Bài học kinh nghiệm rút ra từ khởi nghĩa Hương Khê là gì
|
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây [699.35 KB, 23 trang ] Show
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHKHOA: GIÁO DỤC TIỂU HỌCĐẠI CƯƠNG LỊCH SỬ VIỆT NAM VÀ THẾ GIỚIĐỀ TÀI: GVHD: Ths. Ngô Sỹ TrángNhóm: 5Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 6 tháng 10 năm 20141Mục lụcGiới thiệu đôi nét về phong trào Cần Vương chống Pháp ………………… 03Nội dungI,Sự bùng nổ của phong trào Cần Vương 1.Cuộc phản công Pháp của phái chủ chiến tại Kinh thành Huế và sự bùng nổ của phong tràoCần Vương…………………………………………………………………………………….042.Hai giai đoạn phát triển của phong trào Cần Vương……………………………………… 06II,Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương……………………….08 1.Khởi nghĩa Bãi Sậy [1883-1892] 2.Khởi nghĩa Ba Đình [[1886 – 1887] 3.Khởi nghĩa Hùng Lĩnh [1887 -1892] 4. Khởi Nghĩa Hương Khê [1885 – 1896]III, Nguyên Nhân Thất Bại Ý Nghĩa Lịch Sử và Bài Học Kinh Nghiệm Của Phong Trào CầnVương 20 2Danh sách thành viên nhóm 51. Lê Thị Nguyệt 2. Nguyễn Thị Kiều Oanh [Nhóm Trưởng]3. Nguyễn Phạm Ngọc Trâm4. Đỗ Thị Ánh Hồng5. Đạt Nữ Diễm Sương 6 .Nguyễn Hoắc Tuyết Lợi7. Nguyễn Hồng Phúc lợi8. Kany Trang9. Nguyễn Thị Linh10. Lê Thị Thúy Ngân 3Giới thiệu đôi nét về phong trào Cần Vương chống Pháp Tại triều đình Huế, sau khi vua Tự Đức mất [7-1883] thì sự phân hóa trong nội bộ đình thần, quan lại nhà Nguyễn càng sâu sắc, triều đình phân hóa thành 2 phe rõ rệt phe chủ chiến và phe chủ hòa. Phe chủ chiến kiên quyết không khuất phục thực dân Pháp, muốn cứu lấy sự tồn tại của đất nước, của triều đình. Còn phe chủ hòa sẵn sàng quy thuận và hợp tác với Pháp để bảo vệ quyền lợi giai cấp. Đứng đầu phe chủ chiến là Tôn Thất Thuyết. Tôn Thất Thuyết là Thượng thư Bộ binh nắm giữ quân đội trong tay và là nhân vật quan trọng nhất trong Hội đồng phụ chính. Ngoài ra, Tôn Thất Thuyết còn có liên hệ mật thiết với nhiều thủ lĩnh nghĩa quân chống Pháp. Tôn Thất Thuyết quyết tâm xây dựng, củng cố lực lượng để quyết chiến với thực dân Pháp. Ông cho thành lập một hệ thống sơn phòng từ Quảng Trị đến Ninh Bình và từ Quảng Nam đến Bình Thuận; chiêu chính, mộ thêm nghĩa binh, tăng cường xây dựng đồn lũy. Tại Huế, ông cho củng cố quân đội và lập thêm 2 đạo quân đặc biệt - Phấn Nghĩa quân và Đoàn Kiệt quân. Tôn Thất Thuyết còn cương quyết phế truất và trừ khử các ông vua triều Nguyễn mới được đặt lên ngôi đã bọc lộ tư tưởng thân Pháp, như Dục Đức, Hiệp Hòa, Kiến Phúc, để cuối cùng đưa vua Hàm Nghi lên ngôi lúc còn nhỏ tuổi. Thẳng tay trừng trị bọn quan lại cao cấp hay hoàng thân quốc thích có biểu hiện đầu hàng Pháp như Trần Tiễn Thành; Gia Hưng quận vương… Sở dĩ Tôn Thất Thuyết và các đồng chí của ông có những hoặt động tích cực như vậy tại Huế, vì họ tin tưởng vào sự ủng hộ của nhân dân các địa phương trong nước. Ngay ở Nam kì đã bị thực dân Pháp chiếm đóng từ 1867 để biến một xứ thuộc địa với một bộ máy đàn áp kìm kẹp quân sự khốc liệt, cho tới những năm đầu thập niên 80 vẫn còn có những lực lượng chống Pháp, bất chấp muôn vàn khó khăn gian khổ. Từ năm 1882 thì đã bùng nổ lên một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu như: Nguyễn văn Quá, Nguyễn Văn Xe, Huỳnh Văn Trinh nổ ra trên địa bàn Long An. Đặc biệt ngoài Bắc phong trào chống lại hiệp ước 1883 và 1884 rất sôi nổi với hai trung tâm là Sơn Tây và Bắc Ninh….chính phong trào chống xâm lược của nhân dân các địa phương ngay sau khi nhà Nguyễn đầu hàng là cơ sở và nguồn cổ vũ cho phái chủ chiến ở Huế hành động. Một phong trào đấu tranh vũ trang do Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết phát động, đã mở cuộc tiến công trại lính Pháp ở cạnh kinh thành Huế [1885]. Việc không thành, Tôn Thất Thuyết đưa Hàm Nghi chạy ra Tân Sở [Quảng Trị], hạ chiếu Cần Vương. Mặc dù sau đó Hàm Nghi bị bắt, nhưng phong trào Cần Vương vẫn phát triển, nhất là ở Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ, tiêu biểu là các cuộc khởi nghĩa: Ba Đình của Phạm Bành và Đinh Công Tráng [1881-1887], Bãi Sậy của Nguyễn Thiện Thuật [1883-1892] và Hương Khê của Phan Đình Phùng [1885 – 1995], Hùng Lĩnh [1887 – 1892] của Tống Duy Tân và Cao Điển.4Nội dung I,Sự bùng nổ của phong trào Cần Vương 1.Cuộc phản công Pháp của phái chủ chiến tại Kinh thành Huế và sự bùng nổ của phong trào Cần VươngNguyên nhân:- Sau khi hiệp ước Hacmang [1883] và Patonot [1884] được kí kết đã làm cho Làn sóng đấu tranh của nhân dân bùng nổ mãnh liệt và lan rộng nhiều nơi. - Sau 1884 Pháp xác lập ách thống trị trên toàn cỏi Việt NamĐược nhân dân ủng hộ phái chủ chiến mạnh tay hành động. - Thực dân Pháp âm mưu tiêu diệt phái chủ chiếnTôn Thất Thuyết quyết định ra tay trước. Diễn biến:Cuối năm 1884, giữa lúc quân Pháp đang khốn đốn ở Bắc Kỳ, phe chủ chiến ở Huế, cầm đầu là Tôn Thất Thuyết, lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi phản đối việc 300 quân Pháp kéo vào Huế lập căn cứ Mang Cá ngay trong Hoàng thành. Đáp lại Pháp cho tăng thêm số quân đóng ở Mang Cá lên hàngngàn tên. Tôn Thất Thuyết huy động số quân còn lại ở các địa phương tập trung về Huế, bí mật tổ chức một cuộc phản công. Do biết tình hình, ngày 27.6.1885 De Courcy [tổng chỉ huy vừa được cử sang] đem 4 đại đội và 2 tàu chiến từ Hải Phòng vào thẳng Huế nhằm loại trừ phe chủ chiến, dự định bắt cóc Tôn Thất Thuyết.Đêm 4.7.1885, giữa lúc De Courcy đang dự tiệc ở sứ quán bên kia sông Hương và bàn kế đột nhập thành Huế thì Tôn Thất Thuyết bí mật chia quân làm hai đạo: Đạo thứ nhất do Tôn Thất Lệ chỉ huy, đạo này nữa đêm sang sông Hương, hợp cùng một số đề đốc và hiệp lý thủy quân, để đánh vào tòa khâm sứ Pháp.Đạo thứ hai do Tôn Thất Thuyết đích thân chỉ huy cùng với chưởng vệ đạo quân phấn nghĩa là Trần Xuân Soạn sẽ đánh úp tiêu diệt toàn bộ lính Pháp ở đồn Mang Cá. Đúng 1 giờ sáng ngày 5.7.1885, Tôn Thất Thuyết hạ lệnh nổ súng bắn vào đài Trấn Bình[Mang Cá], đồn Mang Cá bốc cháy. Đồng thời sứ quán Pháp bên kia sông Hương cũng bị tấn công, các trại lính địch bốc cháy dữ dội, làm cho lính Pháp rối loạn sau đó kiên thủ ẩn nấp và cố thủ chờ sáng. Trước tình hình đó tướng Đờ cuốc- xy điện xin Hải Phòng cấp tốc gửi quân cứu viện. Đến sáng, địchchỉnh đốn hàng ngủ, lợi dụng quân ta chuyển hướng tấn công sang sứ quán, địch kéo 3 đội tàn sát dân chúng, vượt qua các ổ phục kích lọt được vào hoàng thành. Kết thúc trận đánh ngày5/7/1885, thất bại hoàn toàn thuộc về triều đình Huế.5 Lược đồ kinh thành Huế 1885.Theo dự kiến mà nhóm chủ chiến đã vạch ra trong trường hợp kinh đô thất thủ [phương án 2],Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết lúc ấy liền quyết định đưa vua ra thành Quảng Trị, rồi sẽđưa lên Tân Sở [tại huyện Thành Hóa, tức là Cam Lộ] để tránh đạn quân xâm lược Pháp, đồng thờiphát Dụ Cần vương.Sau khi rời khỏi kinh thành Huế chạy ra Sơn Phòng Tân Sở [Quảng Trị]. Tại đây, ngày13/7/1885 Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi, đã xuống chiếu Cần Vương lần thứ nhất. Tôn Thất Thuyết[1835-1913] vua hàm nghi Ngày 19/9/1885 khi quân Pháp đưa vua Đồng Khánh lên làm vua bù nhìn ở Huế. Ở Quảng Trị một thời gian, để tránh sự truy lùng gắt gao của Pháp, Tôn Thất Thuyết lại đưa vua Hàm Nghi vượt qua đất Lào đến sơn phòng Ấu Sơn [Hương Khê - Hà Tĩnh]. Tại đây, ngày 20.9.1885 vua Hàm Nghi lại xuống chiếu Cần Vương lần thứ hai.Quân Pháp đánh chiếm Quảng Bình tháng 7 – 1885, Nghệ An 8 – 1885, Quảng Nam 12 – 1885 để bao vây chặt lực lượng chủ chiến. Mặt khác , chúng ra sức khủng bố, mua chuộc những người có lien quan đến sự kiện còn ở Kinh thành, tăng cường lực lưỡng ngụy binh, tô vẽ cho triều đình Đồng Khánh vừa dựng lên một cách vội vã => không ngăn được một phong trào dân tộc võ trang đã âm ỉ sục sôi, chỉ đợi dịp nổ bùng. 2.Hai giai đoạn phát triển của phong trào Cần Vương6 Giai đoạn thứ nhất [1885 – 1888] Lúc đầu, "Triều đình Hàm Nghi" với sự phò tá của 2 người con Tôn Thất Thuyết là Tôn Thất Đàm và Tôn Thất Thiệp, Đề đốc Lê Trực, Tri phủ Nguyễn Phạm Tuân di chuyển và chiến đấu ở vùng rừng núi Quảng Bình; sau phải vượt Trường Sơn, qua đất Hạ Lào về vùng sơn phòng Ấu Sơn [Hà Tĩnh]. Đây là trang sử vẻ vang hiếm có của một ông vua yêu nước khi dòng họ mình nói chung đã hàng giặc. Để chiến đấu lâu dài, Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn quyết định vượt vòng vây đi xây dựng lực lượng kháng chiến ở Thanh Hoá, rồi qua Trung Quốc. Tháng 12 – 1886, theo lệnh toàn quyền Pôn Be [P.Bert], Đồng Khánh xuống dụ kêu hàng, nhưng không một ai trong “Triều đình Hàm Nghi” chịu