Chắc hẳn ai trong nghề dạy học cũng từng nghe câu Thầy đọc, trò chép, đây là một câu nói vừa quen lại vừa lạ; quen bởi vì đây là một chủ đề mà các nhà văn, nhà báo đã tốn không biết bao nhiêu giấy mực, còn các cơ quan chức năng luôn trăn trở khi nói về chất lượng giáo dục và đào tạo của nước ta; lạ bởi vì câu nói này đã dần dần được thay thế bởi câu Đổi mới phương pháp giảng dạy.
Đổi mới phương pháp giảng dạy là một trong những yêu cầu cấp thiết đối với ngành giáo dục tỉnh nhà nói chung, Trường Cao đẳng Cộng đồng [CĐCĐ] Cà Mau nói riêng, là sự sống còn của chúng ta. Trong các phương pháp giảng dạy hiện đại, phương pháp thảo luận nhóm được rất nhiều giáo viên chọn lựa bởi vì đây là một trong những phương pháp có sự tham gia tích cực của sinh viên. Thảo luận nhóm còn là phương tiện học hỏi có tính cách dân chủ, mọi cá nhân được tự do bày tỏ quan điểm, tạo thói quen sinh hoạt bình đẳng, biết đón nhận quan điểm bất đồng, hình thành quan điểm cá nhân giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề khó khăn.
Để triển khai có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm giáo viên phải quan tâm một số nội dung sau:
1. Công tác chuẩn bị
Để có một buổi thảo luận nhóm thành công giáo viên phải chuẩn bị tốt về nội dụng, mục tiêu, câu hỏi, hình thức báo cáo, cách chia nhóm, vật dụng, thời gian thảo luận cụ thể. Các câu hỏi để thảo luận nhóm phải:
- Có tính mở, dễ hiểu, khi đọc lên chỉ hiểu theo một nghĩa.
- Mỗi câu hỏi không nên có quá nhiều ý, nên có từ 1 đến 2 ý.
- Phải phù hợp với sự hiểu biết, trình độ chung của sinh viên. Các câu hỏi nên bao gồm kiến thức đã học và kiến thức cần thảo luận, có thể mức độ giữa kiến đã học và kiến thức cần thảo luận là 30% - 70%.
- Các dạng câu hỏi thường sử dụng trong tham luận nhóm: Hãy nêu, hãy phân tích, hãy cho biết, hãy trình bày, làm thế nào, liệt kê, theo nhóm bạn. hoặc theo bạn, nếu . thì,
- Các câu hỏi phải thể hiện rõ mục đích như: Cung cấp kiến thức gì hoặc làm sáng tỏ vấn đề nào.
- Giáo viên cũng nên chuẩn bị những câu hỏi dự phòng để gợi ý khi nhóm thảo luận gặp khó khăn xác định hướng đi hoặc đi lệch hướng.
- Do khối lượng kiến thức nhiều nên khi thảo luận nhóm rất có thể sẽ không kịp tiến độ, do đó giáo viên cần phải xác định rõ những nội dung nào cần thảo luận, thời gian thảo luận cho từng nội dung. Không nhất thiết phải tổ chức thảo luận tất cả nội dung của bài học.
2. Thực hiện thảo luận nhóm
- Khi giao yêu cầu thảo luận nhóm cho sinh viên, giáo viên cần phải xác định xem cả lớp có hiểu hết yêu cầu hay chưa, có thể giải thích chung nếu nhiều sinh viên chưa hiểu và giải thích riêng nếu chỉ vài cá nhân chưa hiểu.
- Giáo viên phân nhóm [5-6 người/nhóm], chọn nơi thảo luận cho mỗi nhóm, thời gian thực hiện,
- Giáo viên yêu cầu mỗi nhóm phải phân công trách nhiệm của các thành viên: điều hành, thư ký ghi chép, người báo cáo,
- Để khuyến khích các nhóm tích cực hoạt động giáo viên có thể sử dụng phần thưởng như: điểm cộng, hoặc tuyên dương trước lớp, nhưng cũng không nên quá khắt khe hay chê bai đối với nhóm hoạt động không tích cực mà phải giúp đỡ, động viên cho lần thảo luận sau.
