Bàn chân bẹt là mặt lòng bàn chân bằng phẳng, không lõm chút nào. Trên thực tế, tất cả trẻ sơ sinh đều có bàn chân không có vòm, không lõm hay còn gọi là bàn chân bẹt. Khi trẻ đến độ tuổi từ 2 đến 3, vòm bàn chân sẽ được hình thành cùng với hệ thống dây chằng. Ở đa số trẻ, bàn chân sẽ có vòm và lõm lúc 6 tuổi nếu bàn chân vận động tốt và mềm mại.
Vòm bàn chân sẽ giúp cho chúng ta có thể chịu lực, cân bằng, đi đứng nhẹ nhàng, giúp giảm phản lực từ mặt đất dội lên khi chân di chuyển. Thông thường, những người có hệ thống dây chằng quá lỏng lẻo sẽ dễ bị tật bàn chân bẹt, các xương ở bàn chân không được cố định tốt và khi bàn chân đi trên cát hoặc in mực lên tờ giấy sẽ không thấy có chỗ khuyết như dấu chân thông thường.
Bàn chân bẹt với gan chân phẳng lì là một dạng dị tật phổ biến trên thế giới. Dị tật này gây tổn hại nghiêm trọng đến thần kinh cột sống và ảnh hưởng đến sự phát triển sau này của trẻ. Khám bàn chân bẹt để phát hiện sớm bệnh giúp cho việc phục hồi chức năng của bàn chân trở nên đơn giản hơn.
Nguyên nhân
Hội chứng bàn chân bẹt thường do thói quen đi chân đất, đi dép hoặc xăng-đan có đế lót bằng phẳng từ khi còn nhỏ tuổi.
Một số trẻ có gen xương khớp mềm ở bàn chân và cũng có thể phát triển thành bàn chân bẹt. Đây là một tật có yếu tố di truyền vì ở nhiều gia đình, cả bố mẹ và con đều mắc chứng bàn chân bẹt.
Gãy xương, mắc một số bệnh lý khớp mạn tính hoặc các bệnh lý liên quan đến thần kinh, béo phì, đái tháo đường, người cao tuổi và mang thai là những yếu tố làm tăng nguy cơ bàn chân bẹt.
Thống kê cho thấy có khoảng 30% dân số mắc chứng bàn chân bẹt tùy theo cấp độ, có hoặc không kèm theo giãn hoặc rách gân cơ chày sau. Ban đầu, bàn chân bẹt không gây đau, đến một thời điểm nào đó khi khung xương không đủ lực chịu đựng sự mất cân bằng thì người bệnh sẽ đau mắt cá chân, đau đầu gối, đau khớp háng hay thắt lưng.
Nhận biết trẻ mắc hội chứng bàn chân bẹt
Thông thường trẻ dưới 2 tuổi đều có triệu chứng bàn chân bẹt, nhưng từ 3 tuổi trở lên, các vòm bàn chân sẽ bắt đầu được hình thành, vì vậy bố mẹ có thể bắt đầu kiểm tra cho con khi trẻ lên 3 tuổi, bằng cách:
Cách 1:
Làm ướt bàn chân của trẻ [bằng nước trắng hoặc nước có màu thì càng rõ], sau đó yêu cầu con đặt bàn chân để in lên một tờ giấy trắng, tờ bìa hoặc nền gạch sao cho có thể nhìn rõ dấu chân in. Nếu nhìn thấy dấu ấn của nguyên cả bàn chân trên bề mặt in thì có khả năng trẻ đã bị mắc chứng bàn chân bẹt. Tuy nhiên, nếu phần hình in có một khoảng trống nhỏ thành hình vòm cong thì bố mẹ có thể yên tâm.
Cách 2:
Cho trẻ dẫm chân lên cát, nếu cát lún và in hình bàn chân có đường cong thì chân trẻ bình thường và ngược lại, nếu trẻ in được cả bàn chân xuống cát thì có thể trẻ đã mắc chứng bàn chân bẹt.
Cách 3:
Dùng trực tiếp ngón tay của bố mẹ mình đặt xuống dưới gan bàn chân của trẻ khi trẻ đứng trên mặt phẳng, nếu các ngón tay bố mẹ không thể luồn được vào gan bàn chân của trẻ thì trẻ có thể đã mắc chứng bàn chân bẹt.
