Trong công tác phòng, chống các bệnh do côn trùng truyền nói chung và phòng, chống bệnh sốt rét nói riêng; màn ngủ được sử dụng như là một biện pháp làm hạn chế muỗi tiếp xúc với người, đốt máu và truyền bệnh. Màn ngủ thường được ngành y tế dự phòng hướng dẫn, vận động và hỗ trợ điều kiện tẩm hoá chất xua diệt muỗi để tăng khả năng bảo vệ. Vậy màn ngủ tẩm hoá chất xua diệt muỗi có tác dụng hiệu quả thế nào ?
Hiệu quả của màn ngủ tẩm hoá chất xua diệt muỗi
Màn ngủ và một loại dụng cụ phòng, chống côn trùng đốt được con người sử dụng từ rất lâu để phòng ngừa các bệnh do côn trùng truyền. Màn ngủ được tăng khả năng bảo vệ khi tẩm vào màn một loại hoá chất thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp có tác dụng nhanh, kích thích hoặc giết muỗi khi tiếp xúc, ngăn không cho chúng tìm thấy các lỗ rách, thủng ở màn. Sử dụng màn ngủ tẩm hoá chất xua diệt côn trùng sẽ kéo dài thời gian và tác dụng hiệu lực của màn ngủ. Trong phòng ở có treo màn ngủ tẩm hoá chất, muỗi đói không có khả năng chờ trong phòng cho tới khi có người ra khỏi màn ngủ. Muỗi sẽ bị giết hoặc xua sau khi tiếp xúc với màn ngủ được tẩm hoá chất. Muỗi khi đậu vào màn ngủ tẩm hoá chất, định đốt phần cơ thể người tiếp xúc qua màn sẽ bị giết hoặc không còn khả năng hoạt động sau khi đậu lên màn ngủ tẩm hoá chất. Tập tính của muỗi sống sót sau khi tiếp xúc với hoá chất diệt sẽ rơi vào trạng thái bị loạng choạng, muỗi không muốn đốt mồi nữa và không còn khả năng tìm được các lỗ rách, thủng để chui vào trong màn. Người không có màn ngủ hoặc hoặc nằm gần người ngủ màn có tẩm hoá chất có thể cũng được bảo vệ phần nào khỏi bị muỗi đốt. Người ra khỏi màn ngủ ban đêm hoặc vào buổi sáng sớm vẫn có thể có nguy cơ bị muỗi đốt. Màn ngủ được tẩm hoá chất diệt côn trùng được sử dụng như một cái bẫy mồi muỗi khi có người nằm trong màn vì nó có khả năng hấp dẫn muỗi và các loại côn trùng truyền bệnh khác đến để tiếp xúc và giết chết.
Tẩm màn bằng hóa chất diệt muỗi cho nhân dân
Với những ưu điểm tác dụng của màn ngủ tẩm hoá chất diệt côn trùng đã được xác định, việc sử dụng màn ngủ tẩm hoá chất đã tỏ ra có hiệu quả trong công tác phòng, chống bệnh sốt rét trong cộng đồng. Khi được các thành viên trong cộng đồng dân cư tích cực hưởng ứng việc sử dụng màn ngủ tẩm hoá chất diệt côn trùng trở thành tập quán trong sinh hoạt, tác dụng của màn ngủ tẩm hoá chất sẽ diệt được nhiều muỗi Anopheles truyền bệnh và làm giảm nguy cơ, cơ hội không còn con muỗi nào sống sót đủ lâu để có khả năng truyền được ký sinh trùng sốt rét gây bệnh. Một tác dụng khách quan khác là người ở ngoài màn ngủ vào buổi chiều tối hoặc khi sáng sớm trước lúc rạng đông hay người không ngủ trong màn cũng sẽ được bảo vệ một phần nào đó. Màn ngủ tẩm hoá chất diệt côn trùng cũng được sử dụng để bảo vệ có hiệu quả đối với những đối tượng có nguy cơ cao dễ bị tấn công trong cộng đồng như phụ nữ có thai, trẻ em, người già, người ốm không bị mắc bệnh sốt réthoặc các bệnh khác do côn trùng truyền. Trẻ nhỏ thường đi ngủ sớm vào buổi tối, nếu ngủ màn có tẩm hoá chất diệt côn trùng thì khả năng được bảo vệ sẽ nhiều nhất. Dùng màn ngủ tẩm hoá chất cũng sẽ làm mất hoặc làm giảm các loại côn trùng khác nhạy cảm với hoá chất diệt như rệp, chấy, mò gà, ruồi nhà ... Nó cũng có thể có tác dụng chống được bọ chét và bọ xít hút máu.
