2262 ngày trước 22400 lượt xem in bài viết
Biện chứng là gì? Phép biện chứng là gì? Có những hình thức lịch sử nào của phép biện chứng? Có sự đối lập căn bản nào giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình trong nhận thức?
– Biện chứng là gì?
+ Khái niệm biện chứng dùng để chỉ những mối liên hệ và sự phát triển của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
+ Khái niệm biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan.
Biện chứng khách quan là chỉ biện chứng của các tồn tại vật chất; còn biện chứng chủ quan là chỉ biện chứng của ý thức.
Có sự đối lập giữa quan điểm duy vật và quan điểm duy tâm trong việc giải quyết vấn đề về mối quan hệ giữa biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan. Theo quan niệm duy tâm: biện chứng chủ quan là cơ sở của biện chứng khách quan; còn theo quan điểm duy vật: biện chứng khách quan là cơ sở của biện chứng chủ quan. Ph. Ăngghen khẳng định: “Biện chứng gọi là khách quan thì chi phối trong toàn bộ giói tự nhiên, còn biện chứng gọi là chủ quan, tức tư duy biện chứng, thì chỉ là phản ánh sự chi phối, trong toàn bộ giới tự nhiên…”.
Sự đối lập nhau trong quan niệm đó là cơ sở phân chia phép biện chứng thành: phép biện chứng duy tâm và phép biện chứng duy vật.
– Phép biện chứng là gì?
Phép biện chứng là học thuyết về biện chứng của thế giới.
Với tư cách là học thuyết triết học, phép biện chứng khái quát những mối liên hệ phổ biến và những quy luật chung nhất của mọi quá trình vận động, phát triển của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy; từ đó xây dựng các nguyên tắc phương pháp luận chung cho các quá trình nhận thức và thực tiễn.
– Các hình thức lịch sử của phép biện chứng
Phép biện chứng đã có lịch sử phát triển trên 2.000 năm từ thời cổ đại phương Đông và phương Tây, với ba hình thức cơ bản [cũng là thể hiện ba trình độ phát triển của phép biện chứng trong lịch sử triết học]:
+ Phép biện chứng chất phác thời cổ đại là hình thức đầu tiên của phép biện chứng trong lịch sử triết học. Nó là một nội dung cơ bản trong nhiều hệ thống triết học của Trung Quốc, Ấn Độ và Hy Lạp cổ đại. Tiêu biểu cho những tư tưởng biện chứng của triết học Trung Quốc là “biến dịch luận” [học thuyết về những nguyên lý, quy luật biến đổi phổ biến trong vũ trụ] và “ngũ hành luận” [học thuyết về những nguyên tắc tương tác, biến đổi của các tố chất bản thể trong vũ trụ] của Âm dương gia. Trong triết học Ân Độ, biểu hiện rõ nét nhất của tư tưởng biện chứng là triết học của đạo Phật, với các phạm trù “vô ngã”, “vô thường”, “nhân duyên”… Tiêu biểu cho phép biện chứng của triết học Hy Lạp cổ đại là những quan điểm biện chứng của Heraclit.
+ Phép biện chứng duy tâm cổ điển Đức được khởi đầu từ những quan điểm biện chứng trong triết học của I. Kantơ và đạt tới đỉnh cao trong triết học của Ph. Hêghen. Ph. Hêghen đã nghiên cứu và phát triển các tư tưởng biện chứng thời cổ đại lên một trình độ mới – trình độ lý luận sâu sắc và có tính hệ thông chặt chẽ, trong đó trung tâm là học thuyết về sự phát triển. Tuy nhiên, phép biện chứng trong triết học của Ph. Hêghen là phép biện chứng được xây dựng trên lập trường duy tâm [duy tâm khách quan] nên hệ thống lý luận này chưa phản ánh đúng đắn bức tranh hiện thực của các mốì liên hệ phổ biến và sự phát triển trong tự nhiên, xã hội và tư duy. Theo lý luận này, bản thân biện chứng của các quá trình trong giới tự nhiên và xã hội chỉ là sự tha hoá của bản chất biện chứng của “ý niệm tuyệt đối”.
+ Phép biện chứng duy vật do C. Mác và Ph. Ăngghen sáng lập là hình thức phát triển cao nhất của phép biện chứng. Nó được xây dựng trên cơ sở kế thừa những giá trị hợp lý trong lịch sử phép biện chứng, đặc biệt là kế thừa những giá trị hợp lý và khắc phục những hạn chế trong phép biện chứng của Ph. Hêghen; đồng thời phát triển phép biện chứng trên cơ sở thực tiễn mới, nhờ đó làm cho phép biện chứng đạt đến trình độ hoàn bị trên lập trường duy vật mới.
– Sự đối lập căn bản giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình trong nhận thức
Sự đối lập căn bản giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình trong việc nhận thức thế giới là ở chỗ: phương pháp biện chứng là phương pháp nhận thức sự vật, hiện tượng trong các mối liên hệ phổ biến, tương tác, chuyển hoá, vận động và phát triển; còn phương pháp siêu hình là phương pháp nhận thức các sự vật, hiện tượng không trong mối liên hệ, tương tác, chuyển hoá, vận động và phát triển; nó tuyệt đối hoá tính chất ổn định, cô lập của các sự vật, hiện tượng. Do đó, phương pháp siêu hình chỉ có giá trị trong một phạm vi nhất định. Chỉ có phương pháp biện chứng mới có thể cho phép nhận thức sự vật, hiện tượng đúng như chúng tồn tại trong thực tế.
