Bệnh đáy mắt là gì

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thái Hưng - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Mắt có vai trò rất quan trọng vì vậy cấp cứu mắt cần được thực hiện ngay khi nghi ngờ mắt có tổn thương. Soi đáy mắt là một bước khám quan trọng, giúp phát hiện sớm các tổn thương ở mắt để theo dõi, điều trị kịp thời nhằm tránh các biến chứng gây tổn hại thị lực người bệnh.

Soi đáy mắt [Ophthalmoscopy] là một thủ thuật khám quan trọng được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa mắt để có thể quan sát các cấu trúc bên trong nhãn cầu.

Soi đáy mắt giúp phát hiện các bệnh lý của dịch kính [môi trường trong suốt của đáy mắt], võng mạc, gai thị [thần kinh thị],... Phát hiện sớm các tổn thương giúp bác sĩ theo dõi và điều trị kịp thời, từ đó giảm nguy cơ các biến chứng gây tổn hại thị lực của người bệnh.

Thủ thuật soi đáy mắt được chỉ định khi tầm soát các bệnh về mắt hoặc các bệnh lý có thể có thể ảnh hưởng đến mạch máu, bao gồm:

Soi đáy mắt được chỉ định cho bệnh nhân bị tổn thương dây thần kinh thị giác

Soi đáy mắt cấp cứu được thực hiện trong các bệnh toàn thân để phối hợp điều trị và tiên lượng bệnh và là một thủ thuật cấp cứu có trì hoãn.

Soi đáy mắt được chỉ định tất cả cho khám đáy mắt cấp cứu tại giường hồi sức tích cực hay giường cấp cứu, cần quan sát tình trạng võng mạc, đĩa thị giác và hoàng điểm, có thể có hoặc không tổn thương đáy mắt liên quan đến bệnh lý cấp cứu toàn thân như: ngộ độc hóa chất, thuốc, rượu, ngạt, đuối nước, các bệnh truyền nhiễm gây xuất huyết đáy mắt....

Hiện nay, có hai phương pháp soi đáy mắt chính:

• Soi đáy mắt trực tiếp: thường được thực hiện trong phòng tối. Bệnh nhân sẽ được yêu cầu tháo kính sát tròng [nếu có], giữ mắt nhìn thẳng phía trước và giữ yên đầu. Bác sĩ sẽ soi đèn trực tiếp vào mắt của bệnh nhân. Soi đáy mắt trực tiếp cho hình ảnh ảo và thuận chiều, phóng đại hình ảnh 10 - 15 lần. Quan sát được vùng mắt hạn chế [10 - 15 độ] và khó quan sát nếu môi trường đục. Thủ thuật này có thể được thực hiện khi có hoặc không nhỏ giãn đồng tử
• Soi đáy mắt gián tiếp hay còn gọi là soi đáy mắt hình đảo ngược. Kính soi đáy mắt gián tiếp được đeo trên đầu bác sĩ và bệnh nhân được yêu cầu nằm xuống hoặc ngồi ở tư thế nghiêng. Phương pháp soi đáy mắt gián tiếp cho hình ảo thật và ngược chiều, phóng đại hình ảnh 2 - 5 lần. Đây là một phương pháp khó thực hiện và đòi hỏi nhiều công cụ chuyên dụng cũng như yêu cầu kĩ năng cao hơn. Tuy nhiên, phương pháp này ưu điểm hơn soi đáy mắt trực tiếp, vì bác sĩ có thể nhìn thấy trong mắt tốt hơn nếu bị đục thủy tinh thể. Đồng thời hình ảnh 3 chiều của mặt sau đáy mắt có thể được quan sát giúp bác sĩ xác định được một số tình trạng mắt nhất định như tăng trưởng, phù dây thần kinh thị giác hoặc nếu võng mạc bị bong ra. Ngoài ra khi soi đáy mắt gián tiếp còn giúp bác sĩ quan sát được vùng rộng hơn [160 độ] so với soi đáy mắt trực tiếp.

Có 3 phương pháp soi đáy mắt là trực tiếp, gián tiếp và soi bằng đèn khe

• Nhân sự: Bác sĩ chuyên khoa Mắt
• Phương tiện: Đèn soi đáy mắt trực tiếp hoặc đèn soi đáy mắt gián tiếp, vành mi, ấn củng mạc, thuốc tra giãn đồng tử [Mydrin-P]

Trước khi tiến hành soi đáy mắt, người bệnh được giải thích về mục đích, quy trình thủ thuật và được nhỏ thuốc giãn đồng tử Mydrin-P 0,5% trước khi soi đáy mắt 10 - 15 phút. Nếu người bệnh hôn mê, tra tê nhãn cầu bằng dung dịch dicain 1% hoặc tetracain 0,1%, sau 5-10 phút đặt vành mi vào mắt cần soi.