buông súng. Ngược lại có nhiều cuộc khởi nghĩa bùng nổ dưới ngọn cờ phong trào Cần Vương. Phong trào trải rộng ở Bắc Kỳ và Nan Kỳ. Có một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu như: Mai Xuân Thưởng[Bình Định]; Trần Văn Dự, Nguyễn Huy Hiệu, Phan Thanh Phiến[Quảng Nam]; Lê Trung Đình[Quãng Ngãi], nguyễn tự tân. Ở Quảng Trị có Trương Đình Hội, Nguyễn Tự Như; ở Quảng Bình điển hình là phong trào của Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân.Bắc kỳ có nhiều cuộc khởi nghĩa quan trọng như Đốc Tít [Đông Triều]; Cai Kinh [Bắc Giang], Nguyễn Quang Bích [Tây Bắc]; Tạ Hiện ở Thái Bình,Nam Định; Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên,Hải Dương; Phạm Bành, Đinh Công Tráng ở Thanh Hóa; Lê Ninh, Ohan Đình Phùng ở Đức Thọ,Hương Khê [Hà Tĩnh]…Phong trào còn đặt dưới sự chỉ huy thống nhất đến một trình độ nhất định của vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết.Giai đoạn thứ hai [1888 – 1896]Đêm 1-11-1888 vua Hàm Nghi bị giặc bắt do sự phản bội của Trương Quang Ngọc , ông bị đày đi Angiêri. Trong điều kiện ngày càng khó khăn, số lượng các cuộc khởi nghĩa có giảm bớt, nhưng lại tập trung thành những trung tâm kháng chiến lớn. Tại Thanh Hóa, cứ điểm Ba Đình bị san phẳng sau cuộc tiến công dài ngày đầu tháng 1-1887 của 3000 quân Pháp. Phạm Bành, Đinh Công Tráng mở đường máu về căn cứ MãCao [Yên Định] theo kế hoạch đã định. Họ đã chiến đấu ở Mã Cao nhiều tháng trời, thắng nhiều trận đáng kể và chỉ rút lui khi Mã Cao bị vỡ vào mùa thu 1887.[5] Nhưng dưới sự lãnh đạo của Tống Duy Tân ở Vĩnh Lộc và sự trợ giúp của các thủ lĩnh người Thái là Cầm Bá Thước, người Mường là Hà Văn Mao, ngọn lửa Ba Đình lại được thổi lên, gọi là khởi nghĩa Hùng Lĩnh, kéo dài tới năm 1892. 7 Cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy của Nguyễn Thiện Thuật nổ ra từ năm 1885, với lối đánh du kích, biến hóa phân tán, dựa vào thiên nhiên của nghĩa quân Bãi Sậy, tuy không có nhữngtrận đánh lớn như ở Ba Đình nhưng cũng gây cho quân Pháp nhiều tổn thất. Cuộc khởi nghĩa lớn nhất, kéo dài suốt thời Cần Vương là khởi nghĩa Hương Khê. Kế thừa cuộc khởi nghĩa đầu tiên của Lê Ninh ở Đức Thọ, Hà Tĩnh, Tiến sĩ Phan Đình Phùng với sự trợ giúp của Cao Thắng, Ngô Quảng, Cao Đạt, Hà Văn Mỹ, Nguyễn Chanh,Nguyễn Trạch đã đưa cuộc khởi nghĩa này lên tầm vóc lớn nhất, độc đáo nhất thời Cần Vương. Phan Đình Phùng đã chia địa bàn 4 tỉnh: Thanh, Nghệ, Tĩnh, Bình thành 15 quân thứ, xây dựng những chiến tuyến cố định, mạnh [Cồn Chùa, Thượng Bồng - Hạ Bồng, Trùng Khê - Trí Khê, Vụ Quang] kết hợp lối đánh du kích với lối đánh lớn chiến tuyến cố định, cuộc khởi nghĩa Hương Khê đã gây cho quân Pháp nhiều tổn thất. Phó tướng Cao Thắng, hy sinh lúc mới 30 tuổi là người có tài chế súng theo kiểu năm 1874 của Pháp. Thực dân Pháp phải huy động một lực lượng quân sự lớn, không kể cả 3000 ngụy quân của NguyễnThân, vượt xa cả quân số, vũ khí khi chúng tấn công thành Ba Đình. Những chiến thắng của Phan Đình Phùng như trận đánh úp thành Hà Tĩnh, bắt sống Tri phủ Đinh Nho Quang 1892, trận Vạn Sơn tháng 3-1893, trận tập kích Hà Tĩnh lần thứ hai năm 1894 và trận Vụ Quang tháng 10-1894 được coi là một thành tựu của nghệ thuật quân sự Việt Nam lúc đó. Phan Đình Phùng tạ thế ở núi Quạt [Hà Tĩnh] ngày 28-12-1895 để lại bài thơ Tuyệt mệnhvào loại xuất sắc trong văn học cận đại. 23 bộ tướng của ông cũng bị giặc Pháp bắt và xử tử tại Huế. Đầu năm 1896, những tiếng súng cuối cùng của phong trào Cần Vương chấm dứt. Phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX là phong trào dân tộc, phong trào yêu nước chống chủ nghĩa thực dân xâm lược kết hợp với chống triều đình phong kiến đầu hàng đãdiễn ra sôi nổi, rộng khắp. Phong trào tuy thất bại nhưng đã tô thắm thêm truyền thống anh hùng, bất khuất của dân tộc Việt Nam.II,Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương81.Khởi nghĩa Bãi Sậy [1883-1892] .Trong từ thời kì đầu[1883 – 1885], phong trào do Đinh Gia Quế lãnh đạo hoặt động ở vùng Bãi Sậy thuộc các huyện Văn Lâm, Văn Giang, Khoái Châu, Yên Mỹ thuộc tỉnh Hưng Yên Tháng 3.1885, Đinh Gia Quế mất. Từ 1885 trở đi, vai trò thuộc về Nguyễn Thiện Thuật. Trong hàng ngũ chỉ huy còn có một số tướng tài như Nguyễn Thiện Kế, Nguyễn Thiện Giang [2 em trai của Nguyễn Thiện Thuật], Nguyễn Đức Hiệu [Đốc Tít]. Trong đó Nguyễn Thiện Thuật là thủ lĩnh cao nhất trong khỡi nghĩa Bãi Sậy. Nguyễn Thiện Thật sinh năm 1844, quê ở làng Xuân Dục, Mĩ Hào, Hưng Yên. Ông đổ cử nhân năm 1876 sau đó dược phong chức Tán tướng quânvụ tỉnh Hải Dương. Tháng 8/1883 Pháp chiến hải Dương, Nguyễn Thiện Thuật đã mộ quân mưu chiếm lại tỉnh lị.Tháng 7/1885 được tin vua Hàm Nghi xuống Dụ cần Vương, ông trở về tổ chức phong trào kháng chiến ở Hưng YênNguyễn Thiện Thuật [1884 –1926]Bãi Sậy là nơi có địa bàn hoang vu, lầy lội, thuận tiện cho phát triển cuộc khởinghĩa, là một trong những trung tâm kháng Pháp lớn ở Bắc Kì cuối thế kỉ XIX. Hoạt động rộng khắp hai tỉnh Hưng Yên, Hải Dương và một phần tỉnh Bắc Ninh,Hải Phòng, Quảng Yên. Từ căn cứ Bãi Sậy, nghĩa quân hoạt động mở rộng ravùng đồng bằng và khống chê luôn cả những tuyến giao thông quan trọng bằngđường bộ và đường thủy. Ngoài Bãi Sậy thì hai Sông [thuộc huyện Kinh Môn, Hải Dương] là căn cứ thứ haicủa nghĩa quân, do Nguyễn Đức Hiệu [Đốc Tít] xây dựng. Từ căn cứ này, nghĩaquân hoạt động lan ra khắp các tỉnh Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Yên.9 Nghĩa quân Bãi Sậy không tổ chức thành những đội quân lớn, mà phân tán thànhcác đội quy mô nhỏ hoạt động rải rác khắp nơi. Mỗi đội quân lại chia thành từngtoán gồm khoảng 20-25 người, phân tán vào các làng ở lẫn với dân để hoạt độngvà tiến hành đánh du kích.Để trang bị vũ khí, nghĩa quân đã áp dụng nhiều biện pháp tích cực như tự sảnxuất lấy, cướp súng đạn của địch, hoặc mua lại của bọn ngụy binh; ngoài ra nghĩaquân còn sản xuất được loại súng theo mẫu súng của quân Pháp.Phương thức tác chiến cơ bản là đánh du kích, lấy ít địch nhiều, lấy vũ khí thô sơchống lại vũ khí hiện đại của địch.Diễn biến cuộc khởi nghĩa: Cuộc khởi nghĩa qua ba giai đoạn- Giai đoạn 1 [1883-1885] do Đinh Gia Quế [Đổng Quế] lãnh đạo.+ Ngày 6 tháng 3 năm Quý Mùi [8/4/1883], Đổng Quế tế cờ khởi nghĩa ở văn chỉ Bình Dân. Ngaysau lễ tế cờ, nghĩa quân Bãi Sậy do Đổng Quế chỉ huy đã tiến đánh quân Pháp ở nhiều nơi.10+Trong một trận đánh lớn ở làng Đức Nhuận, quân Pháp do Đại tá Donnier chỉ huy thành lập mộtbinh đoàn hùng hậu, trang bị mạnh tiến từ Hải Phòng lên đánh bật quân của Đổng Quế ra sông Hồngđể tiêu diệt. Nhưng vừa tấn công vào Bãi Sậy đã bị thiệt hại nặng nề, phải rút quân.+ Trước thất bại đó, bộ tư lệnh quân đội Pháp ở Trung Kì và Bắc Kì liền giao cho Hoàng Cao Khảiphối hợp với quân Pháp đánh Đổng Quế. Nhưng khi tiến vào trận địa đã được nghĩa quân mai phụcsẵn, bọn giặc trở nên hoảng loạn, bảy tám phần mười quân số, súng hầu như mất gần hết. Quân Phápphải rút về đóng ở phủ lỵ Khoái Châu. Cuối năm 1883 đầu năm 1884, trên toàn mặt trận, thế lực củaĐổng Quế ngày càng lớn mạnh.+ Ngày 6/6/1884, Hiệp Hòa kí hòa ước với Pháp, đặt Bắc Kì và Trung Kì dưới sự bảo hộ của Pháp.Quân Pháp tăng cường đàn áp cuộc khởi nghĩa.+ Khoảng cuối tháng 7 đầu tháng 8 năm 1885, sau khi đánh thắng cuộc càn quét lớn của quân Pháp-Nam do Hoàng Cao Khải chỉ huy vào căn cứ Bãi Sậy, Đổng Quế cùng một cánh quân đuổi theoquân của Hoàng Cao Khải, vì không phòng bị nên đến bến đò Vạn Phúc thì bị quân Pháp phục kích.Nghĩa quân thua to, tan rã. Đổng Quế thoát được nhưng sau đó bị ốm, các tướng lĩnh của ông cốgắng duy trì được phong trào, nhưng chỉ giữ được căn cứ chính.- Giai đoạn 2 [1885-1889] do Nguyễn Thiện Thuật [Tán Thuật] lãnh đạo.+ Tháng 7/1885, được tin Hàm Nghi xuống chiếu Cần Vương, Nguyễn Thiện Thuật tập hợp đôngđảo lực lượng, hình thành một phong trào có quy mô lớn nhất ở đồng bằng Bắc Bộ.+ Sau lễ tế cờ, tuyên đọc chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, Nguyễn Thiện Thuật giao nhiệm vụcho các tướng lĩnh rồi cho quân vượt sông Hồng đánh sang các huyện Thanh Trì, Thường Tín, PhúXuyên, Ứng Hòa, tỉnh Hà Đông.+ Tại căn cứ Hai Sông, vào tháng 11/1885, nghĩa quân đã chống cự quyết liệt với một binh đoàn lớndo Fancol và Faure chỉ huy.+ Bên cạnh hoạt động chống càn quét, nghĩa quân còn tổ chức nhiều trận tập kích: tháng 9/1885, tấncông thành Hải Dương; ngày 26/6/1886, tấn công một đồn Pháp ở Cầu Đuống; tháng 9/1886, nghĩaquân chặn đánh binh đoàn Bazinet và đồn Bần Yên Phú… giành nhiều thắng lợi.