Những ảnh hưởng và biến chứng của hội chứng Bàn chân Bẹt
Người có bàn chân bẹt khi đi lại thì phần cạnh trong của bàn chân [phần vòm] có khuynh hướng áp xuống đất, dần dần sẽ khiến bàn chân bị biến dạng. Khi vận động chạy nhảy hoặc chơi thể thao, họ dễ bị té hoặc gặp chấn thương vì bàn chân không đủ linh động khi chạm đất, cùng lúc gót vẹo ra ngoài, chân đổ vào trong khiến khớp cổ chân, khớp gối cũng bị ảnh hưởng.
Ngoài ra, chứng bàn chân bẹt còn gây ra những ảnh hưởng gián tiếp như:
Gây nên tình trạng biến dạng cho hệ xương khớp: Bàn chân có cấu tạo quay sấp quá mức, hoặc gót chân có biểu hiện vẹo ngoài sẽ làm thay đổi toàn bộ ở trục chi dưới, điều này sẽ dẫn đến tình trạng cẳng chân xoay vào trong và đầu gối di chuyển vào bên trong.
Làm lệch trục cột sống khiến người bệnh đau nhức liên tục kéo dài như tình trạng đau nhức khớp cổ chân, khớp bàn chân, khớp gối, khớp háng, từ đó sẽ dẫn đến tình trạng làm biến dạng, vẹo cột sống, đau lưng và cổ.
Xuất hiện cấu trúc bất thường ở ngón chân cái như là ngón cái bị đẩy về phía ngón sát bên, điều này sẽ làm tăng nguy cơ bị bệnh đau gót chân, viêm cân gan chân.
Ngoài ra khiến dáng đi cũng xấu đi, bước chân vận động chậm lại nặng nề, thiếu tự tin có thể trở thành bị dị tật sau này.
Trẻ luôn trong tình trạng bị stress: trẻ thường hay cáu gắt, mệt mỏi, hay biếng ăn làm chậm quá trình trao đổi chất … do cơ thể trẻ đang trong trạng thái không được cân bằng.
Khám bàn chân bẹt ở trẻ từ sớm giúp việc điều trị đơn giản hơn
Cha mẹ nên đưa con đi khám nếu phát hiện triệu chứng đặc thù như trẻ có khuynh hướng áp cạnh trong của bàn chân xuống đất. Việc chữa bàn chân bẹt tốt nhất là khi trẻ ở độ tuổi từ 2 - 7 tuổi.
Nếu được phát hiện sớm, phương pháp trị liệu không phẫu thuật với đế giày chỉnh hình y khoa sẽ là giải pháp đơn giản và hiệu quả để điều chỉnh tật bàn chân bẹt ở trẻ em. Đây là một miếng lót giày được thiết kế đặc biệt đo trên bàn chân của từng trẻ, miếng lót này giúp tạo vòm và nâng đỡ bàn chân, hỗ trợ xương khớp trở về đúng trục.
Đế chỉnh hình này có thể được lót dưới hầu hết các loại giày dép thông dụng của trẻ và được khuyến cáo nên sử dụng thường xuyên trong các hoạt động đi đứng hàng ngày, mỗi khi bàn chân của trẻ phải chịu lực. Đi đế giày chỉnh hình thường xuyên, cấu trúc bàn chân của trẻ 2 - 7 tuổi có thể trở về vị trí cân bằng mong muốn.
Từ sau giai đoạn này cho đến khi trẻ đủ 12 tuổi, việc tạo vòm chân mang lại hiệu quả cải thiện thấp hơn và thời gian mang đế chỉnh hình cũng kéo dài hơn. Ở người trưởng thành, việc sử dụng đế chỉnh hình chỉ có tác dụng ngăn ngừa đau khớp, thoái hóa khớp... nhưng không thể tạo vòm chân được nữa và bệnh nhân cần mang đế chỉnh hình suốt đời.
Việc chữa bàn chân bẹt tốt nhất là khi trẻ ở độ tuổi từ 2 - 7 tuổi.
Bàn chân bẹt khi nào cần phẫu thuật
Phẫu thuật là không cần thiết đối với trẻ dưới 8 tuổi và dị tật ít nghiêm trọng. Tuy nhiên trong một số trường hợp hiếm vẫn cần phải can thiệp phẫu thuật với trẻ trên 8 tuổi, khi trẻ bước vào giai đoạn phát triển chiều cao nhanh và hình thành gân gót Achille ngắn hơn bình thường.