5.2. Quy trình thực hiện soi đáy mắt

Soi đáy mắt thường được thực hiện trong 5-10 phút theo theo các bước như sau:

• Bác sĩ đối diện với người bệnh, mắt phải của bác sĩ soi đáy mắt phải của người bệnh hoặc ngược lại khi soi đáy mắt bên trái.
• Bác sĩ quan sát tình trạng võng mạc người bệnh, gai thị, hoàng điểm của người bệnh, đánh giá tình trạng tổn thương liên quan. Trong các trường hợp không thể nào thấy hình ảnh võng mạc mắt người bệnh, điều chỉnh hệ thống thấu kính trên đèn soi đáy mắt về kính phân kỳ hay kính hội tụ để quan sát hình ảnh đáy mắt của người bệnh. Phạm vi đáy mắt được quan sát rất hẹp, đường kính rộng không tới 1mm, do đó phải đặt đèn soi rất gần người bệnh và di chuyển đèn ra xung quanh các vùng của đáy mắt. Với người bệnh nhỏ tuổi, không phối hợp có thể gây tê bề mặt nhãn cầu và dùng vành mi để soi đáy mắt.

Soi đáy mắt là một thủ thuật khá an toàn, người bệnh hầu như không gặp tai biến nào. Trong một số trường hợp hiếm gặp, người bệnh có thể khó chịu do do thuốc nhỏ mắt hoặc do ánh sáng đèn soi. Nếu thấy có tác dụng phụ của thuốc giãn đồng tử, gây tê bề mặt nhãn cầu cần ngay lập tức ngừng tra thuốc, rửa mắt bằng nước muối sinh lý. Bác sĩ sẽ theo dõi cẩn trọng diễn biến của người bệnh để có hướng xử trí phù hợp.

Chuyên khoa Mắt - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec luôn tiếp nhận và xử lý những trường hợp bệnh nhân đang gặp các vấn đề về mắt. Với hệ thống trang thiết bị hiện đại cùng đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ trực tiếp thăm khám và tư vấn cho về hướng điều trị tốt nhất với tình trạng hiện tại. Mọi quy trình được thực hiện một cách bài bản, chuyên sâu, vì thế khách hàng hoàn toàn có thể yên tâm về dịch vụ y tế tại Vinmec.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!

XEM THÊM:

Các nghiên cứu về nhãn khoa chỉ ra, bệnh lý đáy mắt như võng mạc đái tháo đường, võng mạc cao huyết áp, thoái hóa hoàng điểm, tắc động tĩnh mạch võng mạc, bong võng mạc… ngày càng gia tăng, trở thành nguyên nhân gây giảm, mất thị lực và mù lòa hàng đầu nếu không điều trị kịp thời. Các bệnh này làm suy giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, khiến họ gặp nhiều khó khăn, hạn chế năng lực và sự độc lập trong cuộc sống, tạo nên gánh nặng cho xã hội.

Với những người cao tuổi; người có bệnh lý nội khoa như tiểu đường, cao huyết áp, tim mạch; những người bị tật khúc xạ nặng hoặc bị chấn thương nghiêm trọng vùng mặt là những đối tượng dễ bị mắc các bệnh lý đáy mắt.

Các bệnh lý về đáy mắt lúc đầu chỉ có những triệu chứng rất nhỏ và giống với các bệnh lý khác, nên dễ bị bỏ qua. Bệnh lý đáy mắt chỉ có thể phát hiện được thông qua hệ thống trang thiết bị khám chuyên biệt, đồng bộ. Việc phát hiện sớm bệnh lý sẽ giúp ngăn chặn và điều trị các biến chứng nguy hiểm, tránh tổn thương thị giác và mất hẳn thị lực.

Bên cạnh đó, nếu người bệnh được trang bị đầy đủ kiến thức, sẽ giúp người bệnh giữ được tâm lý ổn định, theo dõi bệnh liên tục và điều trị ngay khi xuất hiện các dấu hiệu biến chứng của bệnh lý đáy mắt.