- Khi các nhóm thảo luận, giáo viên không dừng lại lâu ở một nhóm nào, phải theo dõi, quan sát hết cả lớp.
- Mỗi thành viên trong nhóm đều được tham gia bàn luận, được lắng nghe và tôn trọng, tránh tranh cãi căng thẳng hoặc người nói quá nhiều.
- Những băn khoăn về ý nghĩa, kết quả của bài tập được giải đáp kịp thời, nhưng không nên giải đáp chi tiết đối với nội dung cần sinh viên thảo luận.
3. Chia nhóm
Có rất nhiều cách để chia nhóm trong thảo luận nhóm, nhưng có 2 cách thông dụng nhất đó là:
- Đếm số thứ tự: Giáo viên có thể sử dụng số thứ tự trong danh sách hoặc đếm số thứ tự theo vị trí chỗ ngồi học viên đếm từ 1 đến n [n là số nhóm muốn chia]. Những người cùng một số thì vào một nhóm. Cách chia này thường được sử dụng trong các trường hợp mà bài tập không có yêu cầu gì đặc biệt cả đối với các thành viên trong nhóm.
- Chia theo vị trí ngồi: Những sinh viên ngồi gần nhau tạo thành một nhóm. Cách chia nhóm này rất dễ thực hiện, tùy theo từng nội dung thảo luận giáo viên có thể yêu cầu đổi chỗ ngồi trước khi chia nhóm để đảm bảo cần bằng về trình độ, giới tính,...
4. Một số cách báo cáo kết quả thảo luận nhóm
- Một nhóm báo cáo, các nhóm khác bổ sung: Yêu cầu một nhóm báo cáo lại toàn bộ kết quả thảo luận của nhóm mình. Những nhóm còn lại bổ sung những điểm khác biệt của nhóm mình với nhóm vừa báo cáo.
- Các nhóm lần lượt báo cáo: Từng nhóm một cử người báo cáo lại kết quả làm việc của nhóm mình.
- Dùng phiếu: Các nhóm trình bày kết quả bằng những tấm phiếu và dán lên bảng để cùng nhau phân tích.
- Quả bóng tuyết: Các nhóm thảo luận và ghi kết quả xuống giấy rồi luân chuyển kết quả đó để các nhóm khác thảo luận và bổ sung.
- Báo cáo tóm tắt: Yêu cầu mỗi nhóm thảo luận xong thì tóm tắt lại kết quả của mình trong 3 đến 5 câu, sau đó một người lên trình bày kết quả tóm tắt đó.
- Thi hùng biện: Các nhóm tham gia một cuộc thi hùng biện bảo vệ quan điểm của nhóm mình và giao lưu chất vấn các nhóm khác.
Lưu ý:
- Giáo viên đúc kết, bổ sung ý kiến, nhấn mạnh nội dung quan trọng, tóm tắt tại vấn đề [kết luận].
- Giáo viên không nên đưa ra kết luận riêng [thường đã biên soạn trước] của mình mà phải điều chỉnh, bổ sung kế thừa từ báo cáo của các nhóm để sinh viên thấy được tầm quan trọng kết quả thảo luận nhóm của mình.
- Khi cá nhóm báo cáo giáo viên nên nhường toàn bộ bục giảng cho người báo cáo để họ tự tin và chủ động hơn.
5. Thảo luận nhóm thành công khi
- Có mục tiêu rõ ràng, cụ thể.
- Đặt câu hỏi tốt.
- Bầu khí thuận lợi, thân thiện.
- Mọi người hướng đến mục tiêu chung
- Đúng giờ.
Vạn sự khởi đầu nan, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong đổi mới phương pháp dạy học là một công việc khó khăn, lâu dài, đòi hỏi rất nhiều nỗ lực của tập thể lãnh đạo, giảng viên và sinh viên Nhà trường. Do đó, để đẩy mạnh đổi mới phương pháp trong dạy học có hiệu quả cần có sự quan tâm đầu tư cả về nhân lực lẫn cơ sở vật chất của nhà trường và đặc biệt là sự nhiệt tình, nỗ lực học hỏi, rút kinh nghiệm của bản thân mỗi giáo viên./.
Phan Văn Ngoan - Phòng KHCN&QHQT