+ Cuối năm 1886 đầu năm 1889, thực dân Pháp tập trung lực lượng bao vây tiêu diệt nghĩa quân.Nghĩa quân chiến đấu dũng cảm, nhưng lực lượng ngày càng giảm sút và rơi dần vào thế bị bao vâycô lập.11+ Trước tình thế khó khăn, giữa năm 1889, Nguyễn Thiện Thuật giao lại binh quyền cho em làNguyễn Thiện Kế [Hai Kế], rồi vượt vòng vây đến căn cứ Hai Sông. Tại đây, Đốc Tít đã giúp ôngtrốn sang Trung Quốc [7/1889] và ông chết ở đó.+ Ở căn cứ Hai Sông, vào cuối tháng 7/1889, Pháp tập trung binh lực bao vây và tấn công Trại Sơnlà đại bản doanh của đội quân Hai Sông. Thế cùng lực kiệt [lương thực, đạn dược hết], Đốc Tít phảira hàng ngày 12/8/1889, rồi bị đày sang Angieri.- Giai đoạn 3 [ 1890-1892] do Nguyễn Thiện Kế [Hai Kế] lãnh đạo.+ Từ tháng 10/1889, Nguyễn Thiện Kế và các tướng vẫn lấy Bãi Sậy làm căn cứ chính.+ Để dễ vận động, Nguyễn Thiện Kế chia quân thành các toán nhỏ hoạt động lưu động từ làng nàyqua làng khác, liên tục tập kích vào các đồn địch ở Khoái Châu, Hà Tiên, Phúc Trạch, gây cho quânPháp nhiều thiệt hại.+ Để đối phó với nghĩa quân, tòa sứ Hải Dương thành lập một đạo quân gọi là “lính cơ”, được trangbị vũ khí, sẵn sàng đánh phá nghĩa quân và đàn áp các làng ủng hộ nghĩa quân.+ Ngày 10/4/1892, Nguyễn Thiện Kế và nghĩa quân bị quân Pháp bao vây. Nguyễn Thiện Kế gặpnhiều khó khăn, buộc lòng phải giải tán nghĩa quân và ông phải cải trang trốn tránh khắp nơi. Năm1914, nhà cầm quyền Pháp bắt được ông đày đi Côn Đảo và sau ông được đưa về quản thúc ở quênhà.Kết Quả : Khởi nghĩa thất bại Ý nghĩa : Đây là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất của nhân dân đồng bằng Bắc Bộ cuối thế kỉ XIX. Tuy thất bại nhưng cuộc khởi nghĩa đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu, nhất là kinh nghiệm về phương thức tổ chức hoạt động và hình thức tác chiến [du kích] trên địa hình đất hẹp người đông. . Cho thấy tinh thần yêu nước sâu sắc của nhân dân ta quyết tâm chống giặc ngoại xâm. Phong trào đã thức tỉnh, cổ vũ và kích thích tinh thần dân tộc đấu tranh chống giặc.122.Khởi Nghĩa Ba Đình [1886 – 1887] Thành phần lãnh đạo gồm: Phạm Bành, Đinh Công Tráng. Đinh Công Tráng và Phạm Bành cùng nghĩa quân tại căn cứ Ba Đình được bao bọc bởi lũy tre dày. Phạm Bành [1827 – 1887] người ở làng Tương Xá, huyện Hậu Lộc – Thanh Hóa, đổ cử nhân năm 1864 và làm án Sát Nghệ An, có tiến là giỏi về chính sự, khi thực dân Pháp chiếm nước ta, ông bỏ quan về , chiêu tập nghĩa dũng chống giặc. Đinh Công Tráng [1842 – 1887], người làng Tràng Xá, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam, là một cựu chánh tổng, ông từng tham gia chống Pháp với Hoàng Tá Viêm và phối hợp với đội quân Lưu Vĩnh Phúc khi đánh Pháp ra Bắc Kì Lần hai [1882]. Căn cứ chính thức là ở Ba Đình[Thanh Hóa], Ba Đình được xây dựng lên bằng những sọt tre đựng bùn nhồi rơm rạ, dày từ 8 - 10 mét. lớp thành đất cao 3m,trên thành có các lỗ châu mai, phía trong có hệ thống hào để tiếp tế, chiến đấu. Toàn khu căn cứ được rào kín bằng những lũy tre xanh, bên trong là hào sâu có cắm chông… Nhìn từ xa đến, cứ điểm Ba Đình trông giống như một con nhím khổng lồ lồi nổi lên mặt nước. Căn cứ Ba Đình là một căn cứ kháng chiến lớn nhất ở Bắc kỳ lúc bấy giờ. Xây dựng trên vùng đất thuộc ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mĩ Khê [ Nga Sơn – Thanh Hóa]. Ngoài ba đình, còn có một sốn căn cứ khác xung quanh, đóng vai trò hỗ trợ như căn cứ Phi Lai của Cao Điển… nhưng đáng chú ý nhất là căn cứ Mã Cao do Hà Văn Mao đứng đầu. Mã Cao ở phía tây bắc căn cứ Ba Đình, nằm ở giáp với hai huyện Yên Định và Ngọc Lạc, có địa thế rúi rừng hiểm trở. Hệ thống công sự ở đây rất kiên cố. đây là căn cứ lớn thứ hai sau Ba Đình, là nơi rút quân khi căn cứBa Đình bị phá vỡ.Tổ chức phục kích, phòng thủ, tiêu diệt các đoàn xe, toán lính của địch đồng thời tiếp tế lương thực vũ khí từ biển vào và có sự hỗ trợ của các căn cứ xung quanh.13Diễn biếnCuối năm 1886, địch tập trung lực lượng[ với 500 quân, có đại bác yểm trợ], do 2 viên trung tá chỉ huy tấn công đầu tiên vào căn cứ Ba Đình, Nhưng kết quả là địch đã bị đánh bật ra khỏi căn cứ, bỏ lại nhiều xác lính và vũ khí.Ngày 6-1-1887, thực dân Pháp mở đợt tấn công lần thứ hai: dưới sự chỉ huy của Đại tá Brít-xô, khoảng 2.500 quân chia làm ba mũi tấn công vào Ba Đình, hàng trăm lính Pháp bị tiêu diệt, những tên còn sống sót hoang mang lo sợ. Địch bị tổn thất nặng nề và phải lui quân. Lược đồ khởi nghĩa Ba Đình.Ngày 15-1-1887, Britxô hạ lệnh tấn công căn cứ. Brít-xô chuyển sang chiến thuật vây hãm, cắt đường tiếp tế của nghĩa quân, Quân địch lấy dầu phun lửa đốt cháy luỹ tre, cùng lúc tập trung đại bác bắn dồn dập vào căn cứ. Cả căn cứ Ba Đình ở vào tình thế nguy khốn. Đinh Công Tráng phối hợp với lực lượng của Trần Xuân Soạn ở ngoài mở đường máu cho nghĩa quân rút khỏi Ba Đình đi về căn cứ phụ Mã Cao vào đêm 20-1-1887. Khi quân Pháp tràn được vào thì toàn căn cứ trống không, chúng cho san phẳng và xóa tên cả 3 làng.Sáng 21/1/1887 Pháp chiếm được cứ điểm Ba Đình. Chúng diên cuồn đốt phá rồi bắt triều đình Nguyễn xóa tên ba làng trên bản đồ hành chính.Nghĩa quân vừa rút lên Mã Cao chưa kịp cũng cố lực lượng thì nghĩa quân bị Pháp truy kích[2-2-1887], lúc này các thủ lĩnh như Nguyễn Khế, Hoàng Bật Đạt đã hi sinh; Phạm Bành, Hà văn Mao tự sát; Trần Văn Soạn tìm đường sang Trung Quốc, Đinh Công Tráng thoát khỏi tay giặc, đến mùa hè năm 1887 ông bị quân Pháp bắt rồi giết hại. Kết quả và ý nghĩa:- Kết quả: Cuộc khởi nghĩa thât bại.- Ý nghĩa: 14+ Cuộc khởi nghĩa Ba Đình năm 1886-1887 là đỉnh cao của phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỷ XIX ở Thanh Hóa. + Tuy thất bại nhưng cuộc khởi nghĩa cũng đã gây cho Pháp nhiều thiệt hại. Thể hiện truyền thống chiến đấu bất khuất, cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân ta. Nghĩa quân Ba Đình bị bắt.Sau khi căn cứ Ba Đình thất thủ, ở Thanh Hóa lại hình thành một trung tâm kháng chiến thứ haitại Hùng Lĩnh nằm ở thượng nguồn sông Mã, thuộc huyện Vĩnh Lộc.3.Khởi nghĩa Hùng Lĩnh [1887 -1892]Sau khi căn cứ Ba Đình thất thủ, ở Thanh Hóa lại hình thành một trung tâm kháng chiến thứ haitại Hùng Lĩnh nằm ở thượng nguồn sông Mã, thuộc huyện Vĩnh Lộc.Lãnh đạo cuộc khởi nghĩa là Tống Duy Tân và Cao Điển.Tống Duy Tân là người làng Bồng Chung huyện Vĩnh Lộc,đổ tiến sĩ năm 39 tuổi, từng làmtri huyện, rồi Đốc học Thanh Hóa, sau được Hàm Nghi phong chức chánh sứ sơn phòng Thanh Hóa.Trong những năm1886-1887, Tống Duy Tân đã đóng góp và giữ vai trò nhất định trong cuộckhởi nghĩ Ba Đình. ông cùng các sĩ phu yêu nước tham gia chọn Ba Đình làm nơi xây dựng căn cứ,đồng thời được phân công cùng với Cao Điển lập căn cứ phụ Phi Lai[Hà Trung] ở phía ngoài,nhằmhổ trợ cho Ba Đình.Khi căn cứ Ba Đình bị phá vở, Tống Duy Tân ra Bắc liên lạc với một số sĩ phu. Năm 1889ông trở lại Thanh Hóa, nhóm lại phong trào chống Pháp.ông liên hệ với những thủ lĩnh yêu nước còn15sót lại như Cao Điển , Tôn Thất Hàm, Cầm Bá Tước và trở lại chỉ huy chính của phong trào khángPháp ở Thanh Hóa. Ngoài căn cứ Hùng Lĩnh nghĩa quân còn mở rộng địa bàn hoạt động lên tậnvùng hữu ngạn sông Mã phối hợp với Đốc Ngữ, Đề Kiều ở Hạ lưu sông Đà và Phan Đình Phùng ởHương Khê[Hà Tĩnh].Về tổ chức, nghĩa quân dựng ở mổi huyện một cơ lính khoảng 200 người lấy tên huyện để đặtcho đơn vị, như Tống Thanh Cơ [Nga Sơn- Thanh Hóa], Nông Thanh Cơ [Nông Cống- Thanh Hóa].Trong hai năm 1889-1890, nghĩa quân hoạt động có hiệu quả đã tổ chức tấn công quân Phápnhiều trận, gây cho chúng nhiều thiệt hại. Đầu năm1889, nghĩa quân giành thắng lợi lớn ở Vân Đồn[Nông Cống]. Vào tháng 10 cùng năm nghĩa quân lại tổ chức đánh lui hai trận càng quét của địchvào căn cứ Vân Đồn.Tống Duy TânTrước những ãnh hưỡng to lớn của nghĩa quân, thực dân Pháp tăng cường lực lượng truy quétnhằm dập tắt phong trào. Nghĩa quân phải lên hoạt động ở miền tây bắc Thanh Hóa.Tại đây, nghĩa quân được bổ sung thêm lực lượng từ những toán quân của Trần Xuân Soạn,rồi đẩy mạnh hoạt động trong các huyện Yên Định, Thọ Xuân, Nông Cống.Trong năm 1890, nghĩa quân đã tổ chức tập kích nhiều trận, như trận Vạn Lại[ Xuân Thiên -Thọ Xuân. Tháng 3 năm 1890 lại thắng lợi lớn ở Nông Cống và Yên Lãng[Xuân Yên – Thọ Xuân]bên tả ngạn sông Chu.Từ tháng 3 năm 1890, địch tiếp tục truy quét nhằm tiêu diệt nghĩa quân, địa bàn hoạt độngcủa nghĩa quân bị thu hẹp dần, chỉ còn một vùng núi phía tây Thanh Hóa. Phối hợp cánh quân cũaĐốc Ngữ ở vùng sông Đà cũng không thu được kết quả. Lực lượng nghĩa quân ngày càng sa sút.Do tên việt gian Cao Ngọc Lễ chỉ điểm, tháng 10 năm 1892, Tống Duy Tân bị Pháp bắt, vàsau đó bị xử tử. Còn Cao Điển phải trốn ra Bắc, định tiếp tục tham gia với nghĩa quân Yên Thế.Nhưng vừa ra tới Bắc Giang, chưa được liên lạc với Hoàng Hoa Thám thì đã bị Pháp bắt [1-1896].Với sự kiện này,khởi nghĩa Hùng Lĩnh coi như thất bại.Thanh Hóa 1 cánh quân của Cầm BáThước đang hoạt động ở miền Tây. Nhưng mấy năm sau, đến năm 1895, Cầm Bá Thước cũng bị bắt.