Bác sĩ Bùi Minh Ngọc, Trưởng Khoa Đáy mắt, Bệnh viện Mắt Quốc tế DND cho biết: Nhóm bệnh nhân có nguy cơ mắc các bệnh lý về đáy mắt cần đi khám mắt định kỳ 3 – 6 tháng/lần tại các cơ sở chuyên khoa uy tín. Nếu nhận thấy có những thay đổi trong thị giác, đặc biệt xảy ra đột ngột, bao gồm: nhìn mờ, chấm đen, chớp sáng, ám điểm, méo hình, khó đọc sách hoặc làm những việc chi tiết thì cần đi khám ngay để kịp thời phát hiện các bệnh lý đáy mắt. Ở giai đoạn sớm, những tổn thương đáy mắt mới ở vùng ngoại vi, chưa vào đến vùng trung tâm nên chưa ảnh hưởng đến sức nhìn, điều trị bệnh ở giai đoạn này sẽ đem lại kết quả tốt.

Với kỹ thuật phẫu thuật cắt dịch kính trước đây, máy chụp cắt lớp võng mạc OCT chỉ giúp bác sĩ theo dõi và xác định tổn thương ở các lớp võng mạc cho bệnh nhân trước và sau khi phẫu thuật, còn trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ không nhìn được hết các lớp võng mạc mà dựa vào kinh nghiệm để điều trị. Vì vậy, hiệu quả của ca phẫu thuật phụ thuộc vào tay nghề và kinh nghiệm của bác sĩ.

Hiện tại trên thế giới, công nghệ ngày càng phát triển, hệ thống máy phẫu thuật cắt dịch kính đã được tích hợp với kính sinh hiển vi và máy chụp cắt lớp võng mạc OCT cho phép trong quá trình phẫu thuật, các phẫu thuật viên dễ dàng nhìn được những vi tổn thương trong các lớp võng mạc để điều trị triệt để, chính xác, giúp giảm thiểu rủi ro và đem lại ca phẫu thuật cắt dịch kính an toàn, hiệu quả.

Không những vậy, phẫu thuật cắt dịch kính với sự hỗ trợ của kính sinh hiển vi và OCT, giúp bác sĩ nhìn xuyên được các lớp giác mạc, võng mạc, thủy tinh thể rất mỏng đã mở ra một kỹ thuật đột phá, đó là ghép giác mạc hoặc ghép biểu mô sắc tố, điều trị được một số bệnh lý đáy mắt, nhất là bệnh lý thoái hóa hoàng điểm, giúp bệnh nhân giữ được thị lực.

MINH HOÀNG

Vừa qua, tại Hà Nội, Bệnh viện Mắt Trung ương đã tổ chức buổi hội thảo khoa học với chủ đề các bệnh lý trong điều trị một số bệnh đáy mắt gây mù thường gặp. GS.TS. Neil Bressler - chuyên gia quốc tế hàng đầu về bệnh lý đáy mắt đến từ Viện Mắt Wilmer, Đại học Johns Hopkins, Hoa Kỳ đã tới tham dự và thuyết trình tại hội thảo này.

Một số bệnh lý đáy mắt gây mù thường gặp

Bệnh lý đáy mắt gây mù đang gia tăng và là hiểm họa đối với người bệnh, gây tác hại cả về mặt y tế, kinh tế và xã hội. Có 3 bệnh lý đáy mắt gây mù thường gặp là: bệnh thoái hóa hoàng điểm ở người già [AMD], bệnh phù hoàng điểm ở bệnh nhân đái tháo đường [DME] và bệnh tắc tĩnh mạch võng mạc trung tâm [RVO].

TS.BS. Nguyễn Thị Nhất Châu - Trưởng khoa Đáy mắt – Màng bồ đào, Bệnh viện Mắt Trung ương cho biết: Thoái hóa hoàng điểm là sự thoái hóa của tế bào hoàng điểm làm cho mắt mất khả năng nhìn chi tiết ở vùng trung tâm thị giác, giảm thị lực trung tâm làm cho hình ảnh nhìn thấy bị mờ ở phần chính giữa bị méo mó, biến dạng, mất thị lực. Bệnh thường gặp ở người trên 50 tuổi, có 2 thể khô và thể ướt. Dạng khô tiến triển từ từ, từ một điểm mờ ở vùng trung tâm của hình ảnh, điểm mờ này sẽ ngày càng lớn hơn và tối hơn. Thoái hóa hoàng điểm thể ướt nguy hiểm hơn, 90% dẫn tới mù lòa và có triệu chứng đột ngột, đặc biệt là nhìn mờ hoặc có một điểm mù ở trung tâm thị trường một mắt hoặc cả hai mắt. Các triệu chứng này có thể xấu đi nhanh chóng, 42% bệnh nhân bị một mắt sẽ có nguy cơ bị mắt thứ hai trong vòng 3-5 năm.

