Trang web này phụ thuộc vào doanh thu từ số lần hiển thị quảng cáo để tồn tại. Vui lòng tắt trình chặn quảng cáo của bạn hoặc tạm dừng tính năng chặn quảng cáo cho trang web này.
189 2 MB 4 41
Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu
Đang xem trước 10 trên tổng 189 trang, để tải xuống xem đầy đủ hãy nhấn vào bên trên
PHAÏM ÑÌNH NGHIEÄM OGIC HOÏC NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA
TP HOÀ CHÍ MINH LỜI NÓI ĐẦU
Cuốn sách này được biên soạn trên cơ sở các bài giảng mà tác giả đã thực
hiện nhiều năm nay cho sinh viên giai đoạn đào tạo đại cương của nhiều trường đại
học ở Thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung cơ bản của sách bám sát chương trình
học phần “Nhập môn logic học” do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành năm 1995.
Bên cạnh đó, nhằm đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa chương trình giảng dạy đại học,
tiếp cận gần hơn với chương trình đào tạo của các nước tiên tiến, chúng tôi đã đưa
thêm vào sách một số nội dung mới. Các nội dung mới này được trình bày chủ yếu
trong chương 2 “Phân tích ngôn ngữ tự nhiên. Ngôn ngữ logic vị từ”, chương 5
“Phán đoán”, chương 8 “Tam đoạn luận nhất quyết đơn”, chương 9 “Suy luận với
tiền đề phức”.
Để trình bày các nội dung khoa học vừa chặt chẽ lại vừa ngắn gọn, tác giả
đã sử dụng rộng rãi các ký hiệu logic và ký hiệu của lý thuyết tập hợp [mà sinh
viên đã biết trong chương trình toán học ở phổ thông]. Điều này có thể tạo nên cảm
giác e ngại đối với một số người đọc. Tuy nhiên đó chỉ là cảm giác ban đầu mà
thôi. Bạn đọc sẽ nhanh chóng nhận ra rằng sử dụng ký hiệu như vậy sẽ làm cho
việc trình bày vấn đề trở nên rõ ràng và dễ hiểu hơn nhiều so với dùng lời lẽ như
cách trình bày thông thường. Để sách có thể phục vụ được nhu cầu của các giới bạn
đọc khác nhau, chúng tôi đã cố gắng trình bày các vấn đề độc lập với nhau đến
mức có thể. Tuy vậy, vì đây là sách về logic nên các chương mục vẫn gắn kết với
nhau, vì thế bạn đọc chỉ có thể đọc sách theo những trình tự nhất định. Cụ thể, cách
đọc tốt nhất là đọc theo trình tự trình bày của sách. Nhưng nếu bạn không quan tâm
lắm đến những phần có tính hình thức nhất của sách mà chỉ quan tâm đến những
phần có tính truyền thống thì có thể đọc theo trình tự sau : chương 3 “Các quy luật
cơ bản của tư duy” → chương 10 “Suy luận quy nạp” → chương 11 “Suy luận
tương tự” → chương 12 “Chứng minh” → chương 13 “Bác bỏ” → chương 14
“Ngụy biện”.
Mặc dù tác giả đã cố gắng, nhưng chắc chắn sách còn nhiều thiếu sót,
chúng tôi rất mong nhận được ý kiến góp ý của bạn đọc để có thể hoàn thiện cuốn
sách này.
Mọi ý kiến nhận xét, góp ý xin gửi về địa chỉ .
Tác giả 3 4 MỤC LỤC Chöông 1 Đối tượng của logic học.............................................................. 11
I.
1.
2.
II.
III. Khoa học logic .........................................................................................
Các đặc điểm của tư duy trừu tượng ........................................................
Hình thức của tư tưởng và quy luật của tư duy........................................
Sự hình thành và phát triển của logic học................................................
Công dụng của logic học ......................................................................... 11
11
14
15
18 Chöông 2 Phân tích ngôn ngữ tự nhiên. Ngôn ngữ logic vị từ................. 20
I.
1.
2.
3.
4.
II. 1.
2.
3.
4.
5. Phân tích ngôn ngữ tự nhiên ...................................................................
Ngôn ngữ - một hệ thống ký hiệu ............................................................
Ngôn ngữ tự nhiên và ngôn ngữ hình thức ..............................................
Một số tính chất của ngôn ngữ tự nhiên...................................................
