Tóm tắt nội dung tài liệu
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 [Kì 1 - 4/2019], tr 45-48
SỬ DỤNG KĨ THUẬT MẢNH GHÉP TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ
CÁC CHÂU LỤC CHO SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƠN LA
Nguyễn Thị Thanh Hải - Trường Cao đẳng Sơn La
Ngày nhận bài: 09/01/2019; ngày sửa chữa: 25/01/2019; ngày duyệt đăng: 30/01/2019.
Abstract: Jigsaw is an effective teaching technique in teaching Geography. This technique
requires learners to actively participate in discussions in learning activities; contributing to
innovation as well as improving the quality of teaching Geography. In this article, we present the
content of research on applying Jigsaw technique in teaching Continental Geography to students
of Citizenship Education in Son La College to improve the quality of students’ learning.
Keywords: Jigsaw, Geography, student, active teaching.
1. Mở đầu năng sống rất hạn chế, chưa mạnh dạn nêu chính kiến của
Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành mình trong các giờ học, không dám tranh luận, nhất là
động của giảng viên [GV] và sinh viên [SV] trong các với thầy, cô giáo; chưa có thói quen hợp tác trong học tập
tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển nên ảnh hưởng không tốt đến việc học tập.
quá trình dạy học. Kĩ thuật dạy học tích cực là những kĩ Bài viết trình bày nội dung nghiên cứu sử dụng
thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự KTMG trong dạy học môn “Địa lí các châu lục” cho SV
tham gia tích cực của SV vào quá trình dạy học, kích ngành Sư phạm Giáo dục công dân ở Trường Cao đẳng
thích tư duy, sự sáng tạo và cộng tác làm việc của SV. Kĩ Sơn La nhằm nâng cao chất lượng học tập của SV.
thuật mảnh ghép [KTMG] là một trong nhiều kĩ thuật 2. Nội dung nghiên cứu
dạy học tích cực đã và đang được áp dụng trong nhiều
2.1. Khái quát chung về “Kĩ thuật mảnh ghép”
môn học tại Trường Cao đẳng Sơn La.
2.1.1. Cách thức thực hiện
Ngoài việc cung cấp kiến thức, môn Địa lí còn chú
trọng đến việc hình thành và rèn luyện cho SV các năng KTMG là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác
lực cần thiết của người lao động mới. Để đạt được mục kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm.
tiêu này đòi hỏi phải có sự đổi mới phương pháp dạy học Kĩ thuật này được thực hiện nhằm: giải quyết một nhiệm
một cách phù hợp và tương xứng. vụ phức hợp; kích thích sự tham gia tích cực của người
Thực tế dạy học hiện nay cho thấy, GV có sử dụng học trong hoạt động nhóm; nâng cao vai trò của cá nhân
đồ dùng dạy học như bản đồ, biểu đồ và một số phương trong quá trình hợp tác [không chỉ nhận thức hoàn thành
pháp dạy học thông thường như vấn đáp tìm tòi, thuyết nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn phải trình bày truyền
trình nhưng chủ yếu chỉ có SV khá, giỏi tham gia học tập, đạt lại kết quả và thực hiện tiếp nhiệm vụ ở mức độ cao
SV yếu ít có cơ hội tham gia hoạt động, mức độ chú ý hơn]; tăng cường tính độc lập, trách nhiệm học tập của
nghe giảng còn hạn chế; SV tham gia trả lời câu hỏi, nhận mỗi cá nhân; giúp người học hiểu rõ nội dung kiến thức,
xét ý kiến của bạn còn ít, vẫn còn SV chưa tự giác làm phát triển kĩ năng trình bày, giao tiếp hợp tác, thể hiện
bài tập. Đồng thời, đa số SV trong lớp đều là người đồng khả năng, năng lực cá nhân, tăng cường hiệu quả học tập.
