Nghiên cứu phương pháp kế toán tiền mặt và kế toán dồn tích trong doanh nghiệp
Hai phương pháp kế toán này đều có các tác động khác nhau đến báo cáo thu nhập [BCTN] của doanh nghiệp.
Kế toán tiền mặt và kế toán dồn tích là hai phương pháp trong kế toán dùng để ghi nhận nguồn vốn, tài sản, doanh thu và chi phí. Nếu kế toán tiền mặt để ghi nhận doanh thu và chi phí theo nguyên tắc thực thu thực chi thì kế toán dồn tích ghi nhận doanh thu và chi phí dựa trên nguyên tắc dự thu dự chi. Hai phương pháp kế toán này đều có các tác động khác nhau đến báo cáo thu nhập [BCTN] của doanh nghiệp. Cụ thể ra sao, hãy cùng tìm hiểu qua bài nghiên cứu tác động của hai phương pháp kế toán đối với báo cáo tài chính; các ưu điểm, nhược điểm và điều kiện áp dụng hai phương pháp này trong thực tế. Bài nghiên cứu được thực hiện bởi ThS. NCS. Nguyễn Thị Phương Thảo - Khoa Kinh tế [Đại học Tây Nguyên].
Sự khác biệt giữa kế toán tiền mặt và kế toán dồn tích
Đây đều là 2 phương pháp dùng để ghi nhận doanh thu, chi phí trong các doanh nghiệp. Theo định nghĩa của Chuẩn mực kế toán chung [VAS 01], kế toán dồn tích là: Mọi nghiệp vụ kinh tế, tài chính của doanh nghiệp liên quan đến tài sản, nợ phải trả, nguồn vốn chủ sở hữu, doanh thu, chi phí phải được ghi sổ kế toán vào thời điểm phát sinh, không căn cứ vào thời điểm thực tế thu hoặc thực tế chi tiền.
Báo cáo tài chính lập trên cơ sở dồn tích phản ảnh tình hình tài chính của doanh nghiệp trong quá khứ, hiện tại và tương lai.
Hiểu đơn giản, tính theo phương pháp kế toán dồn tích là việc ghi nhận tài sản, nguồn vốn, doanh thu và chi phí dựa trên nguyên tắc dự thu dự chi. Chẳng hạn, doanh thu được ghi nhận vào sổ kế toán khi phát hành hoá đơn, giao hàng thay vì ghi nhận vào thời điểm thanh toán tiền. Bởi vậy, nhược điểm của phương pháp này là công ty phải trả thuế thu nhập doanh nghiệp trước khi thu được tiền về từ hoạt động bán sản phẩm hàng hóa hay cung cấp dịch vụ.
Ngược lại, kế toán tiền mặt lại ghi nhận doanh thu và chi phí tại thời điểm thu hoặc chi tiền mà không phụ thuộc vào thời điểm phát sinh doanh thu hay chi phí là khi nào. Nguyên tắc của việc ghi nhận doanh thu, chi phí theo phương pháp này là thực thu thực chi. Các doanh nghiệp sẽ không ghi nhận thu nhập cho đến khi thực sự nhận được nó.
Do vậy, đánh giá được ưu điểm, nhược điểm và ảnh hưởng của mỗi phương pháp đến việc ghi chép thu - chi là vô cùng quan trọng đối với mỗi doanh nghiệp. Bài nghiên cứu này giúp các doanh nghiệp có một hướng nhìn nhận khách quan, rõ ràng hơn khi sử dụng hai phương pháp trên trong thực tiễn, đồng thời tạo cơ sở để doanh nghiệp lựa chọn phương pháp kế toán phù hợp với loại hình kinh doanh của mình.
Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu để đánh giá tác động đến báo cáo thu nhập khi ghi nhận doanh thu và chi phí theo phương pháp kế toán tiền mặt và kế toán dồn tích. Đồng thời, chỉ ra ưu điểm, nhược điểm của từng phương pháp và xu hướng sử dụng chúng ghi nhận doanh thu và chi phí hiện nay ở doanh nghiệp tại Việt Nam và trên thế giới.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng các phương pháp: thu thập thông tin thứ cấp; phân tích, so sánh; phương pháp tổng hợp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Bài viết nghiên cứu tình hình hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp có trụ sở tại Tây Nguyên trong tháng 12/2016 theo các tiêu chí sau:
- Bán hàng hóa trị giá 600 triệu VND [hàng có giá vốn 300 triệu VND], thu tiền mặt 200 triệu VND và cho khách nợ số tiền còn lại;
- Mua hàng hóa trị giá 300 triệu VND, đã thanh toán tiền mặt cho người bán 100 triệu VND, số còn lại được thanh toán vào tháng sau;
- Trả tiền thuê văn phòng 60 triệu VND cho 3 tháng;
- Trả lương tháng 12 cho nhân viên 50 triệu VND.