Một số loại ký hiệu và phạm trù ngữ nghĩa của ngôn ngữ tự nhiên.........
Ngôn ngữ logic vị từ ................................................................................
Hệ ký tự ...................................................................................................
Hạn từ ......................................................................................................
Công thức.................................................................................................
Các ví dụ ..................................................................................................
Biểu thị tư tưởng bằng ngôn ngữ logic vị từ............................................ 20
20
21
21
23
27
27
28
28
28
29 Chương 3 Các quy luật cơ bản của tư duy ................................................ 35
I.
II.
III.
IV. Quy luật đồng nhất...................................................................................
Quy luật không mâu thuẫn.......................................................................
Quy luật triệt tam .....................................................................................
Quy luật lý do đầy đủ............................................................................... 35
38
40
41 Chương 4 Khái niệm.................................................................................... 43
I. Khái quát về khái niệm ............................................................................
Khái niệm - hình thức đặc biệt của tư tưởng............................................
Các loại khái niệm ...................................................................................
Quan hệ giữa các khái niệm.....................................................................
II. Định nghĩa khái niệm ...............................................................................
1.
Định nghĩa khái niệm là gì? .....................................................................
2.
Các loại định nghĩa, các hình thức định nghĩa.........................................
3.
Các quy tắc định nghĩa.............................................................................
III. Các thao tác logic đối với khái niệm........................................................
1.
Mở rộng và thu hẹp khái niệm .................................................................
2.
Phân chia khái niệm................................................................................. 1.
2.
3. 43
43
44
45
47
47
49
50
51
51
52 5 Chương 5 Phán đoán ................................................................................... 55
I.
1.
2.
3.
II.
1.
2.
3.
4.
III.
1.
2.
3.
4. Khái quát về phán đoán ...........................................................................
Định nghĩa ..............................................................................................
Phán đoán và câu .....................................................................................
Các loại phán đoán...................................................................................
Phán đoán thuộc tính đơn ........................................................................
Định nghĩa và cấu trúc .............................................................................
Các loại phán đoán thuộc tính đơn...........................................................
Tính chu diên của hạn từ trong phán đoán thuộc tính đơn.......................
Quan hệ giữa các phán đoán thuộc tính đơn. Hình vuông, tam giác logic
Phán đoán phức. Phán đoán phủ định .....................................................
Các dạng phán đoán phức ........................................................................
Quy luật và mâu thuẫn logic ....................................................................
Các phương pháp xác định quy luật và mâu thuẫn logic .........................
Biến đổi tương đương .............................................................................. 55
55
56
57
58
58
61
64
67
69
69
72
73
83 Chương 6 Khái quát về suy luận ................................................................ 86
I.
1.
2.
3.
II.
III.
1.
2.
3. Định nghĩa và cấu trúc của suy luận ........................................................
Định nghĩa ...............................................................................................
Cấu trúc .................................................................................................
Ví dụ
.................................................................................................
Suy luận hợp logic [đúng logic] và suy luận đúng ..................................
Các loại suy luận......................................................................................
Phân loại căn cứ vào số lượng tiền đề......................................................
Phân loại căn cứ vào việc sử dụng thông tin chứa trong
cấu trúc chủ từ-thuộc từ của các phán đoán thuộc tính đơn.....................
Phân loại theo độ tin cậy của kết luận...................................................... 86
86
86
87
88
89
89
90
90 Chương 7 Suy luận trực tiếp....................................................................... 92
I.
II.
1.
2.
3.
4. Định nghĩa và ví dụ..................................................................................
Các loại suy luận trực tiếp .......................................................................
Đảo ngược phán đoán ..............................................................................
Đổi chất phán đoán [còn gọi là biến đổi phán đoán] ...............................
Đặt đối lập vị từ .......................................................................................
Suy luận dựa vào hình vuông logic.......................................................... 92
92
92
93
94
95 Chương 8 Tam đoạn luận nhất quyết đơn................................................. 96
I.
II.
1.
2.
III.
6 Định nghĩa và cấu trúc .............................................................................
Hình và kiểu của tam đoạn luận đơn........................................................
Hình của tam đoạn luận đơn ....................................................................
Kiểu của tam đoạn luận đơn ....................................................................
Các tiên đề và quy tắc chung của tam đoạn luận đơn .............................. 96
98
98
99
99 1.
2.
3.
IV.
1.
2.
V.