bào dân tộc thiểu số vùng sâu nên hoạt động giao tiếp, kĩ KTMG được tiến hành thực hiện như sau [hình 1] [1]:
45
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 [Kì 1 - 4/2019], tr 45-48
Vòng 1: “Nhóm chuyên gia” giao cho các nhóm SV tìm hiểu, nghiên cứu. Cần lưu ý
- Lớp học được chia thành các nhóm [khoảng từ 3-6 nội dung của các chủ đề nhỏ phải có sự liên quan gắn kết
SV]. Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ tìm hiểu, chặt chẽ với nhau.
nghiên cứu sâu một phần nội dung học tập khác nhau - Nhiệm vụ nêu ra phải hết sức cụ thể, đảm bảo tất cả
nhưng có sự liên quan chặt chẽ với nhau. Các nhóm này mọi SV đều hiểu rõ và có khả năng hoàn thành nhiệm vụ.
được gọi là “nhóm chuyên gia”. - Khi SV thực hiện nhiệm vụ tại các nhóm “chuyên
- Các nhóm nhận nhiệm vụ và nghiên cứu, thảo luận, gia”, GV cần quan sát và hỗ trợ kịp thời để đảm bảo các
đảm bảo mỗi thành viên trong nhóm đều nắm vững và có nhóm hoàn thành nhiệm vụ đúng thời gian quy định và
khả năng trình bày lại được nội dung trong nhiệm vụ các thành viên đều có khả năng trình bày lại kết quả thảo
được giao cho các bạn ở nhóm khác. Mỗi thành viên trở luận của nhóm tại nhóm mới [nhóm mảnh ghép].
thành “chuyên gia” của lĩnh vực đã tìm hiểu trong nhóm - Thành lập nhóm mới “nhóm mảnh ghép” cần đảm
mới ở giai đoạn tiếp theo. bảo có đủ thành viên của các nhóm “chuyên gia”.
Vòng 2: “Nhóm mảnh ghép” - Khi các nhóm “mảnh ghép” hoạt động GV cần quan
- Sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 1, mỗi sát hỗ trợ để đảm bảo các thành viên nắm được đầy đủ
thành viên từ các nhóm “chuyên gia” khác nhau hợp lại nội dung từ các nhóm “chuyên gia”. Sau đó GV giao
thành các nhóm mới, gọi là “nhóm mảnh ghép”. nhiệm vụ mới, nhiệm vụ mới phải mang tính khái quát,
- Từng thành viên từ các nhóm “chuyên gia” trong tổng hợp kiến thức của bài học hay chủ đề lớn mà các
nhóm “mảnh ghép” lần lượt trình bày lại nội dung tìm nhóm “chuyên gia” đã thảo luận.
hiểu của nhóm mình. Đảm bảo tất cả thành viên trong - Đảm bảo những thông tin từ các mảnh ghép lại với
nhóm “mảnh ghép” nắm bắt được đầy đủ toàn bộ nội nhau có thể hiểu được bức tranh toàn cảnh của bài học
dung của các nhóm chuyên gia giống như nhìn thấy một hay chủ đề lớn là cơ sở để giải quyết một nhiệm vụ phức
“bức tranh” tổng thể. hợp ở vòng 2.
- Sau đó nhiệm vụ mới được giao cho các nhóm - Số lượng mảnh ghép không nên quá lớn để đảm bảo
“mảnh ghép”. Nhiệm vụ này mang tính khái quát, tổng các thành viên có thể truyền đạt lại kiến thức cho nhau.
hợp toàn bộ nội dung đã được tìm hiểu từ các nhóm
- Đặc điểm của nhiệm vụ mới ở vòng 2 là một nhiệm
“chuyên gia”. Bằng cách này, người học có thể nhận thấy
những phần vừa thực hiện không chỉ để giải trí hoặc trò vụ phức hợp và chỉ có thể giải quyết được trên cơ sở nắm
chơi đơn thuần mà thực sự là những nội dung học tập vững những kiến thức đã có ở vòng 1. Do đó cần xác
quan trọng. định rõ những yếu tố cần thiết về kiến thức, kĩ năng,
thông tin,... cũng như các yếu tố hỗ trợ cần thiết để giải
Quy trình thực hiện KTMG trong dạy học: quyết nhiệm vụ phức hợp này.
Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia. - Nhằm nâng cao khả năng tự học, tự nghiên cứu của
Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia. SV, phát triển năng lực độc lập, sáng tạo. Trong quá trình
Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm. giảng dạy GV phải năng động hơn và biết kết hợp nhiều
Bước 4: GV chia nhóm mảnh ghép [theo sơ đồ hình phương pháp.
1] và giao nhiệm vụ cho các nhóm cùng tìm hiểu tổng - Trước khi lên lớp GV phải giới thiệu trước cho SV
hợp nội dung của các nhóm chuyên gia đã thảo luận. một số tài liệu có liên quan đến nội dung bài học để SV
Bước 5: Nhóm mảnh ghép thảo luận. có thời gian tìm kiếm và tự nghiên cứu.
Bước 6: SV nhóm mảnh ghép lên bảng trình bày kết - Khoảng thời gian trên lớp GV giao cho từng nhóm
quả thảo luận nhóm. SV một chủ đề nào đó để nghiên cứu kĩ. Mỗi nhóm SV
sẽ thảo luận tìm ra nội dung theo yêu cầu của GV.
Bước 7: SV nhóm khác bổ sung.
Phương pháp này giúp SV rèn luyện tính tự học, tự
Bước 8: GV kết luận. nghiên cứu và tự tin khi trình bày một vấn đề nào đó
2.1.2. Một số lưu ý khi sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong trước đám đông.
dạy học - Khi SV đã chuẩn bị tốt tâm thế học tập như tài liệu
- Một bài học hay một chủ đề lớn trong đó gồm các và nội dung bài học thì việc sử dụng KTMG là khâu cuối
nội dung hay chủ đề nhỏ. Những nội dung hay chủ đề cùng để các SV có cơ hội nêu ý kiến của mình và ai cũng
nhỏ đó được GV xây dựng thành các nhiệm vụ cụ thể được tham gia vào nội dung của bài học hay một vấn đề
46
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 [Kì 1 - 4/2019], tr 45-48
mà GV nêu ra. Về phía GV thì trong quá trình sử dụng Hướng Từ áp cao...
các mảnh ghép phải dành thời gian theo dõi SV thảo luận Mùa Khu vực
gió chính đến áp thấp...
nhóm và trình bày kết quả, có như vậy thì người học có
Đông Á
điều kiện trao đổi trực tiếp với GV và ý thức rằng mình
Mùa
làm việc nghiêm túc. Đông Nam Á
đông
- Xác định nội dung kiến thức cơ bản của bài giảng là Nam Á
một khâu rất quan trọng, nhưng chuyển nội dung đó Đông Á
thành tri thức của bản thân SV là một khoa học và nghệ
thuật. Điều đó phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp dạy Mùa hạ Đông Nam Á
học của GV. GV cần lựa chọn hình thức và phương pháp Nam Á
thích hợp nhất để SV lĩnh hội được kiến thức bài học một
- Bước 6: Nhóm mảnh ghép thảo luận 10 phút
cách sâu sắc và bền vững. Không một phương pháp nào
là vạn năng và sử dụng trong toàn bộ quá trình dạy học, - Bước 7: SV nhóm mảnh ghép lên bảng trình bày.
mà tùy vào nội dung bài giảng mà ta sử dụng phương - Bước 8: SV nhóm khác bổ sung.
pháp nào là hiệu quả hơn cả hoặc là sự kết hợp nhiều - Bước 9: GV tổng kết, chính xác hóa nội dung bài học.
phương pháp.
Khu Hướng Từ áp cao...
2.2. Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học môn Mùa
vực gió chính đến áp thấp...
