TÁC GIA HỒ CHÍ MINH
+ Quê quán: Nam Đàn, Nghệ An > Giàu truyền thống yêu nước.
+ Xuất thân: gia đình nhà nho yêu nước.
+ Học vấn: thủa bé học chữ Hán sau đó học chữ quốc ngữ và tiếng Ph -> Am hiểu văn hóa, văn học phương Đông [Trung Quốc] và văn hóa, văn học phương Tây [Pháp] > hai dòng phương Đông và Phương Tây quyện chảy trong huyết mạch văn chương.
+ Quá trình hoạt động cách mạng:
1911: ra đi tìm đường cứu nước.
1918 – 1922: hoạt động Cách mạng trên đất Pháp, tích cực viết báo, viết sách tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân và đoàn kết các dân tộc thuộc địa.
1923 – 1941: chủ yếu hoạt động ở Liên Xô, Trung Quốc, Thái Lan.
1942-1943: bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt và giam giữ ở các nhà ngục Quảng Tây, Trung Quốc.
2- 9 – 1945: đọc bản Tuyên ngôn độc lập…
– Vị lãnh tụ vĩ đại đồng thời là nhà văn, nhà thơ lớn với di sản văn học quí giá.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh không nhận mình là nhà văn, nhà thơ, mà chỉ là người bạn của văn nghệ, người yêu văn nghệ. Nhưng rồi chính hoàn cảnh thôi thúc, nhiệm vụ cách mạng yêu cầu, môi trường xã hội và thiên nhiên gợi cảm, cộng với tài năng nghệ thuật và tâm hồn nghệ sĩ chan chứa cảm xúc, Người đã sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị. Hồ Chí Minh am hiểu sâu sắc quy luật và đặc trưng của hoạt động văn nghệ, từ phương diện tư tưởng chính trị đến nghệ thuật biểu hiện.
1.1/Hồ Chí Minh xem văn nghệ là hoạt động tinh thần phong phú và phục vụ có hiệu quả cho sự nghiệp Cách mạng; nhà văn cũng phải ở giữa cuộc đời, góp phần vào nhiệm vụ đấu tranh và phát triển xã hội: “Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp
…biết xung phong”.
Chất “thép” ở đây chính là xu hướng cách mạng và tiến bộ về tư tưởng, là cảm hứng đấu tranh xã hội tích cực của thi ca. “Không phải cứ nói chuyện thép, lên giọng thép, mới có tinh thần thép”[ Hoài Thanh]. Chất “thép” còn là bản lĩnh cứng cỏi của người cầm bút. Đó là sự tiếp tục quan điểm thơ “chuyên chú ở con người” như Nguyễn Văn Siêu đã nói, tinh thần “Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà” của Nguyễn Đình Chiểu và được nâng cao trong thời đại Cách mạng vô sản. Sau này, trong những năm kháng chiến chống Thực dân Pháp, qua Thư gửi các hoạ sĩ nhân dịp triển lãm hội họa 1951, Người lại khẳng định: “Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”.
1.2/ Hồ Chí Minh đặc biệt chú ý đến đối tượng thưởng thức. Văn chương trong thời đại Cách mạng phải coi quảng đại quần chúng là đối tượng phục vụ. Người nêu kinh nghiệm chung cho hoạt động báo chí và văn chương: “Viết cho ai?”, “Viết để làm gì?”, “Viết cái gì?” và “Cách viết thế nào?”. Người chú ý đến quan hệ giữa phổ cập và nâng cao trong văn nghệ. Phổ cập không có nghĩa là hạ thấp phẩm chất của văn chương, mà phải tiếp tục nâng cao phẩm chất ấy, qua đó nâng dần trình độ thưởng thức nghệ thuật, trình độ thẩm mĩ của nhân dân. Các khía cạnh trên liên quan đến nhau trong ý thức và trách nhiệm của người cầm bút.
1.3/ Hồ Chí Minh luôn quan niệm tác phẩm văn chương phải có tính chân thật. Người phê phán những tác phẩm “chất mơ mộng nhiều quá, mà cái chất thật của sự sinh hoạt rất ít”. Người yêu cầu văn nghệ sĩ phải “miêu tả cho hay, cho chân thật, cho hùng hồn” những đề tài phong phú của hiện thực cách mạng, phải chú ý nêu gương “người tốt, việc tốt”, uốn nắn và phê phán cái xấu. Tính chân thật vốn là cái gốc của văn chương xưa nay.