1.
2.
3. Tiên đề .....................................................................................................
Các quy tắc chung của tam đoạn luận đơn...............................................
Các quy tắc hình ......................................................................................
Tam đoạn luận đơn giản lược ..................................................................
Định nghĩa ...............................................................................................
Phục hồi tiền đề hoặc kết luận trong tam đoạn luận đơn giản lược .........
Suy luận với nhiều tiền đề là phán đoán nhất quyết đơn
[tam đoạn luận phức hợp] ........................................................................
Định nghĩa và cấu trúc ............................................................................
Các loại tam đoạn luận phức hợp ............................................................
Tính đúng sai của tam đoạn luận phức hợp............................................. 100
102
111
112
112
113
113
113
114
114 Chương 9 Suy luận với tiền đề là phán đoán phức........................... 115
I.
1.
2.
II.
1.
2.
3.
4.
III.
1.
2.
3. Định nghĩa và tính hợp logic...................................................................
Định nghĩa...............................................................................................
Xác định tính hợp logic [tính đúng] của suy luận với tiền đề là
phán đoán phức ......................................................................................
Suy luận tự nhiên với tiền đề phức..........................................................
Một số dạng thức suy luận với tiền đề phức ...........................................
Các ví dụ ứng dụng .................................................................................
Một số chiến lược suy luận .....................................................................
Hệ suy luận tự nhiên................................................................................
Hợp giải...................................................................................................
Các quy tắc hợp giải................................................................................
Phương pháp hợp giải .............................................................................
Cây hợp giải. Hợp giải tuyến tính ........................................................... 115
115
115
116
116
122
129
131
132
132
133
134 Chương 10 Suy luận quy nạp...................................................................... 137
I.
1.
2.
II.
1.
2.
III.
1.
2.
3.
4.
5. Định nghĩa và cấu trúc ............................................................................
Định nghĩa...............................................................................................
Cấu trúc ...................................................................................................
Một số phương pháp nâng cao độ tin cậy của kết luận quy nạp..............
Tăng số lượng trường hợp riêng xét làm tiền đề .....................................
Căn cứ vào mối liên hệ giữa tính chất muốn khái quát hóa với
các tính chất khác của các đối tượng .......................................................
Một số phương pháp xác định liên hệ nhân quả......................................
Phương pháp tương đồng ........................................................................
Phương pháp dị biệt ................................................................................
Phương pháp kết hợp...............................................................................
Phương pháp phần dư..............................................................................
Phương pháp cùng biến đổi..................................................................... 137
137
137
139
139
139
140
141
142
143
145
145 7 Chương 11 Suy luận tương tự..................................................................... 147
I.
II.
1.
2.
3.
4.
III.
1.
2.
IV. Định nghĩa và cấu trúc ............................................................................
Tính chất của suy luận tương tự ..............................................................
Kết luận chứa thông tin mới so với các tiền đề........................................
Kết luận không đảm bảo chắc chắn đúng khi các tiền đề đều đúng.........
Tính thuyết phục cao................................................................................
Tính gợi ý cao ..........................................................................................
Một số biện pháp nâng cao độ tin cậy của suy luận tương tự .................
Tăng thêm số lượng các tính chất giống nhau dùng làm cơ sở
của kết luận ..............................................................................................
Đảm bảo mối liên hệ giữa những sự giống nhau dùng làm cơ sở
của suy luận với tính chất được nói đến trong kết luận ...........................
Vai trò của suy luận tương tự ................................................................. 147
147
147
148
148
148
148
148
149
149 Chương 12 Chứng minh.............................................................................. 150
I.
1.
2.
II.
III.
IV.
1.
2.
V.
1.
2.
3. Định nghĩa và cấu trúc ............................................................................
Định nghĩa...............................................................................................
Cấu trúc ...................................................................................................
Một số ví dụ ............................................................................................
Đặc điểm của chứng minh trong các khoa học xã hội và nhân văn ........
Các phương pháp chứng minh ................................................................
Chứng minh trực tiếp ..............................................................................
Chứng minh gián tiếp..............................................................................
Các yêu cầu đối với phép chứng minh ....................................................
Các yêu cầu đối với luận đề ....................................................................
Các yêu cầu đối với luận cứ ....................................................................
Các yêu cầu đối với lập luận ................................................................... 150
150
150
151
153
153
153
154
155
155
156
158 Chương 13 Bác bỏ........................................................................................ 160
I.
