các dịp lễ Tết, sự kiện văn hóa - xã hội quan trọng. Điều đó thể hiện tính linh hoạt, năng động, dễ hội nhập của áo dài Việt Nam trong đời sống đương đại.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn cho rằng, áo dài Việt Nam không chỉ đơn thuần là một loại trang phục dân tộc, nó còn chứa đựng cả một bề dầy lịch sử, truyền thống văn hóa, tính triết lý và quan niệm thẩm mỹ nghệ thuật, ý thức, tinh thần dân tộc của người Việt Nam. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, áo dài ngày càng khẳng định là bộ trang phục đại diện cho sắc phục của người Việt Nam, do người Việt Nam sáng tạo và cách tân cho phù hợp với nhu cầu sử dụng trong xã hội hiện đại.Áo dài giờ đây không chỉ là biểu tượng cho hình ảnh người phụ nữ Việt Nam, mà còn đại diện cho văn hóa, bản sắc dân tộc Việt Nam ra thế giới.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn khẳng định, dù nhà nước Việt Nam chưa ra một văn bản luật chính thức nào khẳng định áo dài là “quốc phục” Việt Nam, nhưng từ lâu nay, nó đã được đa số nhân dân mặc định là “áo dài dân tộc” hay “trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam”.
Bài 2: Niềm tự hào của người Việt
Hàng mai vàng cùng phố ông đồ trên tuyến đường Phạm Ngọc Thạch và Nguyễn Thị Minh Khai [quận 1, TP Hồ Chí Minh] đang thu hút nhiều gia đình, các bạn trẻ đến chụp ảnh, “check in” đón Tết sớm.
- Áo dài,
- di sản văn hóa,
- văn hóa Việt Nam,
- trang phục truyền thống,