1.4/ Hồ Chí Minh đòi hỏi nhà văn phải chú ý đến hình thức biểu hiện, tránh lối viết cầu kì, xa lạ, nặng nề. Hình thức của tác phẩm phải trong sáng, hấp dẫn, ngôn từ phải chọn lọc. Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến việc giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. Theo Người, tác phẩm văn chương phải thể hiện được tinh thần của dân tộc, của nhân dân và được nhân dân ưa thích.
Hồ Chí Minh đã để lại một hệ thống quan điểm sáng tác sâu sắc, tiến bộ, có giá trị lớn lao đối với việc phát triển nền văn học Cách mạng, và có ý nghĩa lâu dài. Những quan điểm sáng tác ấy được Hồ Chí Minh đúc kết, chắt lọc từ chính quá trình cầm bút, từ những hiểu biết sâu sắc, uyên bác về văn học, và được Người thực thi một cách bền bỉ, thành công trong sự nghiệp sáng tác của mình.
2. Sự nghiệp văn học và phong cách nghệ thuật
– Nhận định chung về phong cách nghệ thuật Hồ Chí Minh:
+ Bắt nguồn từ: Truyền thống gia đình, hoàn cảnh sống, quá trình hoạt động cách mạng, chịu ảnh hưởng và chủ động tiếp thu tinh hoa văn hoá thế giới.
+ Cơ sở: khát vọng giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ.
+ Mục đích: đấu tranh chính trị, tiến công trực diện kẻ thù, giác ngộ quần chúng, thể hiện những nhiệm vụ cách mạng của dân tộc qua những chặng đường lịch sử.
+ Phong cách: ngắn gọn, tư duy sắc sảo, lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, bằng chứng thuyết phục, giàu tính luận chiến và đa dạng về bút pháp.
Bản án chế độ thực dân Pháp [1925] tố cáo đanh thép tội ác của thực dân Pháp ở thuộc địa, lay động người đọc bởi tính chân thực của các sự việc; tính chân xác của các dẫn chứng; chất sắc sảo, trí tuệ của nghệ thuật châm biếm, đả kích; tính mãnh liệt của tình cảm.
Tuyên ngôn độc lập [1945]: công bố với toàn thể dân tộc và thế giới sự ra đời của nước Việt Nam độc lập; bố cục ngắn gọn, súc tích; lập luận chặt chẽ; lí lẽ đanh thép; bằng chứng xác thực; ngôn ngữ hùng hồn, giàu tính biểu cảm; thể hiện những tình cảm cao đẹp của Bác với dân tộc, nhân dân, nhân loại…
Các tác phẩm khác: Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến [1946], Không có gì quí hơn độc lập tự do [1966]…
+ Mục đích: Vạch trần bộ mặt tàn ác, xảo trá, bịp bợm của chính quyền thực dân, châm biếm sâu cay vua quan phong kiến hèn nhát liếm giầy xâm lược.
Lòng yêu nước nồng nàn và tinh thần tự hào về truyền thống anh dũng bất khuất của dân tộc.
+ Phong cách: Chất trí tuệ và tính hiện đại trong nghệ thuật trào phúng vừa sắc bén thâm thuý của phương Đông vừa hài hước hóm hỉnh của phương Tây.
+ Tác phẩm: Lời than vãn của bà Trưng Trắc [1922], Vi hành [1923], Những trog lố hay là Varen và Phan Bội Châu [1925]…
– Thơ ca: thể hiện sâu sắc nhất phong cách đa dạng độc đáo của Hồ Chí Minh.
Mục đích: sáng tác trong thời gian bị cầm tù trong nhà giam Tưởng Giới Thạch từ mùa thu 1942 – mùa thu 1943 > “ngày dài ngâm nguội cho khuây”.