II.
III.
1.
2. Định nghĩa...............................................................................................
Một số ví dụ ............................................................................................
Các phương pháp bác bỏ một mệnh đề ...................................................
Bác bỏ bằng cách chứng minh rằng mệnh đề sai....................................
Bác bỏ bằng cách chỉ ra rằng lập luận đưa đến [tức phép chứng minh]
mệnh đề đó thiếu cơ sở........................................................................... 160
160
162
162
163 Chương 14 Ngụy biện.................................................................................. 164
I.
II.
1.
2.
3.
4.
8 Khái niệm.................................................................................................
Một số loại ngụy biện thường gặp ...........................................................
Ngụy biện dựa vào uy tín cá nhân ...........................................................
Ngụy biện dựa vào đám đông, dựa vào dư luận ......................................
Ngụy biện dựa vào sức mạnh...................................................................
Ngụy biện bằng cách đánh vào tình cảm ................................................. 164
164
164
165
165
166 5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
III. Ngụy biện đánh tráo luận đề ....................................................................
Ngụy biện ngẫu nhiên ..............................................................................
Ngụy biện đen - trắng ..............................................................................
Ngụy biện bằng cách dựa vào nhân quả sai .............................................
Dựa vào sự kém cỏi .................................................................................
Lập luận vòng quanh................................................................................
Khái quát hóa vội vã ................................................................................
Câu hỏi phức hợp.....................................................................................
Ngụy biện bằng cách sử dụng những phương pháp suy luận
có tính xác suất ........................................................................................
Ngụy biện bằng cách diễn đạt mập mờ....................................................
Phương pháp bác bỏ ngụy biện................................................................ 166
166
167
167
168
168
168
168
169
169
170 CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP .................................................................................. 171
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 180 9 Chương 1 ĐỐI TƯỢNG CỦA LOGIC HỌC Logic học là khoa học xuất hiện rất sớm trong lịch sử. Nó xuất hiện vào thế
kỷ thứ IV trước công nguyên, khi sự phát triển của khoa học nói riêng và tư duy
nói chung đã đòi hỏi phải trả lời câu hỏi: làm thế nào để đảm bảo suy ra được kết
luận đúng đắn, chân thực từ các tiền đề chân thực?
I. KHOA HỌC LOGIC
Từ “logic” có nguồn gốc từ Hy Lạp “Logos”, có rất nhiều nghĩa, trong đó
hai nghĩa ngày nay được dùng nhiều nhất như sau. Thứ nhất, nó được dùng để chỉ
tính quy luật của sự tồn tại và phát triển của thế giới khách quan. Thứ hai, từ
“logic” dùng để chỉ những quy luật đặc thù của tư duy. Khi ta nói “Logic của sự
vật là như vậy”, ta đã sử dụng nghĩa thứ nhất. Còn khi nói “Anh ấy suy luận hợp
logic lắm”, ta dùng nghĩa thứ hai của từ logic.
Theo quan điểm phổ biến nhất hiện nay thì logic học là khoa học về các
hình thức, các quy luật của tư duy. Nhưng khác với các khoa học khác cũng nghiên
cứu về tư duy như tâm lý học, sinh lý học thần kinh, ..., logic học nghiên cứu các
hình thức và quy luật của tư duy để đảm bảo suy ra các kết luận chân thực từ các
tiền đề, kiến thức đã có, và đưa ra các phương pháp để có được các suy luận đúng
đắn. Để hiểu cặn kẽ hơn về đối tượng của logic học, ta phải tìm hiểu các đặc điểm
của giai đoạn nhận thức lý tính và trả lời cho câu hỏi thế nào là hình thức và quy
luật của tư duy.
1. Các đặc điểm của tư duy trừu tượng
Nếu nói một cách giản lược nhất thì nhận thức là quá trình tìm hiểu, xác định
đối tượng. Triết học Mác - Lênin hiểu nhận thức là quá trình phản ánh thực tại khách
quan. Nhận thức là hoạt động phản ánh được phát triển trong lịch sử, được đảm bảo
và quy định về mặt xã hội.