Đến đây phong trào chống Pháp ở Thanh Hóa mới hoàn toàn tan.164. Khởi Nghĩa Hương Khê [1885 – 1896]Vài nét về cuộc khởi nghĩa:Lãnh đạo: Phan Đình Phùng, Cao Thắng. Phan Đình Phùng [1847 – 1895], quê ở Đông Thái, Đức Thịnh, Hà Tĩnh. Khoa Đinh Sửu [1877] ôngđỗ Đình nguyên Tiến sĩ, làm tri huyện Yên Khánh. Năm 1883 ông phản đối việc lập vua Hiệp Hòa, phế Dục Đức nên bị cắt chức về quê. Tháng 10/1885 ông đến yết kiến vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết ông được giao trọng trách tổ chức kháng chiến ở Hà Tĩnh. Phan Đình Phùng [1847 – 1895] Cao Thắng [1864 – 1893] sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo ở Sơn Lê – Hương Sơn – Hà Tĩnh. Năm 20 tuổi ông từng tham gia cuộc khởi nghĩa của Đội Lựu [Trần Quang Cán], từng bị giam ở nhà lao Hà Tĩnh. Sau khi thoát tù ông đã tình nguyện đứng dưới cờ Phan Đình Phùng khởi nghĩa. Nghĩa quân hoạt động ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quãng Bình. Căn cứ chính là Hương Khê [Hà Tĩnh] là nơi có địa thế rất thuận lợi cho nghĩa quân đóng cơ quan đầu não. Có núi rừng rậm, sông ngòi, khe suối che chở,tạo thành một vùng có địa thế hiểm trở lung dựa vào dãy trường Sơn có lối thoát qua Lào và Xiêm, có thể theo đường núi qua các tĩnh Nghệ An,Thanh Hóa và Quãng Bình.Đặc biệt cứ qua mỗi quả núi lại có khe nước chảy nếu không quen rất dể bị mất phương hướng.Muốn lên căn cứ phải qua con sông lớn Ngàn Trươi vì vậy thuận lợi cho nghĩa quân tập kịch. 17 Địa bàn hoạt động của của nghĩa quân Xây dựng 4 căn cứ lớn:Căn cứ Cồn Chùa ở xã Sơn Lâm.Căn cứ Thượng Bồng-Hạ Bồng ở tây nam Đức Thọ.Căn cứ Trùng Khê-Trí Khê.Căn cứ Vụ Quang.Pham Đình Phùng chia nghĩa quân thành 15 quân thứ. Hà Tĩnh có 10, Nghệ An có 2, Quảng Bình có 2, và Thanh Hóa có 1. Các quân thứ được xây dựng trên các cơ sở đơn vị hành chính, thường là huyện, có khi là xã, và lấy tên nơi đó để gọi.18 Nghĩa quân tự trang bị vũ khí là chính như: giáo mác, đại đao, cướp vũ khí giặc, rồi nghiên cứu chế tạo súng trường theo kiểu súng trường của Pháp để trang bị cho nghĩa quân.Tác chiến dựa vào địa hình rừng núi hiểm trở với hệ thống công sự chằng chịt để tiến hành chiến tranh du kích. Nghĩa quân luôn phân tán hoạt động đánh địch với nhiều hình thức[ công đồn, chặn đường tiếp tế, dùng cạm bãy, hầm chông, dụ địch ra ngoài đồn diệt chúng].Diễn biến: Chia làm hai giai đoạn:Giai đoạn 1: Chuẩn bị xây dựng lực lượng và cơ sở chiến đấu, mang dấu ấn đậm nét của Cao Thắng [1885 – 1888]Sau một vài trận tập kích của địch không có hệu quả, lực lượng còn non yếu. Nhận thấy nếu chỉ chiến đấu đơn độc thi phong trào rất dể bị tan rã, năm 1887 Phan Đình Phùng giao quyền chỉ huy cho Cao Thắng để ra Bắc liên kết lực lượng. Trong giai đoạn này Cao Thắng ra sức cũng cố lực lượng, huấn luyện nghĩa quân, sắm sửa khí giới, xây công sự, phối hợp với các toán nghĩa quân vận động nhân dân tham gia kháng chiến chế tạo thành công súng trường theo kiểu của Pháp 1874…Nghĩa quân đã chế tạo thành công loại sung này bằng cách cướp sung của địch để tìm ra cách chế tạo. Cao Thắng đã tập trung nhiều thợ rèn lên núi bắt dầu công cuộc chế tạo. Ông đã cho đúc được 350 khẩu sung theo kiểu Tây. Tiền bạc súng đạn tăng lên và số lượng người tham gia nhiều hơn trước. Cao Thắng đã hoàn thànhxuất sắc nhiệm vụ được giao, tạo cơ sở thuận lợi để tổ chức khởi nghĩa. Năm 1888 Phan Đình Phùng trở về lãnh đạo phong trào. Giai đoạn 2: Cuộc chiến đấu quyết liệt [1889 – 1896] Tháng 10/1893, Cao Thắng đưa 1000 quân từ Ngàn Trươi đánh Nghệ An, trên đường đi nghĩa quân gập đánh thắng hai, ba đồn địch uy danh của Cao Thắng làm cho địch khiếp sợ.Khi đánh đến đồn Nu nghĩa quân bị địch truy kích [nghĩa quân nghĩ thnah2 không có mai phục nhưng địch trốn vào bên trong thành và một nữa đóng ngoài thành khi nghĩa quân của Cao Thắng tấn công vào tì địch ở ngoài đánh vào, trong đánh ra làm cho quân Cao Thắng phải rút lui],Cao Thắng bị thương và hi sinh.Tháng 3/1894 nghĩa quân tiến đánh thị xã Hà Tĩnh nhưng thất bại, nghĩa quân rút về núi Quạt vàVụ QuangNgày 17/10/1894 với chiến thuật “Sa nang úng thủy” nghĩa quân đã giành được thắng lợi ở Vụ Quang. Chiến thuật này áp dụng theo kế Hàn Tín đánh Sở chỉ khác ở chỗ Hàn Tín dung bao cát chặn nước còn Phan đình Phùng dùng cây để chặn nước. Phan Đình Phùng cho quân đi mượn nhữngkhúc gỗ lim của lái buôn, chặt thêm cây mới cho ghép lại với nhau chặn nước dung dây mây cố địnhlàm cho nước đầu nguồn dâng lên. Lúc quân Pháp qua sông quân ta ở bên bờ tập kích cho quân địch tựu đông ở giữa dòng sông lúc đó hạ lệnh cho quân ở đầu nguồn chặt dây mây làm nước ầm ầm kéo xuống, đưa theo gỗ cuốn giặc đi, ai sống sót thì cũng bị nghĩa quân hai bên bờ tiêu diệt.Trước tình thế đó Nguyễn Thân được lệnh triều đình Huế đưa 3000 quân vây căn cứ Vụ Quang, trong một trận giao chiến quyết liệt Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh [28/12/1895]. Phan Đình Phùng tạ thế ở núi Quạt [ Hà Tĩnh] ông đã để lại bài thơ “Tuyệt mệnh” vào loại xuất sắc trong văn học hiện đại.“Nhung trường vân mệnh đã mười đôngVũ lược còn chưa lập được công.Dân đói kêu trời, xao xác nhạn,19Quân gian chậ tđất, rộn rang ongChín lần xa giả non sông cáchBốn bể nhân dân nước lửa hồngTrách nhiệm càng cao, càng nặng gánhTướng môn riêng thẹn mặt anh hùng.”[BảndịchcủaTrầnHuyDiệu].Mười ngày sau Nguyễn Thân mới ra tới căn cứ nghiã quân, sai lính đào mộ Phan Đình Phùng lên đốtthành tro trộn với thuốc sung bắn xuống sông La. Chúng muốn thi hài người anh hung cách mạng không còn tồn tại nữa để làm tinh thần kháng Pháp của nhân dân giảm sút, đặc biệt là nghĩa quân. Kết quả: 1886 cuộc khởi nghĩa thất bại.Ý nghĩa: Đây là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương,tuy thất bại nhưng làm cho Pháp hoang mang lo sợ, chứng tỏ một điều dù cho triều đình Huế đã công nhận miền Nam là thuộc địa của Pháp, Miền Trung là được Pháp bảo hộ và miền Bắc là nửa bảo hộ nhưng nhân dân thì không chấp nhận điều đó mà nổi dậy đấu tranh. Đấu tranh để bảo vệ nền độc lập của dân tộc và để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho phong trào giải phóng dân tộc sau nàySo sánh sự giống nhau và khác nhau giữa các cuộc khởỉ nghĩaGiống nhauLãnh đạo: Các sĩ phu văn thân yêu Nước. Lực lượng: Chủ yếu là nông dân. Phương pháp: Khởi nghĩa vũ trang. Kết quả: Thất bại. Ý nghĩa: Thể hiện truyền thống đấu tranh bất khuất chống ngoại xâm của dân tộc taKhác nhauKhởi nghĩa Bãi Sậy: xây dựng căn cứ và tác chiến linh hoạt… Khởi nghĩa Ba Đình: chủ yếu là xây dựng căn cứ thủ hiểm ở 1 nơi Khởi nghĩa Hùng Lĩnh: biết liên kết các nghĩa quân lại với nhau, xây dựng, mở rộng căn cứ…. Khởi nghĩa Hương Khê: Phương pháp tổ chức chặt chẽ, tự chế tạo súng trường…20 III, Nguyên Nhân Thất Bại Ý Nghĩa Lịch Sử và Bài Học Kinh Nghiệm Của Phong Trào CầnVương1. Nguyên Nhân Thất Bại- Còn mang tính chất địa phương, chưa có sự liên kết.- Không thấy chế độ phong kiến đã lỗi thời.- Hậu cần thiếu thốn vũ khí thô sơ- Sự hạn chế về lực lượng chiến thuật và tinh thần chiến đấu.- Thiếu sự tổ chức lãnh đạo thống nhất.- Chưa thúc đẩy động viên và khai thác triệt để sự ủng hộ của nhân dân, sự mâu thuẫn về tôn giáo vàsắc tộc.- Do thực dân Pháp còn mạnh.2.Ý nghĩa lịch sử:Phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX là phong trào dân tộc ,phong trào yêu nước chống chủ nghĩa thực dân xâm lược,chống triều đình phong kiến đầu hàng ,diễn ra sôi nổi tuy phong trào thất bại nhưng đã tô thắm thêm truyền thống anh hùng bất khuất của nhân dân ta. Tạo nên những nghệ thuật quân sự của ta bấy giờ, để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho thế hệ sau ,khích lệ tinh thần chiến đấucủa nhân dân ta.Sự thất bại của phong trào Cần Vương đã nói lên sự cần thiết của việc thành lập một tổ chức thống nhất để lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh.3.Bài học kinh nghiệm của phong trào• Phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX là phong trào dân tộc, phong tràoyêu nước chống Chủ Nghĩa Thực Dân xâm lược đồng thời chống triều đìnhphong kiếnđã đầu hàng diễn ra rất sôi nổi, rộng khắp. tuy thất bại nhưngcũng đã tô thắm truyền thống đấu tranh giải phóng dân tộc chống quânxâm lược.