Mỗi năm, trên thế giới có tới 30 - 50 triệu người mắc AMD và đây là nguyên nhân hàng đầu gây mù ở những người có tuổi. Các đối tượng có nguy cơ cao mắc AMD là những người trên 50 tuổi, người có nồng độ cholesterol máu cao, bệnh nhân tim mạch: tăng huyết áp, xơ vữa mạch máu...

Một bệnh lý đáy mắt gây mù thường gặp khác là phù hoàng điểm ở bệnh nhân đái tháo đường [DME]. Nhiều nghiên cứu cho thấy biến chứng mắt trong đó có bệnh đáy mắt chiếm tỉ lệ cao, tỉ lệ biến chứng mắt ở bệnh nhân đái tháo đường có thể lên tới 28.5% ở người trên 40 tuổi. Theo thống kê, trên thế giới có hơn 10 triệu người mắc DME. Nguyên nhân gây bệnh là do ở bệnh nhân đái tháo đường, yếu tố tăng sinh mạch máu biểu mô VEGF [Vascular Endothelial Growth Factor] ở mạch máu đáy mắt gia tăng, dẫn tới tăng thoát mạch và xuất tiết ở hoàng điểm, gây phù hoàng điểm. Hậu quả đối với người mắc bệnh DME là suy giảm thị lực, biến dạng hình ảnh và thậm chí gây mù lòa...

Tắc tĩnh mạch trung tâm võng mạc [RVO] cũng là bệnh lý đáy mắt gây mù hay gặp chỉ sau bệnh DME. Những người có tuổi, tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng mỡ máu và các bệnh lý tim mạch do tăng độ nhớt của máu là những đối tượng có nguy cơ cao bị tắc tĩnh mạch võng mạc. Cũng theo TS.BS. Châu: Bệnh RVO gây giảm thị lực nặng, làm giảm chất lượng cuộc sống cũng như các hoạt động chức năng hàng ngày. Việc phát hiện và được can thiệp sớm sẽ nâng cao hiệu quả điều trị cho người bệnh.

Theo GS.TS. Neil.M.Bressler, Bệnh viện Johns Hopkins [Mỹ]: Tiến bộ y học mới đã phát hiện ra yếu tố tăng sinh mạch máu biểu mô VEGF - nguyên nhân chính gây thoái hóa, phù hoàng điểm hoặc gây tắc tĩnh mạch võng mạc mắt, dẫn tới giảm thị lực và mù lòa.

Một số liệu pháp mới [tiêm vào dịch kính] đã được phát minh có tác dụng kháng VEGF mang lại hiệu quả cao đã được áp dụng ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới trong điều trị AMD, DME và RVO. Liệu pháp kháng VEGF được coi là bước đột phá trong điều trị các bệnh lý đáy mắt liên quan đến yếu tố tăng sinh biểu mô võng mạc. Theo GS. Bressler: Phương pháp này đã được chứng minh có tác dụng tốt trên lâm sàng và hiệu quả điều trị vượt trội với tỉ lệ điều trị thành công ở bệnh nhân thoái hóa hoàng điểm tuổi già lên tới 95%. Các nghiên cứu khác cũng đã chứng minh tính hiệu quả của liệu pháp kháng VEGF khi điều trị cải thiện thị lực, giúp bệnh nhân thoát mù trong các bệnh DME và RVO. Đây được coi là niềm hi vọng lớn cho các bệnh nhân mắc các bệnh lý về đáy mắt có thể thoát khỏi gánh nặng bệnh tật mù lòa. Tuy nhiên, trước hết, để phòng chống các bệnh đáy mắt gây mù thường gặp, các chuyên gia về đáy mắt đã khuyến cáo người cao tuổi, các bệnh nhân đái tháo đường, bệnh tim mạch, xơ vữa mạch máu... cần khám mắt định kì hàng năm ở các bệnh viện, trung tâm mắt có khám chuyên khoa đáy mắt, đặc biệt các cơ sở có các phương tiện chẩn đoán hỗ trợ như chụp đáy mắt màu, chụp cắt lớp quang học, chụp mạch huỳnh quang.

Đối với những người trẻ tuổi, khi có các dấu hiệu mắt mờ đột ngột, có điểm mờ ở trung tâm hình ảnh hoặc nhìn thấy hình ảnh bị méo mó, biến dạng, cần nhanh chóng tới các cơ sở có chuyên khoa mắt khám, cần thiết có thể phải chuyển tới cơ sở có bác sĩ chuyên khoa đáy mắt và có các phương tiện chẩn đoán, điều trị kịp thời.          

 Anh Minh