Quá trình nhận thức bao giờ cũng bắt đầu bởi sự tác động trực tiếp của
thực tại khách quan lên các giác quan của con người. Đây là giai đoạn đầu của quá
trình nhận thức, gọi là giai đoạn nhận thức cảm tính, hay là giai đoạn nhận thức
trực tiếp. Trong giai đoạn này ta thu nhận được tri thức nhờ sự tác động trực tiếp
của đối tượng lên các giác quan. Nhận thức cảm tính gồm những hình thức: cảm
giác, tri giác, biểu tượng. 11 Cảm giác là sự phản ánh những mặt, những khía cạnh riêng lẻ của đối
tượng vào đầu óc con người khi nó tác động trực tiếp lên các giác quan. Ví dụ, ta
thấy màu trắng của viên phấn, thấy sự mát mẻ của căn phòng rộng, ngửi thấy
hương thơm của hoa hồng, …
Tri giác là sự phản ánh thành một thể thống nhất, tương đối trọn vẹn nhiều
mặt, nhiều khía cạnh, hoặc toàn bộ các mặt, các khía cạnh của đối tượng vào đầu
óc con người khi đối tượng tác động trực tiếp lên giác quan. Các mặt, các đối tượng
ở đây không phải được phản ánh một cách riêng lẻ như trong hình thức cảm giác,
mà chúng liên kết với nhau thành một thể thống nhất, giúp ta có được hình ảnh
khá trọn vẹn về đối tượng. Tri giác không phải là phép cộng đơn thuần các cảm
giác. Ví dụ, ta thấy quyển sách nằm trên bàn, thấy cái đèn, bàn ghế, ... Quyển sách,
cái bàn, cái đèn ở đây được ta cảm thụ một cách nguyên vẹn, chứ không phải là ta
mang cộng bốn cái chân bàn, với cái mặt bàn để được cái bàn. Cũng vậy, ta thấy
bông hoa hồng, chứ không phải là cộng từng nét riêng biệt của nó, như số lượng
cánh, màu nào, lớn hay nhỏ, tươi hay héo, ...
Biểu tượng là hình ảnh được hình thành từ những cảm giác và tri giác vốn
được hình thành từ trước, khi đối tượng tác động trực tiếp lên các giác quan, và lưu
giữ trong đầu óc con người. Khác với tri giác là hình ảnh chỉ có được khi có tác động
trực tiếp của đối tượng lên giác quan, biểu tượng là hình ảnh của đối tượng khi không
có sự tác động trực tiếp đó. Biểu tượng có thể bao gồm cả những hình ảnh của thế
giới khách quan, cả những hình ảnh do ta tưởng tượng ra mà, xét đến cùng, có
nguồn gốc từ thực tại khách quan.
Đặc điểm của nhận thức cảm tính là tính trực tiếp, cụ thể và không cần đến
ngôn ngữ. Ở giai đoạn này ta chỉ nhận thức được từng mặt, từng khía cạnh riêng rẽ
hay hình ảnh bề ngoài của đối tượng mà không thấy được bản chất của đối tượng,
không thấy được các quy luật vận động và phát triển của nó. Thật vậy, nếu quan sát
một chiếc máy đang chạy, ta sẽ có hình ảnh đang chạy của nó, nhưng không thể
biết vì sao nó chạy, thậm chí tốc độ chính xác của nó ta cũng không biết. Thêm vào
đó, tính khái quát không cao. Ví dụ, ta không thể có tri giác về một thành phố, một
đất nước được vì nó quá lớn, bằng giác quan ta không thể bao quát hết được.
Logic học không nghiên cứu giai đoạn cảm tính của quá trình nhận thức,
mà chỉ nghiên cứu giai đoạn thứ hai của quá trình đó, là giai đoạn nhận thức lý
tính.
Nhận thức lý tính là sự phản ánh gián tiếp thực tại khách quan. Nhận thức
lý tính phản ánh thực tại khách quan một cách trừu tượng, nghĩa là bằng các khái
niệm, phạm trù, phán đoán, suy luận, lý thuyết, giả thuyết. Nhờ đó ta đó thể nhận
thức được những mối liên hệ bên trong, bản chất, những quy luật của sự tồn tại và
phát triển của thực tại khách quan.
Ví dụ: Bằng giác quan ta chỉ có thể nhận thấy màu sắc xanh, đỏ, tím, vàng
... của ánh sáng. Nhưng bằng các phân tích sâu sắc, các nhà vật lý đã khám phá ra
bản chất sóng điện từ của ánh sáng. Vì nhận thức lý tính chỉ có thể thấy được nhờ
12 This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.
Video liên quan