• Làm bài học kinh nghiệm cho các phong trào dân tộc về sau.• Thất bại của phong trào Cần Vương chứng tỏ phong trào yêu nước củaViệt nam lúc này đang rơi vào khủng hoảng,chứng tỏ sự phá sản hoàn toàncủa đương lối cứu nước theo con đường Phong Kiến [ đánh Pháp để khôiphục trều đại Phong Kiến]. hệ tư tưởng Phong Kiến trở nên lạc hậu lỗithời, không đáp ứng được yêu cầu của lịch sử nên phong trào thất bại là tấtyếu.• Đây là sự tiếp nối phong trào yêu nước của nhân dân trong lịch sử dân tộcnhưng không thích ứng được nên tính giai cấp mờ đi,tính dân tộc tăng lên,các lọi ích của giai cấp đối lập nhau [ nông dân và địa chủ phong kiến cũng21mờ đi] được điều hòa và gắn bó lại trong một lợi ích chung của Chủ Nghĩayêu nước.• Từ nay cùng với yêu cầu cứu nước giành độc lập dân tộc đã đặt ra một yêucầu cho xã hội- phải từ bỏ chế độ quân chủ. Phong trào Cần Vương thấtbại đã dọn đường cho những cuộc vận đọng cách mạng đầu thế kỉ XX.• Với những thất bại thì ít nhiều những người lãnh đạo nhận ra chúng ta thuaPháp về mặt quân sự, khoa học kỹ thuật, khi thực Dân Pháp khai thácthuộc địa về kinh tế, khoa học kỹ thuật. • Kinh nghiệm cho các phong trào yêu nước sau này đặc biệt là phong tràogiải phóng dân tộc khi có Đảng lãnh đạo chọn cân cứ kháng chiến• xây dựng khối đoàn kết dân tộc không phân biệt tôn giáo, đảng phái, xuhướng chính trị.• Tư tưởng Đàm- Đánh, đánh để đàm, đàm để đánh kết hợp chặt chẽ giữa haibiên pháp này để dành được những điều kiện thuận lợi nhất để giải phóngdân tộc.• Phải biết cô lập kẻ thù, làm cho chúng thất bại chiến lược lấy chiến tranhnuôi chiến tranh. • Phải đề ra được những chiến lược, sách lược phù hợp với điều kiện lịch sửXây dựng lực lượng chính trị góp phần tuyên truyền cho nhân dân đường lối cứu nước đúng đắn. 2223II. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương và phong trào đấu tranh tự vệ cuối thế kỉ XIX 1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương a] Khởi nghĩa Bãi Sậy - Khởi nghĩa Hương Khê: Lược đồ địa bàn chiến đấu của nghĩa quân Bãi Sậy Lược đồ khởi nghĩa Hương Khê b]Khởi nghĩa Ba Đình[1886-1887] - Người lãnh đạo:Phạm Bành và Đinh Công Tráng. - Địa bàn chiến đấu:căn cứ địa Ba Đình [xây dựng ở ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mĩ Khê - thuộc huyện Nga Sơn, Thanh Hóa]. => Đánh giá: + Điểm mạnh: Là một căn cứ kiên cố với các công sự vững chắc; được tổ chức chặt chẽ với sự liên kết và yểm trợ lẫn nhau. + Điểm yếu: dễ dàng bị thực dân Pháp tập trung lực lượng để bao vây, cô lập. Khi bị kẻ địch cô lập, nghĩa quân không có con đường rút lui an toàn. - Diễn biến chính: + Tháng 12/1866, thực dân Pháp tập trung 500 quân, mở cuộc tấn công vào căn cứ Ba Đình, nhưng thất bại. + Đầu năm 1887, Pháp lại huy động 2500 quân bao vây căn cứ Ba Đình. + Nghĩa quân Ba Đình đã chiến đấu anh dũng chống trả kẻ thù trong suốt 34 ngày đêm. Đến 20/1/1887, nghĩa quân buộc phải mở đường máu, rút chạy lên Mã Cao. Lược đồ căn cứ Ba Đình - Kết quả:thực dân Pháp sau khi chiếm được căn cứ, đã triệt hạ và xóa tên ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê ra khỏi bản đồ hành chính. 2. Phong trào đấu tranh tự vệ cuối thế kỉ XIX - Khởi nghĩa Yên Thế [1884 - 1913] a] Nguyên nhân: - Kinh tế nông nghiệp sa sút đời sống nhân dân khó khăn, một bộ phận dân chúng phiêu tán lên vùng núi Yên Thế để sinh sống => Hộ sẵn sàng đấu tranh chống Pháp, bảo vệ cuộc sống của mình. - Pháp thi hành chính sách bình định, cuộc sống bị xâm phạm => nhân dân Yên thế nổi dậy đấu tranh. b] Lãnh đạo:Lương Văn Nắm [Đề Nắm], Hoàng Hoa Thám [Đề Thám]. c] Căn cứ:Yên Thế [Bắc Giang] d] Hoạt động chủ yếu: - Từ 1884 - 1892: do Đề Nắm lãnh đạo, nghĩa quân xây dựng hệ thống phòng thủ ở Bắc Yên Thế. - Từ 1893 - 1897: do Đề Thám lãnh đạo, giảng hòa với Pháp hai lần, nghĩa quân làm chủ bốn tổng ở Bắc Giang. - Từ 1898 - 1908: Căn cứ trở thành nơi hội tụ của nghĩa sĩ yêu nước. - Từ 1909 - 1913: Pháp tấn công, nghĩa quân phải di chuyển liên tục. Lược đồ khởi nghĩa Yên Thế e] Kết quả, ý nghĩa: -Kết quả:Ngày 10/02/1913, Đề Thám bị sát hại, phong trào tan rã. - Ý nghĩa: + Tiêu hao sinh lực địch, làm chậm quá trình bình định của thực dân Pháp. + Thể hiện ý chí, sức mạnh to lớn của nông dân trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. + Để lại nhiều bài học kinh nghiệm về phương thức hoạt động, tác chiến, xây dựng căn cứ.... + Đóng vai trò là vị trí chuyển tiếp, bản lề từ một cặp phạm trù cũ [phong kiến] sang một phạm trù mới [tư sản], khẳng định truyền thống yêu nước của dân tộc. f] Nguyên nhân thất bại: - Tương quan lực lượng quá chênh lệch, không có lợi cho nghĩa quân. - Mang tính tự phát, chưa liên kết, tập hợp được lực lượng để phong trào thành phong trào đấu tranh trong cả nước. ND chính
Loigiaihay.com
Tóm lược diễn biến 2 giai đoạn của phong trào Cần vương chống Pháp cuối thế kỉ XIX và rút ra đặc điểm của mỗi giai đoạn.Giải bài tập câu hỏi thảo luận trang 128 SGK Lịch sử 11 Trình bày diễn biến chính của khởi nghĩa Bãi SậyGiải bài tập câu hỏi thảo luận trang 129 SGK Lịch sử 11 Mô tả cấu trúc của căn cứ Ba ĐìnhGiải bài tập câu hỏi thảo luận số 1 trang 131 SGK Lịch sử 11 Trình bày diễn biến của cuộc khởi nghĩa Ba ĐìnhGiải bài tập câu hỏi thảo luận số 2 trang 131 SGK Lịch sử 11 Tại sao thực dân Pháp chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công đầu tiên ?Giải bài tập câu hỏi thảo luận số 1 trang 109 SGK Lịch sử 11 Tại sao khởi nghĩa Hương Khê được coi là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất của phong trào Cần Vương ?Giải bài tập câu hỏi thảo luận số 2 trang 133 SGK Lịch sử 11 Thực dân Pháp tiến đánh Bắc Kì lần thứ nhất [1873]. Kháng chiến lan rộng ra Bắc KìTóm tắt mục I. Thực dân Pháp tiến đánh Bắc Kì lần thứ nhất [1873]. Kháng chiến lan rộng ra Bắc Kì Thực dân Pháp tiến đánh Bắc Kì lần thứ hai. Cuộc kháng chiến ở Bắc Kì và Trung Kì trong những năm 1882-1884Tóm tắt mục II. Thực dân Pháp tiến đánh Bắc Kì lần thứ hai. Cuộc kháng chiến ở Bắc Kì và Trung Kì trong những năm 1882-1884 Là một trong các cuộc khởi nghĩa củaphong trào Cần Vươngcuối thế kỷ 19của nhân dânViệt Namchống lại ách đô hộ củathực dânPháp, diễn ra vào năm 1883-1892 tại Bãi Sậy thuộc huyệnVăn Giang,Khoái ChâuvàMỹ Hàothuộc tỉnhHưng Yên[1]dưới sự lãnh đạo củaNguyễn Thiện Thuật. b. Trước chiếu Cần vươngSau khi đánh chiếm Nam Kỳ, người Pháp tiến quân ra bắc và tiếp tục đánh chiếm đượcBắc KỳcủaViệt Nam.Nhà Nguyễnhạ lệnh các cánh quân chống Pháp hạ vũ khí, Nguyễn Thiện Thuật kháng lệnh triều đình, quyết tâm đánh Pháp. Ông về Đông Triềumộ quân, hợp lực với tướngquân Cờ ĐenlàLưu Vĩnh Phúcchống Pháp. Ông liên lạc vớiĐinh Gia Quếphát triển lực lượng ở vùng đồng bằng, tập hợp được nhiều tướng như Nguyễn Thiện Kế, Nguyễn Thiện Dương [Lãnh Giang], Đốc Tít, Đốc Cọp, Đốc Sung, Đề Ban, Đội Văn, Đề Tính, bà Đốc Huệ và các nhà nho Ngô Quang Huy, Nguyễn Hữu Đức tham gia. Cuối năm 1883, sau khi kýHiệp ước Harmand, nhà Nguyễn ra lệnh bãi binh đợi chỉ dụ. Nguyễn Thiện Thuật không nghe theo, mang quân lênTuyên Quangcùng vớiNguyễn Quang Bíchgiữ thành. Sau khi cácthành Hưng HóavàLạng Sơnthất thủ, Nguyễn Thiện Thuật chạy sang Long Châu [Trung Quốc] chuẩn bị lực lượng tiếp tục chiến đấu. c. Hưởng ứng chiếu Cần vươngSau cuộctấn công ở kinh thành Huếthất bại,Tôn Thất Thuyếtmang vua Hàm Nghi chạy ra ngoài. Tháng 7 năm 1885, vuaHàm Nghihạ chiếu Cần Vương. Nguyễn Thiện Thuật trở về nước, thành lập căn cứ địa Bãi Sậy do Đồng Quế trao lại. VuaHàm Nghiphong cho ông làm Bắc Kỳ hiệp thống quân vụ đại thần, gia trấn Trung tướng quân, nên nhân dân còn gọi ông là quan Hiệp thống. Dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Thiện Thuật, khởi nghĩa Bãi Sậy lan ra khắp tỉnhHưng Yênvà một số tỉnh lân cận. Tháng 9 năm 1885 nghĩa quân vượtsông Hồngsang đánh phá các huyệnThanh Trì,Thường Tín,Phú Xuyên,Ứng Hòa[2]. Đêm 28 rạng ngày 29 tháng 9, quân Bãi Sậy tấn côngthành Hải Dương, quân Pháp phải điều hai pháo hạm tuần tiễu trênsông Thái Bìnhđể bảo vệ. Tháng 10 năm 1885 Thống tướngRoussel de Courcygiao cho thiếu tướngFrançois de Négrier, trung tá Donnier cùngHoàng Cao Khảimở cuộc càn quét lớn vào căn cứ Bãi Sậy. Được tin, Nguyễn Thiện Thuật lệnh cho các tướng bí mật tấn công vào các đồn địch, chặn đường địch hành quân. Sau đó, ông nhử địch vào sâu căn cứ nơi đặt trận địa mai phục. Khi quân Pháp biết bị mắc lừa định rút lui thì quân Bãi Sậy nổ súng và dùngđoản đao,mã tấuđánh giáp lá cà. Nhiều quân Pháp bị giết, tướng Négrier chạy