Tại Việt Nam, pháp biện chứng xuất hiện nhiều khi nghiên cứu về chủ nghĩa Mác - Lê nin. Tuy nhiên, hầu hết vẫn khá mơ hồ không biết biện chứng là gì?
Biện chứng là gì?
Theo định nghĩa của Wikipedia, biện chứng [tiếng Anh là dialectic] có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ, mà nền tảng từ những cuộc đối thoại giữa hai hay nhiều người. Những người này có những ý kiến, tư tưởng khác nhau và cùng mong muốn thuyết phục người khác. Tuy nhiên, biện chứng khác với hùng biện - nghĩa là một bài diễn thuyết tương đối dài do một người đưa ra.
Phép biện chứng [hay còn được gọi là phương pháp biện chứng] là một phương pháp luận, đây là phương pháp tồn tại ở cả nền triết học phương Đông và phương Tây trong thời cổ đại.
Có thể xác định được nhiều dạng khác nhau của biện chứng như trường phái Socrates, đạo Hindu, đạo Phật, chủ nghĩa Mac, biện chứng Trung cổ, trường phái Hegel.
Theo đó, hiểu một cách đơn giản, biện chứng là từ dùng để chỉ những mối liên hệ và sự phát triển của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
Biện chứng có thể chia thành các loại khác nhau dựa vào các căn cứ khác nhau.
Chẳng hạn, có thể chia thành biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan.
Biện chứng khách quan là phép biện chứng phản ánh mối liên hệ, sự phát triển của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên [tồn tại độc lập với ý thức con người]
Còn biện chứng chủ quan là sự phản ánh mối liên hệ, sự vật, hiện tượng vào đầu óc con người [tức là đã mang tính ý thức của con người].
Ví dụ về biện chứng
Để hiểu rõ hơn về phương pháp luận biện chứng, cùng tham khảo một số ví dụ về phương pháp luận biện chứng:
Ví dụ thứ nhất về hiện tượng viên phấn:
- Theo phương pháp luận biện chứng: Khi viết bảng bằng phấn, dưới tác dung lực cơ học thi sau khi viết viên phấn sẽ bị mài mòn đi không còn hình dạng như trước nữa. Dưới tác dụng hoá học sẽ bị ăn mòn dần ... nên theo thời gian viên phấn sẽ không còn như trước nữa, nghĩa là viên phấn thay đổi.
- Theo phương pháp luận siêu hình: Dù có tác động như nào và trong bao lâu đi nữa thi viên phấn đó vẫn là viên phần, tồn tai như thế không thay đổi
Ví dụ 2 về hiện tượng trời mưa:
- Theo phương pháp luận biện chứng: mưa là do các giọt nước lỏng ngưng tụ từ hơi nước trong khí quyển rồi trở nên đủ nặng để rơi xuống đất dưới tác động của trọng lực.
- Theo phương pháp luận siêu hình: mưa là do thượng đế tạo ra
Ví dụ 3 về sự tồn tại của con người
- Theo phương pháp luận biện chứng: Con người tiến hoá từ loài vượn là có cơ sở khoa học và đã được chứng mình bởi nhiều thế hệ nhà khoa học khác nhau trên thế giới.
- Theo phương pháp luận siêu hình: Con người là do chúa trời tạo ra
Ví dụ thứ tư về viên đá dưới nước:
- Theo phương pháp luật biện chứng: Một hòn đá sẽ bị mòn đi nếu nó nằm dưới suối.
- Theo phương pháp siêu hình: Hòn đá dù qua bao nhiêu lâu thì vẫn mãi là hòn đá và không thay đổi.
Tư duy biện chứng là gì?
Phương pháp tư duy biện chứng là phương pháp dùng để nhận thức đối tượng có mối liên quan với nhau, chúng ảnh hưởng và ràng buộc với nhau. Theo phương pháp này, khi nhận thức đối tượng ở trạng thái biến đổi và chúng phải nằm trong khuynh hướng phát triển. Đây là quá trình thay đổi về chất của các sự vật, hiện tượng. Nguồn gốc của sự thay đổi này chính là quá trình đấu tranh của các mặt đối lập để giải quyết mâu thuẫn nội tại của chúng.
Tư duy biện chứng mang đến nhiều ích lợi như giúp con người khắc phục được lối tư duy siêu hình, phiến diện. Tư duy này khiến bạn xem xét, đánh giá vấn đề một cách tổng quát, toàn diện và đúng đắn nhất, hạn chế những đánh giá sai, phiến diện và từ một phía.
Tư duy biện chứng giúp con người khắc phục được tính bảo thủ, trì trệ và có ý thức tiếp nhận cái mới, đúng đắn.
Trên đây là giải đáp biện chứng là gì? Ví dụ dễ hiểu về biện chứng. Nếu còn thắc mắc, vui lòng liên hệ