Nội dung: ghi chép chân thực, chi tiết những điều mắt thấy tai nghe trong nhà tù và trên đường đi đày; bức chân dung tự hoạ về con người tinh thần Hồ Chí Minh [nghị lực phi thường; tâm hồn khao khát hướng về Tổ quốc; vừa nhạy cảm trước vẻ đẹp thiên nhiên, dễ xúc đông trước nỗi đau con ngươi vừa tinh tường phát hiện những mâu thuẫn của xã hội mục nát để tạo tiếng cười đầy chất trí tuệ…]
+ Sáng tác ở Việt Bắc [1941- 1945]:
Mục đích: tuyên truyền và thể hiện những tâm sự “nỗi nước nhà” của vị lãnh tụ ưu nước ái dân.
. Thơ tuyên truyền: ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, dễ thuộc, dễ nhớ
. Thơ nghệ thuật: viết theo hình thức cổ thi hàm súc, có sự kết hợp hài hoà giữa màu sắc cổ điển và tinh thần hiện
đại, chất thép và chất tình.
Trong chương trình Ngữ Văn khối trung học cơ sở, các em học sinh được tìm hiểu các tác phẩm thơ ca như Cảnh khuya hay Rằm tháng giêng do Bác chắp bút. Ở chương trình Ngữ Văn lớp 9, tác phẩm "Phong cách Hồ Chí Minh" của tác giả Lê Anh Trà sẽ đem đến những phân tích đầy khách quan và sâu sắc về vị lãnh tụ đặc biệt này của chúng ta.
Dấu ấn độc đáo trong tác phẩm "Phong cách Hồ Chí Minh"
Hồ Chí Minh là danh nhân văn hóa. Đó là một thực tế không ai chối cãi. Hồ Chí Minh là một người Việt Nam yêu nước. Đó là một điều chắc chắn. Từ tinh thần yêu nước, Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác-Lênin và phong trào cộng sản quốc tế.
Suốt cuộc đời, Người phấn đấu không mệt mỏi vì hạnh phúc của nhân dân, vì loài người tiến bộ. Tư tưởng, đạo đức, lối sống của Hồ chí Minh là sự kết hợp hài hòa giữa tính dân tộc với tính nhân loại, giữa tính truyền thống với tính hiện đại. Người đã để lại cho toàn dân tộc và loài người tiến bộ một dấu ấn độc đáo, riêng biệt. Dấu ấn riêng này đã được tác giả Lê Anh Trà thể hiện trong văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”.
Bằng ngòi bút giản dị, chân thực của mình, tác giả Lê Anh Trà đã giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp trong phong cách của Bác đó chính là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, giữa thanh cao và giản dị.
Bác Hồ với các em thiếu nhi [Nguồn: Internet]Trong bài viết của mình, tác giả đã chỉ ra quá trình hình thành phong cách ở Bác. Trước hết, tác giả nói đến sự tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại của Người. Chúng ta đều biết năm 1911, Bác ra đi tìm đường cứu nước trên con tàu viễn dương của Pháp.
"Đời bồi tàu lênh đênh theo sóng bể,
Người đi hỏi khắp bóng cờ châu Mĩ, châu Phi
Những đất tự do, những trời nô lệ
Những con đường cách mạng đang tìm đi”
[Người đi tìm hình của nước, Chế Lan Viên]
Trong cuộc đời hoạt động cách mạng đầy truân chuyên, Bác tiếp xúc với nhiều nền văn hoá nên Bác có hiểu biết sâu rộng về nền văn hóa châu Á, châu Âu, châu Phi, châu Mỹ. Để có vốn tri thức sâu rộng đó, Bác đã học để nói thông, viết thạo nhiều thứ tiếng: Anh, Pháp, Hoa, Nga... Bác học hỏi qua công việc, qua lao động. Bác làm nhiều nghề và đến đâu Bác cũng học hỏi, tìm hiểu văn hóa đến một mức khá uyên thâm.
Khi tiếp xúc văn hóa của dân tộc trên thế giới, Bác tiếp thu có chọn lọc. Người chỉ tiếp thu những cái hay, cái đẹp, đồng thời phê phán những cái còn hạn chế, tiêu cực. Và từ cơ sở nền tảng văn hóa dân tộc mà Bác tiếp thu những ảnh hưởng của quốc tế để làm nên phong cách riêng của mình, một phong cách chỉ có ở Hồ Chí Minh. Với cách lập luận chặt chẽ, cách nêu luận cứ xác đáng, lối diễn đạt tinh tế của Lê Anh Trà đã tạo nên sức thuyết phục lớn.
