I – THÀNH PHẦN GỌI – ĐÁP Đọc các đoạn trích sau đây [trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân] và trả lời câu hỏi.
a] – Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không?
b] – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ? Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:- Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.
1. Trong những từ ngữ in đậm trên đây, từ ngữ nào được dùng để gọi, từ ngữ nào được dùng để đáp? 2. Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không? 3. Trong những từ ngữ in đậm đó, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại, từ ngữ nào được dùng để duy trì cuộc thoại đang diễn ra?II – THÀNH PHẦN PHỤ CHÚ
Đọc những câu sau đây và trả lời câu hỏi.a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con gái duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
[Nam Cao, Lão Hạc] 1. Nếu lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao? 2. Ở câu [a], các từ ngữ in đậm được thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?
3. Trong câu [b], cụm chủ - vị in đậm chú thích điều gì?
Ghi nhớ - Các thành phần gọi – đáp và phụ chú cũng là thành phần biệt lập. - Thành phần gọi – đáp được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp. - Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu. Thành phần phụ chú thường được đặt giữa hai dấu gạch ngang, hai dấu phẩy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một dấu phẩy. Nhiều khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm.
III – LUYỆN TẬP
1. Tìm thành phần gọi – đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì? [trên – dưới hay ngang hàng, thân hay sơ]? - Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàng hồn. - Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
2. Tìm thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi – đáp đó hướng đến ai. Bầu ơi thương lấy bí cùng, Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn. 3, Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì? a] Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình,, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ - gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tuỳ thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.[Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục – chìa khoá của tương lai]
c] Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đấy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất.[Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới]
d] Cô bé nhà bên [có ai ngờ] Cũng vào du kích Hôn gặp tôi vẫn cười khúc khích Mắt đen tròn [thương thương quá đi thôi].[Giang Nam, Quê hương]
4. Hãy cho biết thành phần phụ chú ở mỗi câu trong bài tập 3 liên quan đến những từ ngữ nào trước đó.5. Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.
I. Thành phần gọi - đáp:
Đọc các đoạn trích sau đây [trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân] và trả lời câu hỏi.
a] – Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không?
b] – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:
– Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ. [in đậm từ thưa ông]
1. Trong những từ ngữ in đậm trên đây, từ ngữ nào được dùng để gọi, từ ngữ nào được dùng để đáp?2. Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không?
3. Trong những từ ngữ in đậm đó, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại, từ ngữ nào được dùng để duy trì cuộc thoại đang diễn ra?
Trả lời
1. Trong các từ ngữ in đậm, từ này dùng để gọi và cụm từ Thưa ông dùng để đáp.2. Những từ này dùng để gọi, đáp; không nằm trong sự việc được diễn đạt.
3. Từ này dùng để thiết lập cuộc thoại, cụm từ Thưa ông có tác dụng duy trì cuộc thoại.
II. Thành phần phụ chú:
Đọc những câu sau đây và trả lời câu hỏi.
a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con gái duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
[Nam Cao, Lão Hạc]
1. Nếu lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao?
2. Ở câu [a], các từ in đậm được thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?
3. Trong câu [b], cụm chủ - vị in đậm chú thích điều gì?
Trả lời
1. Nếu lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa sự việc của các câu trên vẫn không thay đổi.2. Cụm từ và cũng là đứa con gái duy nhất của anh chú thích cho đứa con gái đầu lòng.
3. Cụm chủ vị tôi nghĩ vậy giải thích việc lão không hiểu tôi
II. Luyện tập:
Câu 1 – Luyện tập - Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm thành phần gọi – đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì? [trên – dưới hay ngang hàng, thân hay sơ]?
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàng hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
Trả lời
- Này: dùng để gọi
- Vâng: dùng để đáp
Câu 2 – Luyện tập - Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi – đáp đó hướng đến ai.
Bầu ơi thương lấy bí cùng,
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.
Trả lời
- Thành phần gọi - đáp: Bầu ơi.- Đây là lời gọi hướng tới mọi người nói chung.
Câu ca dao khuyên những người trong một nước nên vì quyền lợi chung mà đoàn kết với nhau.
Câu 3 – Luyện tập - Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì?
a] Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình,, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khóa của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.
[Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục – chìa khóa của tương lai]
c] Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đấy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ – những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất.
[Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới]
d] Cô bé nhà bên [có ai ngờ] Cũng vào du kích Hôn gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn [thương thương quá đi thôi].
[Giang Nam, Quê hương]
Trả lời
a. kể cả anh [giải thích cụm từ mọi người].
b. các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ [ giải thích thêm cho những người nắm giữ chìa khóa của cánh cửa này].
c. những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới [giải thích cho cụm từ lớp trẻ hôm nay]
d. có ai ngờ [ thể hiện sự ngạc nhiên]; thương thương quá đi thôi [thể hiện tình cảm trìu mến].
Câu 4 – Luyện tập - Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2: Hãy cho biết thành phần phụ chú ở mỗi câu trong bài tập 3 liên quan đến những từ ngữ nào trước đó.
Trả lời
a. liên quan đến bộ phận chủ ngữ của câub. liên quan đến bộ phận chủ ngữ của câuc.liên quan đến phụ ngữ
d. có ai ngờ liên quan tới hai câu Cô bé nhà bên/ Cũng vào du kích; thương thương quá đi thôi liên quan đến câu Mắt đen tròn.
Câu 5 – Luyện tập - Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2: Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.
Trả lời
Viết đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú
Hành trang của lớp trẻ bước vào thế kỉ mới bao gồm nhiều yếu tố. Đó là sức khỏe, tri thức và những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của con người. Trước hết, ta có thể thấy, sức khỏe là một yếu tố vô cùng quan trọng bởi lẽ nếu không có sức khỏe thì con người không thể thực hiện được các ước mơ, hoài bão của chính mình. Điều thứ hai mà mỗi người cần chuẩn bị trong hành trang của mình chính là tri thức. Trong thời đại khoa học cách mạng phát triển như vũ bão, nếu không có kiến thức thì con người sẽ bị tụt hậu, bỏ lại phía sau; máy móc sẽ dần thay thế con người trong các công việc lao động tay chân giản đơn và để điều hành được hệ thống máy móc ấy, con người cần phải có tri thức. Và một yếu tố không thể không nhắc đến trong hành trang của mỗi người là các phẩm chất đạo đức. Đó là những chuẩn mực đạo đức xã hội mỗi người cần có để xây dựng đất nước ngày một văn minh và tiến bộ hơn. Vì vậy, lớp trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước – cần ý thức rõ vai trò và trách nhiệm của mình để chuẩn bị đầy đủ hành trang bước vào tương lai.
* Thành phần phụ chú: những chủ nhân tương lai của đất nước bổ sung ý nghĩa cho cụm từ “lớp trẻ”
Ghi nhớ:
Các thành phần gọi - đáp và phụ chú cũng là những thành phần biệt lập.
Thành phần gọi - đáp được dùng để tạo lập hoặc để duy trì quan hệ giao tiếp.
Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu. Thành phần phụ chú thường được đặt giặt hai dấu gạch ngang, hai dấu phẩy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một dấu phẩy.