Thạc sĩ, BSCKII. Nguyễn Việt Khoa
Khoa Nội Cơ Xương Khớp
Theo quan niệm xa xưa, bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ là dấu hiệu xấu cho thấy cuộc sống tương lai vất vả. Tuy nhiên với sự phát triển của khoa học, hiện tượng bàn chân bẹt này là một trong những dị tật xương ở chân thường gặp. Phát hiện sớm để can thiệp với các trường hợp trẻ bị bẹt bàn chân giúp phục hồi tốt hơn, giảm ảnh hưởng thẩm mỹ cũng như đảm bảo hoạt động của chân.
1. Tại sao trẻ bị bàn chân bẹt?
Bàn chân bẹt là hiện tượng lòng bàn chân bằng phẳng, trong khi bình thường giữa lòng bàn chân sẽ có vùng lõm với độ lõm nhất định tùy theo mỗi trẻ. Tuy nhiên trẻ dưới 3 tuổi thường bàn chân chưa hình thành vùng lõm và hệ thống dây chằng, vì thế chỉ sau đó hội chứng bàn chân bẹt mới thể hiện.
Bàn chân bẹt là một trong những dị tật ở chân thường gặp
Nguyên nhân khiến trẻ bị bàn chân bẹt chủ yếu do di truyền, yếu tố di truyền khiến nhiều thế trong gia đình cùng mắc hội chứng này. Ngoài ra, nếu trẻ nhỏ thường có thói quen đi chân đất, đi dép đế bằng hoặc trẻ có gen xương khớp mềm thì sau thời gian dài, hội chứng bàn chân bẹt cũng hình thành.
Ngoài ra, những trẻ mắc bệnh lý xương khớp, bệnh lý thần kinh, béo phì,… cũng có nguy cơ mắc hội chứng bàn chân bẹt cao hơn,… Tùy vào mức độ bệnh mà gây ra những ảnh hưởng nhất định. Nếu tình trạng nhẹ, người bệnh có thể không nhận thấy điểm khác thường. Nhưng khi bệnh khiến khung xương không đủ lực chịu đựng, dễ dẫn đến hiện tượng đau đầu gối, đau mắt cá chân, đau khớp háng, đau thắt lưng,… mỗi khi di chuyển.
Bàn chân bẹt gây ảnh hưởng đến hoạt động đi lại của trẻ
2. Làm sao để nhận biết dấu hiệu bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ
Mặc dù là dị tật bẩm sinh song hầu hết dấu hiệu bàn chân bẹt không xuất hiện sớm ở trẻ dưới 3 tuổi, do đó giai đoạn này cha mẹ không thể phát hiện bất thường ở trẻ. Cho đến khi từ 3 tuổi trở lên, khi các vòm bàn chân xuất hiện đầy đủ, dấu hiệu bàn chân bẹt sẽ dễ dàng nhận biết.
Dưới đây là những cách để kiểm tra phát hiện sớm trẻ có bị bàn chân bẹt hay không.
2.1. Cách 1
Bạn dùng nước màu, có thể là phẩm màu an toàn hoặc nước vo gạo có màu trắng để quan sát dễ dàng hơn. Hãy yêu cầu trẻ đặt bàn chân lên nước màu, sau đó in lên tờ bìa, tờ giấy trắng, nền gạch,… hoặc bất cứ mặt phẳng nào để bạn quan sát được dấu chân trẻ.
Nếu nguyên cả bàn chân trẻ đều in rõ ràng trên bề mặt in, khả năng cao trẻ đã mắc chứng bàn chân bẹt. Ngược lại nếu trong hình bàn chân, có một khoảng trống nhỏ vị trí eo, hình vòm cong thì cha mẹ có thể yên tâm cấu trúc chân của trẻ hoàn toàn bình thường.
2.2. Cách 2
Thay vì lấy dấu chân trên bề mặt phẳng, cha mẹ có thể quan sát tốt hơn cấu trúc chân trẻ bằng việc cho trẻ dẫm chân lên cát. Nếu vùng cát lún hình bàn chân thấy có đường cong nghĩa là chân trẻ bình thường, nếu cả bàn chân dồn xuống cát thì rất có thể trẻ đã mắc chứng bàn chân bẹt.