“Địa lí các châu lục” cho sinh viên ngành Sư phạm
Giáo dục Công dân ở Trường Cao đẳng Sơn La Đông Từ áp cao Xi-bia đến áp
Tây Bắc
Á thấp A-lê-út
2.2.1. Ví dụ 1 - Bài Hoàn lưu gió mùa châu Á
- Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia. Có thể chia lớp Đông Bắc hoặc
Mùa Từ áp cao Xi-bia đến áp
thành 6 nhóm [6 SV/nhóm]. Nam Đông
đông thấp Xích đạo - Ôxtraylia
- Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia:
Á Bắc
yêu cầu các nhóm dựa vào giáo trình kết hợp hiểu biết Nam Đông Từ áp cao Xi-bia đến áp
của bản thân và quan sát lược đồ phân bố khí áp và các Á Bắc thấp Xích đạo
hướng gió chính về mùa đông và mùa hạ ở khu vực khí Đông Đông Từ áp cao Ha-oai đến
hậu gió mùa châu Á hoàn thành nội dung theo sự phân Á Nam áp thấp Iran
công cụ thể như sau:
Đông
+ Nhóm 1: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Đông Á. Tây Nam Từ áp cao Ôxtraylia đến
Mùa Nam
+ Nhóm 2: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Đông và Nam áp thấp I-ran
hạ Á
Nam Á.
Từ áp cao Nam Ấn
+ Nhóm 3: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Nam Á. Nam
Tây Nam Độ Dương đến áp thấp
+ Nhóm 4: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động Á
I-ran
tại khu vực Đông Á.
2.2.2. Ví dụ 2. Bài Các khu vực châu Phi
+ Nhóm 5: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động
- Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia: chia lớp thành
tại khu vực Đông Nam Á.
6 nhóm.
+ Nhóm 6: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động
- Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia.
tại khu vực Nam Á.
Yêu cầu các nhóm dựa vào SGK kết hợp hiểu biết của
- Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm trong bản thân và quan sát bản đồ các khu vực châu Phi, bản
thời gian 5 phút. đồ tự nhiên châu Phi hoàn thành nội dung theo sự phân
- Bước 4: GV chia nhóm mảnh ghép. GV yêu cầu các công cụ thể như sau:
thành viên của các nhóm di chuyển vị trí tạo thành 6
Nhóm 1+2: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Bắc Phi
nhóm mới, mỗi nhóm gồm: 1 người từ nhóm 1, 1 người
từ nhóm 2, 1 người từ nhóm 3, 1 người từ nhóm 4, 1 Nhóm 3+4: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Trung Phi
người từ nhóm 5, 1 người từ nhóm 6]. Nhóm 5+6: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Nam Phi
- Bước 5: GV giao nhiệm vụ mới: nhóm “mảnh - Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm trong
ghép” thảo luận thống nhất nội dung viết vào bảng phụ: 5 phút.
47
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 [Kì 1 - 4/2019], tr 45-48
Bắc Phi Trung Phi Nam Phi
- Phía tây chủ yếu là bồn địa. - Khu vực trung tâm
Dạng địa - Dãy núi trẻ Atlat - phía tây bắc. là bồn địa.
- Phía đông là các sơn nguyên với
hình chủ - Đồng bằng ven Địa Trung Hải
yếu nhiều đỉnh núi cao và hồ kiến tạo - Núi cao ở phía đông
- Hoang mạc [Xahara] ở phía Nam sâu, dài. nam.
- Phía tây: - Khí hậu nhiệt đới
- Mưa nhiều ở sườn núi hướng về + khí hậu xích đạo ẩm: khí hậu nóng, nhưng ẩm và dịu hơn
phía biển. mưa nhiều. khu vực Bắc Phi.
- Lượng mưa giảm dần khi vào sâu + khí hậu nhiệt đới: ở phía bắc và - Phần phía đông:
Khí hậu
trong lục địa. nam khí hậu xích đạo ẩm: lượng mưa nóng, ẩm và mưa
- Phía nam khí hậu khô, nóng, lượng nhỏ, có 1 mùa mưa và 1 mùa khô. nhiều.
mưa thấp [