thoát. Thống tướng De Coursy bị bãi chức,Charles-Auguste-Louis Warnetsang thay. Warnet thực hiện càn quét quy mô lớn bằng chiến lược phân tán quân đội, lập các đồn nhỏ để dễ tuần tiễu, đồng thời chuyển chế độ cai trị bằng quân sự sang dân sự, nhưng cũng không thành công. Ngày 9 tháng 2 năm 1888, em Nguyễn Thiện Thuật là Nguyễn Thiện Dương bị tử trận trong cuộc đụng độ với quân Pháp do viên đội Fillipe chỉ huy. Được tin em chết, ngay đêm đó Nguyễn Thiện Thuật lệnh cho Tuần Vân, Đề Tính tấn công đồn Ghênh và đồn Bần Yên Nhân để trả thù, giết chết 21 quân địch. Ngày 11 tháng 11 năm 1888, Hoàng Cao Khải cùng giám binh Ney chỉ huy đồn Mỹ Hào đưa lính về gặt lúa ở Liêu Trung tổng Liêu Xá, muốn buộc dân hết lương phải ra đầu thú, xa rời quân Bãi Sậy. Nguyễn Thiện Thuật được tin, lệnh cho các tướngNguyễn Thiện Kế,Nguyễn Văn Sung,Vũ Văn Đồngđem 800 quân trong đó có 400 tay súng giả dạng phu gặt để phục kích. Quân Bãi Sậy nổ súng giết chết 31 quân địch, trong đó có giám binh Ney, Bang tá Nguyễn Hữu Hào. Hoàng Cao Khải trốn thoát về Mỹ Hào rồi nhờ giáo dân Kẻ Sặt đưa đường chạy về Hải Dương. Tháng 6 năm 1889,Thống sứ Bắc Kỳra lệnh thành lập đạo quân Tuần cảnh doHoàng Cao Khảivới chứcKhâm sai Bắc Kỳlàm Tư lệnh trưởng, Muselier làm Cảnh sát sứ. Quân Bãi Sậy giao chiến quân Tuần cảnh suốt 8 tháng, gây cho địch khá nhiều thiệt hại. Trận Đông Nhu, quân Bãi Sậy giết viên quản khố xanh Leglée; ngày 24 tháng 7 giết chết viên quản khố xanh Escot ở làng Hoàng Vân. Ngày 18 tháng 10 Nguyễn Thiện Thuật bắn viên quản Montillon bị trọng thương. Ngày 11/4/1891 quân củaHai KếvàĐề Vinhbị vây ởMậu Duyệt, hai bên bắn nhau, viên quản Desmot bị giết, giám binh Lambeet bị thương. Nhiều lần không thắng được, người Pháp phải tặng Nguyễn Thiện Thuật danh hiệu “Vua Bãi Sậy”. d. Thoái tràoTừ sau khi vua Hàm Nghi bị bắt [1888] và lưu đày ở châu Phi, phong trào Cần vương bắt đầu suy yếu. Sức mạnh của quân Bãi Sậy cũng suy yếu dần. Quân Pháp thiết lập được nhiều đồn quanh căn cứ Bãi Sậy, các tướng Lãnh Điều, Lãnh Lộ, Lãnh Ngữ, Đề Tính cùng một số tướng lĩnh khác tử trận, số còn lại bị truy kích. Hoàng Cao Khải nhân danh vuaĐồng Khánhchiêu dụ Nguyễn Thiện Thuật ra hàng và hứa khôi phục chức tước. Ông đã viết vào tờ sớ dụ này 4 chữ “Bất khẳng thụ chỉ” [Không chịu nhận chỉ]. Sau đó, ông giao quyền cho em là Nguyễn Thiện Kế rồi sang Trung Quốc mưu tính cuộc vận động mới. Cuộc chiến đấu của quân Bãi Sậy còn kéo dài đến năm 1892 mới chấm dứt. Những cuộc mưu tính của Nguyễn Thiện Thuật ở Trung Quốc không thành, ông không tiếp tục được việc chống Pháp tại Việt Nam. Sau đó ông lâm bệnh mất tại Trung Quốc năm 1926. 2. Khởi nghĩa Ba Đình Lực lượng: nghĩa quân Ba Đình gồm khoảng 300 người, tuyển từ ba làng và các vùng Thanh Hóa, bao gồm cảngười Kinh, Thái, Mường. Nghĩa quân có 10 toán, mỗi toán có một hiệp quản chỉ huy. Về vũ khí, nghĩa quân tựtrang bị bằng súng hỏa mai, giáo mác, cung nỏ. Căn cứ: a. Mô tả : Căn cứ này gọi là Ba Đình vì mỗi làng có một cái đình, từ làng này có thể nhìn thấy đình của hai làng kia.Để chuẩn bị chiến đấu lâu dài, Đinh Công Tráng đã cho bao bọc xung quanh căn cứ là lũy tre dày đặc và một hệ thống hào rộng, cắm đầy chông tre. Ở trong là một lớp thành đất cao 3m, chân rộng 8 đến 10m. Trên mặt thành, nghĩa quân đặt các rọ tre chứa đất nhào rơm xếp vữngchắc có những khe hở làm lỗ châu maisẵn sàng chiến đấu.Thành rộng 400 m, dài 1.200 m. Phía trong thành có hệ thống giao thông hào dùng để vận chuyển lương thực vàvận động khi chiến đấu. Ở những nơi xung yếu đều có công sự vững chắc. Các hầm chiến đấu được xây dựng theohình chữ “chi”, nhằm hạn chế thương vong.Ở mỗi làng, tại vị trí ngôi đình được xây dựng một đồn đóng quân. Ở Thượng Thọ có đồn Thượng, ở Mậu Thịnhcó đồn Trung và ở Mỹ Khê có đồn Hạ. Ba đồn này có thể hỗ trợ tác chiến cho nhau khi bị tấn công, đồng thời cũngcó thể chiến đấu độc lập. Có thể nói rằng căn cứ Ba Đình có vị trí tiêu biểu nhất, là một chiến tuyến phòng ngự quy mô nhất thời kỳ Cần Vương cuối thế kỷ 19. Ngoài Ba Đình, còn có các căn cứ hỗ trợ: căn cứ Phi Lai củaTống DuyTân vàCao Điển, căn cứ Quảng Hóa củaTrần Xuân Soạn, căn cứ Mã Cao của Hà Văn Mao.Từ Ba Đình, nghĩa quân có thể tỏa đi các nơi, kiểm soát các tuyến giao thông quan trọng trong vùng, tổ chức phụckích các đoàn xe vận tải của đối phương đi lại trên con đường Bắc-Nam...Chính vì vậy, mà quân Pháp rất quyết tâm tiêu diệt cuộc khởi nghĩa. Vào mùa mưa, căn cứ này trông như một hòn đảo nổi giữa cánh đồng nước mênh mông, tách biệt với các làng khác. b. Điểm mạnh Căn cứ xây dựng kiên cố, độc đáo, khó tiếp cận, có các vị trí thuận lợi cho việc kiểm soát các tuyến giao thông.-Sức sáng tạo to lớn của nghĩa quân trong lối đánh chiến tuyến [Chính Pháp phảithừa nhận: “Bên trong Ba Đình khiến chúng tôi hết sức ngạc nhiên và chứng tỏ thành đã được xây dựng với một kĩ thuật cao. Đường công sự có thể đánh xiên cạnh sườn bất cứ chỗ nào, và mỗi làng trong ba làng đều có công sựbố trí khéo để nếu hai làng bịchiếm thì làng kia vẫn là một pháo đài chiến đấu”] b. Điểm yếu: dễ bịcô lập, dễ bịbao vây, không thể dùng chiến thuật, chỉ có thể ápdụng lối đánh chiến tuyến mà thôi c.Nguyên nhân thất bại: Mặc dù nghĩa quân đã chiến đấu dũng cảm, nhưng khởi nghĩa thất bại do còn thiếunhiều điều kiện: tổ chức chưa chu đáo, đường lối lãnh đạo chưa đúng đắn, tương quan lực lượng chênh lệch. d.Bài học kinh nghiệm: Cần biết lợi dụng địa hình địa vật, tránh thủ hiểm một nơi, thực hiện chiến tranh du kích, liên hệ với các cuộc khởi nghĩa khác, mở rộng thành một cuộc kháng chiến toàn dân. 3. Khởi nghĩa Hương Khê Khởi nghĩa hưởng ứng chiếu Cần vương, có quy mô lớn, tổ chức chặt chẽ, do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo. Đây là cuộc khởi nghĩa có quy mô lớn nhất, độc đáo nhất và kéo dài nhất trong phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX. Cuộc khởi nghĩa do Phan Đình Phùng lãnh đạo với sự trợ giúp của Cao Thắng, Ngô Quảng, Cao Đạt, Hà Văn Mỹ, Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch… Địa bàn hoạt động của nghĩa quân bao gồm 4 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, trong đó địa bàn chính vẫn là Nghệ An - Hà Tĩnh. Phan Đình Phùng đã chia địa bàn 4 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình thành 15 quân thứ, xây dựng những chiến tuyến cố định, mạnh kết hợp lối đánh du kích với lối đánh lớn chuyến tuyến cố định, cuộc khởi nghĩa Hương Khê đã gây cho Pháp nhiều tổn thất lớn. Những chiến thắng của Phan Đình Phùng như: trận đánh úp thành Hà Tĩnh, bắt sống Tri phủ Đinh Nho Quang 1892, trận Vạn Sơn tháng 3-1893, trận tập kích Hà Tĩnh lần thứ hai năm 1894 và trận Vụ Quang tháng 10-1894 được coi là một thành tựu của nghệ thuật quân sự Việt Nam lúc đó. Phó tướng Cao Thắng, là người có tài chế súng theo kiểu năm 1874 của Pháp [Quân khởi nghĩa tự chế được trên 500 súng hoả mai và súng trường] . Thực dân Pháp phải huy động một lực lượng quân đội lớn, với nhiều vũ khí hiện đại chúng tấn công thành Ba Đình. Cao Thắng hy sinh lúc mới 30 tuổi. Phan Đình Phùng tạ thế ở núi Quạt [Hà Tĩnh] ngày 28-12-1895. 23 bộ tướng của ông cũng bị giặc Pháp bắt và sử tử tại Huế. Đầu năm 1896, những tiếng súng cuối cùng của phong trào Cần Vương cũng kết thúc. IV. NGUYÊN NHÂN THẤT BẠI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA PHONG TRÀO YÊU NƯỚC CHỐNG PHÁP CUỐI THẾ KỶ XIX 1. Nguyên nhân thất bại Tính chất địa phương: sự thất bại của phong trào Cần Vương có nguyên nhân từ sự kháng cự chỉ có tính chất địa phương. Các phong trào chưa quy tụ, tập hợp thành một khối thống nhất đủ mạnh để chống Pháp. Các lãnh tụ Cần Vương chỉ có uy tín tại nơi họ xuất thân, tinh thần địa phương mạnh mẽ làm họ chống lại mọi sự thống nhất phong trào trên quy mô lớn hơn. Khi các lãnh tụ bị bắt hay chết thì quân của họ hoặc giải tán hay đầu hàng. Quan hệ với dân chúng: các đạo quân này không được lòng dân quê nhiều lắm bởi để có phương tiện sống và duy trì chiến đấu, họ phải đi cướp phá dân chúng. Mâu thuẫn với tôn giáo: sự tàn sát vô cớ những người Công giáo của quân Cần Vương khiến giáo dân phải tự vệ bằng cách thông báo tin tức cho phía Pháp. Những thống kê của người Pháp cho biết có hơn 20.000 giáo dân đã bị quân Cần Vương giết hại. Mâu thuẫn sắc tộc: Chính sách sa thải các quan chức Việt và cho các dân tộc thiểu số được quyền tự trị rộng rãi cũng làm cho các sắc dân này đứng về phía Pháp. Chính người Thượng đã bắt Hàm Nghi, các bộ lạc Thái, Mán, Mèo, Nùng, Thổ đều đã cắt đường liên lạc của quân Cần Vương