Để nhìn thấy sự tác động đến báo cáo thu nhập cuối kỳ của doanh nghiệp khi sử dụng 2 phương pháp kế toán, ta có bảng so sánh [Bảng 1].
Theo đó, khi sử dụng phương pháp kế toán tiền mặt, công ty bị lỗ 10 triệu VND, trong khi sử dụng phương pháp kế toán dồn tích Công ty A lãi 230 triệu VND. Các con số này chênh lệch khá lớn, có thể có những ảnh hưởng đáng kể về thuế.
Bảng 2: Những ưu điểm, nhược điểm của phương pháp kế toán dồn tích và kế toán tiền mặt
Nếu sử dụng phương pháp kế toán dồn tích để ghi nhận doanh thu bán hàng trong tháng 12, tức công ty vẫn tính thuế thu nhập doanh nghiệp vào năm tính thuế hiện tại, dù công ty chưa nhận được tiền cho đến năm sau.
Nếu sử dụng phương pháp kế toán tiền mặt thì đến năm sau công ty mới ghi nhận phần doanh thu còn lại cho nghiệp vụ bán hàng đã phát sinh của năm trước. Do đó, công ty sẽ phải nộp thuế thu nhập ít hơn, đồng nghĩa gánh nặng thuế nhỏ hơn nếu được thanh toán thuế vào năm sau.
Tuy vậy, các nguyên tắc kế toán chung được thừa nhận [GAAP] lại không có phương pháp kế toán tiền mặt mà chỉ chấp nhận phương pháp kế toán dồn tích, vì nó cung cấp thông tin về tình hình tài chính tổng thể của doanh nghiệp tốt hơn so với phương pháp kế toán tiền mặt. GAAP ưu tiên phương pháp kế toán dồn tích hơn là phương pháp kế toán tiền mặt. Bên cạnh đó, việc đảm bảo nguyên tắc phù hợp giữa thu nhập và chi phí mà kế toán dồn tích thực hiện được là một yếu tố quan trọng trong GAAP.
Sử dụng phương pháp kế toán dồn tíchhay kế toán tiền mặt trong thực tiễn
Một khi đã hiểu được bản chất của 2 phương pháp này thì sự lựa chọn hệ thống kế toán sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến thông tin trên báo cáo tài chính, tác động đến các nghĩa vụ báo cáo với các cơ quan quản lý và Nhà nước.
Nghiên cứu của Young K.Kwon [năm 1989] chứng minh rằng, phương pháp kế toán dồn tích vượt trội hơn so với phương pháp kế toán tiền mặt. Vì thông tin mà kế toán dồn tích phản ánh đầy đủ tác động tổng thể của nhà quản lý đối với dòng tiền trong tương lai; hơn nữa thông tin kế toán dồn tích phản ánh tới nhà quản trị hiệu quả hơn thông tin từ kế toán tiền mặt.
Thực tiễn, các doanh nghiệp nhỏ vẫn chọn sử dụng phương pháp kế toán tiền mặt vì nó dễ hiểu và đơn giản hơn. Phương pháp này cũng không đòi hỏi sự đào tạo hay kỹ năng đặc biệt về kế toán của nhân viên, chỉ cần họ có thể sắp xếp số liệu trong một bảng và quản lý một bảng tính đơn giản.
Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp lớn có hoạt động kinh doanh rộng lớn và phức tạp buộc phải sử dụng phương pháp kế toán dồn tích. Nó ghi lại doanh thu và chi phí khi bán hàng mà không phụ vào việc thu hoặc chi tiền, giúp công ty hiểu nguyên nhân và kết quả thực tế của các hoạt động kinh doanh; doanh thu được ghi nhận trong suốt thời kỳ diễn ra các hoạt động kinh doanh và chi phí được ghi nhận trong cùng thời kỳ với doanh thu liên quan. Đây cũng là phương pháp được dùng phổ biến ở hệ thống kế toán các quốc gia trên thế giới vì đáp ứng được nhu cầu lưu giữ hồ sơ.
Kết luận
Cả hai phương pháp kế toán trên đều có những thế mạnh riêng. Tuy nhiên, nếu doanh nghiệp áp dụng phương pháp kế toán dồn tích có nhiều ưu điểm hơn so với phương pháp kế toán tiền mặt. Doanh nghiệp có thể cân nhắc quy mô và sự phức tạp của doanh nghiệp mình, mà lựa chọn phương pháp cho phù hợp.
Có thể bạn quan tâm:
>> Chi phí loại trừ khi tính thuế TNDN và mức khống chế một số chi phí được áp dụng năm 2018.
Theo Tạp chí tài chính