Nét đẹp trong phong cách của Hồ Chí Minh được thể hiện qua lối sống vô cùng giản dị nhưng đầy thanh cao. Lối sống đó được tác giả đề cập qua các phương diện. Trước hết là nơi ở và làm việc của Bác “chiếc nhà sàn bằng gỗ bên cạnh chiếc ao làm cung điện của mình”, "Chiếc nhà sàn cũng chỉ vẻn vẹn có vài phòng tiếp khách, họp Bộ chính trị, làm việc và ngủ, với những đồ đạc rất mộc mạc đơn sơ".
Bác tham gia Tết trồng cây cùng đồng bào [Nguồn: Internet]Xem thêm: 20 mẩu chuyện hay kể về Bác Hồ ý nghĩa nhất, giúp con người hoàn thiện hơn
Còn "Trang phục hết sức giản dị, với bộ quần áo bà ba nâu, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp thô sơ...". Việc ăn uống “cũng rất đạm bạc, với những món ăn dân tộc không chút cầu kì, như cá kho, rau luộc, dưa ghém, cà muối, cháo hoa”. Người sống một mình với "tư trang ít ỏi, một chiếc vali con với vài bộ quần áo, vài vật kỉ niệm của cuộc đời”. Mọi thứ Bác có, mọi sinh hoạt của Bác không có gì khác với cuộc sống của người dân bình thường, của những người chiến sĩ ngoài mặt trận đâu.
Lối sống của Bác không phải là lối sống khắc khổ của những người tự vui trong cảnh nghèo khổ, cũng không phải là cách tự thần thánh hóa, tự làm cho mình khác đời, hơn đời. Đây là cách sống có văn hoá thể hiện một quan niệm thẩm mỹ: cái đẹp là sự giản dị tự nhiên. Lối sống này là lối sống đem lại hạnh phúc thanh cao cho tâm hồn và thể xác, lối sống di dưỡng tinh thần của các bậc hiền triết thuở xưa.
Trong tác phẩm “Phong cách Hồ Chí Minh”, tác giả Lê Anh Trà đã kết hợp giữa kể và bình luận [đan xen nhau]: “Có thể nói ít có vị lãnh tụ nào lại am hiểu nhiều về các dân tộc và nhân dân thế giới, văn hóa thế giới sâu sắc như Chủ tịch Hồ Chí Minh” hay “Quả thật như câu chuyện thần thoại, như câu chuyện về một vị tiên, một con người siêu phàm nào đó trong cổ tích”.
Tác giả còn sử dụng nghệ thuật đối lập: vĩ nhân mà hết sức giản dị, gần gũi; am hiểu mọi nền văn hóa nhân loại mà hết sức dân tộc, hết sức Việt Nam cùng với những chi tiết tiêu biểu chọn lọc, đan xen thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, cách dùng từ Hán Việt gợi cho người đọc thấy sự gần gũi giữa Hồ Chí Minh với các bậc hiền triết của dân tộc.
Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam, ở Người ta thấy được “một lối sống rất bình dị, rất Việt Nam, rất Phương Đông, nhưng cũng đồng thời rất mới, rất hiện đại”. Phong cách Hồ Chí Minh chính là tấm gương sáng các thế hệ con người Việt Nam nhất là trong giai đoạn hiện nay khi mà sự giao thoa, tác động, ảnh hưởng giữa các nền văn hóa đang diễn ra trên đất nước ta thì việc giữ gìn bản sắc văn hóa là yếu tố sống còn của mỗi dân tộc.
Và Hồ Chí Minh chính là tấm gương tiêu biểu, sinh động về việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình giao lưu hội nhập văn hóa nhân loại. Quả thật, Bác của chúng ta xứng đáng với lời khẳng định của Bí thư thứ nhất Lê Duẩn: “Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Hồ Chủ Tịch, người anh hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta."
Hy vọng bài viết đã giúp các em hiểu rõ thêm về mạch phân tích và góc nhìn của tác giả, từ đó cảm nhận rõ hơn nét đẹp thanh cao trong phong cách Hồ Chủ Minh.