Các loại hoá chất đang được sử dụng để tẩm màn ngủ hiện nay
Icon 2,5CS có tên là Lambdacyhalothrin được dùng khá phổ biến để tẩm màn ngủ với những ưu điểm của nó
Hiện nay, ngành y tế dự phòng đang chỉ đạo các cơ sở y tế sử dụng các loại hoá chất thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp để tẩm màn ngủ cho cộng đồng người dân sống trong vùng có loại côn trùng truyền bệnh. Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét đã sử dụng loại hoá chất Icon 2,5CS và Fendona 10SC trong nhóm pyrethoid tổng hợp để tẩm màn ngủ. Icon 2,5CS có tên là Lambdacyhalothrin được dùng khá phổ biến để tẩm màn ngủ với những ưu điểm của nó; Fendona 10SC có tên là Alphacypermethrin cũng được sử dụng để vừa tẩm màn ngủ, vừa có thể phun tồn lưu trên tường vách. Sử dụng hoá chất Icon 2,5CS tẩm màn ngủ thường căn cứ vào chất liệu làm màn [màn sợi tuyn, màn sợi bông] và loại màn [màn đơn, màn đôi]. Để pha dung dịch tẩm một màn đôi cần 13,2 ml Icon 2,5CS và 700 ml nước sạch [nếu màn sợi tuyn] hoặc 1.000 ml nước sạch [nếu màn sợi bông]. Để pha dung dịch tẩm một màn đơn cần 7,2 ml Icon 2,5CS và 382 ml nước sạch [nếu màn sợi tuyn] hoặc 546 ml mước sạch [nếu màn sợi bông]. Dự trù bảo đảm đủ hoá chất tẩm màn ngủ cho dân sống trong vùng sốt rét lưu hành thường căn cứ vào dân số cần được bảo vệ, mỗi người dân cần 7 ml hóa chất Icon 2,5CS để tẩm màn ngủ mỗi năm một lần trước mùa truyền bệnh. Nếu sử dụng hóa chất Fendona 10SC để tẩm màn ngủ cũng căn cứ vào các tiêu chuẩn chất liệu làm màn và loại màn như trên. Để pha dung dịch tẩm một màn đôi cần 4,2 ml Fendona 10SC và 700 ml nước sạch [nếu màn sợi tuyn] hoặc 1.000 ml nước sạch [nếu màn sợi bông]. Để pha dung dịch tẩm một màn đơn cần 2,25 ml Fendona 10SC và 382 ml nước sạch [nếu màn sợi tuyn] hoặc 546 ml nước sạch [nếu màn sợi bông]. Dự trù hóa chất đủ để tẩm màn ngủ bảo vệ cũng căn cứ vào dân số sống trong vùng bệnh sốt rét lưu hành, mỗi người dân cần 2,1 ml hóa chất Fendona 10SC tẩm màn và mỗi năm cũng tẩm một lần trước mùa bệnh phát triển. Khi tiến hành triển khai tẩm màn ngủ tại thực địa, nhân viên y tế có thể pha dung dịch hóa chất từng đợt đủ tẩm cho từ 5-10 màn để thuận tiện nhưng khi tẩm hóa chất phải đong hóa chất tẩm từng màn một nhằm bảo đảm yêu cầu kỹ thuật tẩm.