với Trung Hoa làm cạn nguồn khí giới của họ. Quen thuộc rừng núi, họ cũng giúp quân Pháp chiến tranh phản du kích đầy hiệu quả. Theo Đào Duy Anh, ngoài việc thiếu liên kết và thống nhất về tổ chức [tương tự như "tính chất địa phương" mà Nguyễn Thế Anh phản ánh], phong trào Cần Vương còn có những nguyên nhân thất bại khác: Nền sản xuất lạc hậu, kém phát triển làm nền tảng, vì vậy vũ khí thô sơ không thể chống lại vũ khí hiện đại của Pháp. Lực lượng và chiến thuật: các cuộc khởi nghĩa không đủ mạnh, chỉ có thể tấn công vào những chỗ yếu, sơ hở của địch; không đủ khả năng thực hiện chiến tranh trực diện với lực lượng chính quy của địch Tinh thần chiến đấu: Ngoại trừ một số thủ lĩnh có tinh thần chiến đấu đến cùng và chết vì nước, không ít thủ lĩnh quân khởi nghĩa nhanh chóng buông vũ khí đầu hàng khi tương quan lực lượng bắt đầu bất lợi cho quân khởi nghĩa, khiến phong trào nhanh chóng suy yếu và tan rã. 2. Đánh giá phong trào Cần vương [đặc điểm]. - Tính chất: Căn cứ vào thành phần lãnh đạo, lực lượng tham gia, mục tiêu và hỡnh thức đấu tranh: + Lãnh đạo chủ yếu là văn thân sĩ phu yêu nước, ngoài ra có một số là thổ hào, nông dân; + Lực lượng tham gia gồm đông đảo nông dân; + Mục tiêu : chống thực dân Pháp xâm lược, chống giai cấp phong kiến đầu hàng, lập lại chế độ phong kiến độc lập; + Hình thức là khởi nghĩa vũ trang. => Đây là phong trào yêu nước trên lập trường phong kiến. 3. Ý nghĩa lịch sử Tiếp nối truyền thống yêu nước của dân tộc. Chứng tỏ sự phá sản của con đường cứu nước theo ngọn cờ phong kiến. Tạo tiền đề cho phong trào kháng Pháp ở giai đoạn sau. B. MỘT SỐ CÂU HỎI LUYỆN TẬP Câu 1: Hoàn cảnh dẫn đến sự bùng nổ của phong trào Cần Vương? Theo em, chiếu Cần Vương đã ảnh hưởng như thế nào đến bộ phận văn thân, sỹ phu yêu nước và nhân dân ta? Trả lời: a.Hoàn cảnh dẫn đến sự bùng nổ của phong trào Cần Vương: - Sau Hiệp ước Pa tơ nốt[ 1884], nhân dân đấu tranh rất mạnh mẽ chống cả pháp lẫn triều đình phong kiến đầu hàng. Thực dân Pháp tăng cường lực lượng, siết chặt bộ máy kìm kẹp để ổn định tình hình, triệt hạ các trung tâm kháng Pháp của nhân dân ta. - Phái chủ chiến trong triều đứng đầu là Tôn Thất Thuyết ra sức chuẩn bị lực lượng kháng chiến: phế bỏ những ông vua có khuynh hướng thân Pháp, đưa Ưng Lịch lên làm vua hiệu là Hàm nghi; chuẩn bị lực lượng [bí mật liên kết với sĩ phu, văn thân, hào kiệt các nơi, chuyển vũ khí, lương thực, vàng bạc lên các sơn phòng dọc Trường Sơn. - Thực dân Pháp rất lo lắng, chúng khiêu khích và tìm cách trừ khử phe chủ chiến.Tình thế cấp bách buộc Tôn Thất Thuyết phải hành động bằng cách tổ chức cuộc phản công kinh thành Huế [đêm mùng 4 rạng ngày 5/7/1885], cuộc phản công thất bại, Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi lên Tân Sở [Quảng Trị]. - Ngày 13 tháng 7 1885, Tôn Thất Thuyết thay mặt vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần Vương kêu gọi văn thân, sỹ phu và nhân dân cả nước đứng lên giúp vua cứu nước… b.Chiếu Cần Vương đã ảnh hưởng đến giới văn thân và sỹ phu yêu nước là: - Đây là bộ phận trí thức phong kiến, nặng tư tưởng “trung quân ái quốc”, trước khi có chiếu Cần Vương, họ bị giằng xé trong mối mẫu thuẫn giữa “trung quân” và “ ái quốc”… Khi chiếu cần Vương ra đời, mâu thuẫn trong lòng họ được giải tỏa, lúc này yêu nước đồng nghĩa với giúp vua cứu nước nên họ rất hăng hái tham gia phong trào… -Với nhân dân: Nhân dân không bị ràng buộc nhiều với tư tưởng quan điểm phong kiến nhưng lòng yêu nước rất nồng nàn, họ sẵn sàng đứng lên đấu tranh chống Pháp ngay cả khi triều đình không tổ chức, kêu gọi. Thậm chí, họ còn “ chống cả Triều lẫn Tây” khi triều đình đầu hàng, nhưng khi có chiếu Cần Vương, họ có điều kiện được tập hợp đông đảo hơn, nên tham gia nhiệt tình hơn, sáng tạo hơn, sôi nổi hơn… Câu 2: Nguyên nhân bùng nổ, nguyên nhân thất bại, tính chất, ý nghĩa lịch sử của phong trào Cần vương. Trả lời: a. Nguyên nhân bùng nổ. - Tình hình thực dân Pháp: Hoàn thành cơ bản cuộc xâm lược Việt Nam. Khó khăn: sự kháng cự của một số quan lại, văn thân sĩ phu, nhân dân... Hoạt động của phe chủ chiến…Âm mưu của thực dân Pháp tỡm cỏch loại phe chủ chiến ra khỏi triều đỡnh. - Đêm 4 rạng ngày 5-7 -1885, phe chủ chiến tấn công...sáng 5 -7, quân Pháp phản công...Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi ra sơn phũng Tõn Sở, tại đây, ngày 13 - 7 - 1885, Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần vương kêu gọi văn thân sĩ phu và nhân dân cả nước đứng lên vì vua mà kháng chiến. Chiếu Cần vương đã giúp các văn thân sĩ phu không còn mâu thuẫn trong tư tưởng giữa “ trung quân” và “ ái quốc” nên họ hưởng ứng đông đảo,tập hợp nhân dân tạo thành phong trào đấu tranh vũ trang chống Pháp mạnh mẽ, kéo dài hơn 10 năm cuối thế kỉ XIX. b. Nguyên nhân thất bại : Bộ phận lãnh đạo do hạn chế về giai cấp và thời đại nên đã không quan tâm bồi dưỡng lực lượng nông dân tạo sức mạnh chiến đấu lâu dài; chiến thuật nặng về thủ hiểm, không có sự liên kết giữa các cuộc khởi nghĩa. Thực dân Pháp đã củng cố được nền thống trị của chúng ở Việt Nam, tương quan lực lượng chênh lệch. c. Tính chất: Căn cứ vào thành phần lãnh đạo, lực lượng tham gia, mục tiêu và hình thức đấu tranh: Lãnh đạo chủ yếu là văn thân sĩ phu yêu nước, lực lượng tham gia gồm đông đảo nông dân; mục tiêu : chống thực dân Pháp xâm lược, chống giai cấp phong kiến đầu hàng, lập lại chế độ phong kiến độc lập; hình thức là khởi nghĩa vũ trang. Đây là phong trào yêu nước trên lập trường phong kiến. d. ý nghĩa: Tiếp nối truyền thống yêu nước của dân tộc. Chứng tỏ sự phá sản của con đường cứu nước theo ngọn cờ phong kiến. Tạo tiền đề cho phong trào kháng Pháp ở giai đoạn sau. Câu 3: Lập bảng so sánh 2 giai đoạn của phong trào Cần vương Trả lời:
Câu 4: Lập bảng các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần vương theo tiêu chí: Lãnh đạo, địa bàn, Diễn biến chính, Kết quả, nhận xét. Trả lời:
Câu 5: Trình bày một cuộc khởi nghĩa mà em cho là tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương? Ý nghĩa của phong trào đó? Trả lời: a. Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất phong trào Cần Vương: KN Hương Khê [1885 - 1896]. * Căn cứ: Huyện Hương Khê - miền núi phía Tây tỉnh Hà Tĩnh; giáp 4 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình. * Lãnh đạo: Phan Đình Phùng xây dựng căn cứ ở vùng núi thuộc 2 huyện Hương Sơn, Hương Khê [Hà Tĩnh], sau đó ra Bắc, giao cho Cao Thắng tổ chức và xây dựng phong trào ở Nghệ - Tĩnh. * Hoạt động: - Giai đoạn 1885 -> 1888: Chuẩn bị, xây dựng lực lượng và cơ sở chiến đấu của nghĩa quân. + Đầu năm 1887, Phan Đình Phùng giao quyền chỉ huy cho Cao Thắng để ra Bắc liên kết lực lượng... + Cao Thắng: Tuyển lựa, huấn luyện nghĩa quân, sắm sửa khí giới, xây dựng công sự trong vùng rừng núi; chú trọng phối hợp với các toán nghĩa quân khác, vận động nhân dân tham gia khởi nghĩa; chế tạo súng trường theo mẫu của Pháp. - Giai đoạn 1888 - >1895: Thời kì chiến đấu quyết liệt của nghĩa quân. + Cuối tháng 9/1889, Phan Đình Phùng trở về Hà Tĩnh, cùng Cao Thắng trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa; mở rộng địa bàn hoạt động ra 4 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình. + Nghĩa quân chia thành 15 quân thứ [100 -> 500 nghĩa binh trên một quân thứ]. Đại bản doanh ở núi Vụ Quang [từ đây có thể theo đường núi vào Quảng Bình, Quảng Trị, ra Nghệ An, Thanh Hóa hay có thể theo đường sông đi xuống đồng bằng, có thể lánh sang Lào và các căn cứ khác]. + Từ 1889 –> 1892, nghĩa quân đánh thắng nhiều trận càn của địch, tấn công đồn trại Pháp. + Đầu năm 1892, Pháp mở cuộc tấn công càn quét lớn vào Ngàn Trươi. Nghĩa quân một mặt bố trí lực lượng chống trả tại chỗ; một bộ phận luồn về hoạt động ở vùng sau lưng địch, buộc chúng phải rút quân về, nghĩa quân tập kích thẳng vào Hà Tĩnh. Trước tình hình đó Pháp đã tăng cường càn quét, tìm cách thu hẹp địa bàn, phạm vi hoạt động của nghĩa quân, cắt đứt liên lạc giữa các quân thứ, giữa nghĩa quân với nhân dân. + Tháng 11/1893, Cao Thắng đem 1000 quân đánh đồn Nu [Thanh Chương, Nghệ An], trên đường hành quân về giải phóng thành Vinh ông bị trúng đạn và hy sinh. + Trước những cuộc vây ráp của địch nghĩa quân đã cố gắng chống trả. Cuối tháng 3/1894, sau trận tập kích vào Hà Tĩnh nghĩa quân đã rút lui rồi cố thủ ở núi Quạt, núi Vụ Quang. + Ngày 17/10/1894, Phan Đình Phùng chỉ huy đánh thắng trận Vụ Quang. Pháp cử Nguyễn Thân đem 3000 quân bao vây căn cứ Vụ Quang, Phan Đình Phùng hy sinh 28/12/1895. Đầu năm 1896, những