Quan sát bàn chân trẻ in dấu trên cát giúp phát hiện tình trạng bàn chân bẹt
2.3. Cách 3
Cách này cha mẹ hãy trực tiếp kiểm tra bằng cách cho ngón tay luồn trực tiếp xuống dưới gan bàn chân. Nếu bình thường, ở gan bàn chân có vùng võng nhỏ, ngón tay sẽ đưa vào được. Tuy nhiên ở trẻ bị bàn chân bẹt, khe hở này không tồn tại nên dùng tay không thể luồn dưới chân của trẻ được.
Nếu những cách kiểm tra trên đều cùng cho kết quả nghi ngờ trẻ mắc hội chứng bàn chân bẹt, nên sớm đưa trẻ đi bác sĩ. Bằng các phương pháp kiểm tra sâu hơn, có thể kết luận trẻ có thực sự mắc hội chứng này hay không và xem xét điều trị thích hợp.
3. Điều trị cho trẻ bị bàn chân bẹt như thế nào?
Thực tế, hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ vô cùng phổ biến, nó ảnh hưởng đến khoảng 50% trẻ em khắp châu Á song không nhiều phụ huynh hiểu rõ về hội chứng này cũng như cách xử lý. Khi trẻ càng lớn, hội chứng bàn chân bẹt càng thể hiện rõ ràng gây ra nhiều vấn đề về xương. Bàn chân có xu hướng áp cạnh và cong xuống đất, đôi khi xoay vào trong làm hỏng cấu trúc xương chân, kết hợp với hoạt động đi lại hàng ngày sẽ khiến xương chân và đầu gối bị đau.
Nếu nghiêm trọng, trẻ mắc bệnh có thể đi lại khập khiễng, khó khăn, bị hạn chế trong các hoạt động thể thao hàng ngày. Hơn nữa, mất cân bằng bàn chân còn gây hệ lụy xấu cho sự phát triển xương hông và xương lưng của trẻ - hai vùng xương phát triển khá muộn.
Phát hiện sớm giúp điều trị bàn chân bẹt hiệu quả hơn
Độ tuổi điều chỉnh hiệu quả nhất với hội chứng bàn chân bẹt là từ 2 - 7 tuổi, phát hiện càng sớm thì điều chỉnh càng nhanh, hạn chế phương pháp can thiệp. Các phương pháp điều trị hội chứng này bao gồm:
Dùng đế chỉnh hình bàn chân
Bàn chân bẹt làm mất vùng eo giữa bàn chân, vì thế có thể tạo vùng eo này bằng đế chỉnh hình có trong các cửa hàng y khoa hoặc cửa hàng trên mạng. Cha mẹ lưu ý nên mua đúng kích thước chân của trẻ, thường xuyên đo đạc lại và thay thế đế chỉnh hình để đem lại hiệu quả điều trị tốt nhất. Thực tế độ bẹt của trẻ là khác nhau nên nếu dùng đế chỉnh hình không phù hợp, hiệu quả điều trị có thể không cao.
Phương pháp phẫu thuật
Nếu trẻ phát hiện hội chứng bàn chân bẹt sớm [2 - 8 tuổi] thì chủ yếu được điều trị bằng phương pháp hỗ trợ cho xương của trẻ còn mềm, dễ nắn. Nếu các phương pháp này không đạt hiệu quả khi trẻ lớn, hội chứng bàn chân bẹt gây ảnh hưởng đến hoạt động và sự phát triển xương khớp thì bác sĩ sẽ xem xét phẫu thuật can thiệp.
Phẫu thuật nắn chỉnh xương bàn chân có những rủi ro nhất định, vì thế cha mẹ hãy trao đổi kỹ với bác sĩ về lợi ích và rủi ro. Lựa chọn phẫu thuật tại các cơ sở y tế uy tín cũng giúp hạn chế nguy cơ rủi ro với trẻ.
Phương pháp hỗ trợ khác
Điều trị hội chứng bàn chân bẹt bằng đế chỉnh hình là phổ biến nhất, song tùy trường hợp bác sĩ có thể chỉ định điều trị kết hợp với phương pháp khác như: nắn chỉnh xương, tập phục hồi chức năng nếu có biến chứng lệch hông, vẹo cột sống, cơ bàn chân yếu,…
Như vậy, hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ càng được phát hiện và điều trị sớm thì càng dễ can thiệp nắn chỉnh, hạn chế ảnh hưởng đến sự phát triển xương khớp sau này của trẻ.