thủ lĩnh cuối cùng của cuộc khởi nghĩa Hương Khê bị Pháp bắt . Khởi nghĩa Hương Khê tan rã. b. Ý nghĩa. - Khởi nghĩa Hương Khê là đỉnh cao nhất của phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX, kéo dài 10 năm, có quy mô rộng lớn, tổ chức tương đối chặt chẽ, lập nhiều chiến công, gây cho địch nhiều tổn thất... - Huy động được sự ủng hộ và tiềm năng to lớn của nhân dân. - Biết sử dụng những phương thức tác chiến linh hoạt, chủ động sáng tạo trong quá trình chuẩn bị và giao chiến với quân địch.... Câu 6: Việc Hàm Nghi xuất bôn, hạ chiếu Cần Vương kêu gọi chống Pháp đã có tác động như thế nào đối với các văn thân, sĩ phu yêu nước? Căn cứ vào đâu để khẳng định phong trào Cần Vương [1885 – 1896] đã đánh dấu bước phát triển mới của cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp trong nửa sau thế kỉ XIX. Trả lời: a. Tác động của chiếu Cần vương: Văn thân , sĩ phu là những quan lại tri thức, những người có học vấn trong xã hội phong kiến lúc bấy giờ, họ bị chi phối nặng nề bởi tư tưởng nho giáo – tư tưởng “trung quân, ái quốc”. Tháng 7-1885, chiếu Cần Vương ban ra, lập tức các sĩ phu, văn thân hưởng ứng sôi nổi, nhiệt tình. Biểu hiện là họ đứng ra tập hợp nghĩa binh, xây dựng căn cứ lãnh đạo nhân dân chống thực dân Pháp... b. Căn cứ: Từ 1858 - 1884, phong trào đấu tranh chống Pháp diễn ra trong hoàn cảnh: Pháp đang từng bước xâm lược nước ta, triều đình nhà Nguyễn chưa hoàn toàn đầu hàng... Phong trào diễn ra theo tiến trình xâm lược của thực dân Pháp, mang tính chất tự phát, cục bộ, thiếu sự lãnh đạo thống nhất... Phong trào Cần Vương [1885 - 1896], đánh dấu bước phát triển của phong trào yêu nước chống thực dân Pháp nửa sau thế kỉ XIX. Phong trào nổ ra trong hoàn cảnh: thực dân Pháp cơ bản hoàn thành quá trình xâm lược nước ta, triều đình nhà Nguyễn đầu hàng và trở thành tay sai cho Pháp. Mục đích phong trào cao hơn giai đoạn trước... Phong trào được chuẩn bị và khởi xướng bởi vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết. Do đó, trong một chừng mực nhất định phong trào được đặt dưới sự chỉ huy thống nhất [1885 - 1888]... Phong trào do các văn thân, sĩ phu yêu nước lãnh đạo diễn ra với qui mô rộng lớn hơn trước, phong trào nổ ra cùng một lúc ở Bắc và Trung Kì, tồn tại lâu dài [1885 - 1896]... Phong trào Cần vương có nhiều cuộc khởi nghĩa có quy mô lớn, trình độ tổ chức, phương thức đấu tranh linh hoạt, có tính sáng tạo như: Khởi nghĩa Bãi Sậy, Hùng Lĩnh, Hương Khê ... gây cho thực dân Pháp gặp nhiều khó khăn trong việc bình định nước ta... Câu 7: Tại sao khởi nghĩa Hương Khê được coi là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương? Trả lời: a. Trước hết, khởi nghĩa Hương Khê mang đầy đủ những đặc điểm chung của phong trào Cần Vương : - Lãnh đạo là văn thân sĩ phu [Phan Đình Phùng], chống Pháp dưới ngọn cờ phong kiến - Lực lượng tham gia là đông đảo nông dân. - Hình thức: khởi nghĩa vũ trang. Sử dụng chiến thuật du kích. - Chưa thể triển khai thành phong trào toàn quốc, kết cục thất bại b. Khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa lớn nhất, có những ưu điểm nổi bật nhất trong phong trào Cần Vương: - Thời gian dài nhất: 11 năm, lại được phân chia thành 2 giai đoạn chuẩn bị và chiến đấu quyết liệt. - Quy mô lớn nhất: 4 tỉnh - Huy động đến mức cao nhất sự ủng hộ và tiềm năng lớn của nhân dân - Nhân vật lãnh đạo xuất sắc - Tổ chức tương đối chặt chẽ: 15 quân thứ... - Tự chế tạo được súng trường lợi hại - Chủ động, linh hoạt trong triển khai tác chiến [HS lấy ví dụ] - Lập nhiều chiến công và gây cho địch nhiều tổn thất nặng nề [HS lấy ví dụ] Câu 8: Trình bày những điểm giống và khác nhau giữa phong trào Cần vương và phong trào nông dân Yên Thế.Giải thích vì sao có sự khác nhau đó. Trả lời: a.Giống nhau, khác nhau. - Về lãnh đạo: phong trào Cần vương là các sĩ phu văn thân yêu nước [ Tôn Thất Thuyết, Phan Đình Phùng, Nguyễn Thiện Thuật], một số là thổ hào [Đinh Công Tráng]và nông dân [ Cao Thắng, Cao Điền]; phong trào Yên Thế lãnh đạo là nông dân [ Đề Nắm, Đề Thám, Cả Trọng, Cả Dinh, Cả Huỳnh] - Về mục đích: phong trào Cần vương nhằm chống thực dân Pháp, khôi phục quốc gia phong kiến có chủ quyền,phong trào nông dân Yên Thế nhằm mục đích bảo vệ cuộc sống của mình, chống chính sách cướp bóc và bình định quân sự của thực dân Pháp. - Về thời gian: phong trào Cần vương kéo dài hơn 10 năm[ từ 1885 đến 1896], phong trào nông dân Yên Thế duy trì cuộc chiến đấu ngót 30 năm[ từ 1884 đến 1913]. - Về quy mô: phong trào Cần vương bao gồm hàng trăm cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ trên một phạm vi rộng nhất là ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ, phong trào nông dân Yên Thế diễn ra trên một địa phương nhỏ hẹp phía tây bắc tỉnh Bắc Giang. - Về lực lượng: Cả hai phong trào lực lượng chủ yếu đều là nông dân, nhưng phong trào nông dân Yên Thế đầu thế kỷ XX có nét mới : trở thành nơi tụ hội của những nghĩa sĩ yêu nước từ khắp nơi kéo về, trong đó có những sĩ phu yêu nước tiến bộ như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm; tham gia tích cực vào vụ “Hà thành đầu độc” của binh lính người Việt . - Về hình thức đấu tranh: Cả hai phong trào đều tiến hành khởi nghĩa vũ trang. * Cả phong trào Cần vương và phong trào nông dân Yên Thế đều nằm trong phạm trù phong kiến, đều thể hiện truyền thống đấu tranh bất khuất, khả năng quật khởi của nông dân Việt Nam, nhưng đầu thế kỷ XX phong trào nông dân Yên Thế đã có mối liên hệ nhất định với phong trào theo khuyng hướng tư sản. b.Vì sao có sự khác nhau . Do thành phần lãnh đạo khác nhau. Có một thời gian tồn tại song song với nhau nhưng phong trào nông dân Yên Thế không quy tụ vào phong trào Cần vương, điều đó chứng tỏ chế độ phong kiến nước ta đã quá khủng hoảng, lỗi thời, không còn sức hấp dẫn như xưa nữa. KẾT LUẬN Chuyên đề “Phong trào Cần vương [1885- 1896]” là một chuyên đề quan trọng, là một trong những nội dung trọng tâm của các kì thi Trại hè Hùng vương cũng như thi HSG Quốc gia môn Lịch sử. Phương pháp chủ yếu khi dạy chuyên đề này là sử dụng sơ đồ tư duy hệ thống hóa kiến thức, luyện viết để rèn kĩ năng trình bày; đặc biệt, học sinh phải nâng cao ý thức tự học. Học tập nói chung và học tập lịch sử nói riêng là quá trình tiếp thu kiến thức. Kiến thức lịch sử lại hết sức phong phú và tăng lên với mức độ nhanh chóng mà trường chuyên cũng không sao truyền thụ hết được. Trong khi đó khả năng hiểu biết và học tập trong cả cuộc đời là có hạn. Cho nên, trong quá trình dạy học, càn thiết phải làm cho quá trình học tập của học sinh trở thành quá trình chủ động học tập, tiến dần lên quá trình tự nghiên cứu độc lập. Do vậy, muốn nâng cao chất lượng của tư duy, người giáo viên cần phải chú ý đến số bài tập rèn luyện tư duy và phải để học sinh chuyên tiếp xúc với các loại, các dạng bài tập tư duy khác nhau. Việc sử dụng bài tập trong dạy học lịch sử ở trường THPT nói chung và trường chuyên nói riêng trong quá trình dạy học là rất cần thiết và nó có tác dụng về nhiều mặt, đặc biệt là gây hứng thú học tập, phát triển tư duy độc lập, sáng tạo và rèn kĩ năng thực hành bộ môn cho học sinh. Trên đây kinh nghiệm giảng dạy chủ quan của bản thân khi giảng dạy chuyên đề “Phong trào Cần vương [1885- 1896]”. Trong quá trình trình bày không tránh khỏi những sai sót, kính mong các thầy cô đồng nghiệp rút kinh nghiệm và chia sẻ ý kiến! TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách giáo khoa Lịch sử [nâng cao] lớp 11 2. Giáo trình Lịch sử Việt Nam tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2019. 3. Hướng dẫn ôn thi bồi dưỡng HSG THPT Chuyên đề Lịch sử, Nxb Quốc gia Hà Nội, 2015. * Nguyên nhân thất bại: – Thiếu đường lối lãnh đạo đúng đắn. Ngọn cờ phong kiến đã lỗi thời, không thể tập hợp, đoàn kết để tiến hành cuộc chiến tranh nhân dân chống Pháp. – Thiếu sự thống nhất, phối hợp giữa các cuộc khởi nghĩa với nhau. – Cách đánh giăc chủ yếu là dựa vào địa thế hiểm trở [như khởi nghĩa Ba Đình, khởi nghĩa Bãi Sậy…] – Thực dân Pháp còn mạnh, tương quan lực lương bất lợi cho ta… * Bài học kinh nghiệm: – Cần có một lực lượng xã hội tiên tiến, có đủ năng lực lãnh đạo. – Phải có sự phối hợp giữa các cuộc khởi nghĩa. – Phải chủ động, linh hoạt trong cách đánh…Trong phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX, hãy tóm tắt diễn biến và nêu đặc điểm của phong trào Cần Vương. Bài viết liên quan
Xem thêm: Soạn văn bài: Luyện tập vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt trong bài văn nghị luận Video liên quan |
